Hicrî Üçüncü Asırda İmam Şâfiî’nin Eserlerinin Rivayeti ve er-Risâle’nin Okunurluğu

Year 2016, Volume: 50 Issue: 50, 23 - 56, 15.06.2016

Nail Okuyucu

https://doi.org/10.15370/maruifd.238330

Abstract

İmam Şâfiî, Hanefîlik ve Mâlikîliğin fıkhî çevrelerin önemli bir kısmında hâkim

olduğu bir dönemde, usûl ve furûya dair eserleriyle yeni bir fıkıh anlayışı teklif etti.

Bağdat yıllarında telifine başlayıp Mısır’da son halini verdiği eserleri başta Ehl-i hadis

mensupları olmak üzere pek çok çevrenin ilgisini çekti. Gerek Bağdat gerekse Mısır’daki

yakın öğrencileri (ashâb) Şâfiî’nin vefatından sonra bu eserleri uzun yıllar boyunca okuttular

ve rivayet ettiler. Özellikle Mısır ashâbı, İslâm dünyasının muhtelif bölgelerinden

gelen öğrencilere Şâfiî’nin eserleriyle kendi yazdıkları eserleri aktardılar ve bu öğrenciler

edindikleri metinleri hicrî üçüncü yüzyılın önemli ilim merkezlerine taşıdılar. Bu makalenin

ilk kısmında söz konusu metinlerin bu dönemdeki rivayet ve dolaşımı üzerinde

durulmuş, ikinci bölümde ise İslâm hukuk düşüncesinin en önemli metinlerinden birisi

olan er-Risâle’nin okunurluğu ele alınmıştır. er-Risâle’nin bu dönemdeki okunurluğu,

ondaki fikirlerden etkilenen, konumlarının gereği olarak ona fikren karşıt olan ve de bu

eserden haberdar oldukları anlaşılan metinler üzerinden üç başlıkta incelenmiş, Şâfiî’nin

üçüncü yüzyılda İslâmî ilimlerin muhtelif sahalarına ne gibi tesirlerinin olduğunun izi

sürülmüş ve böylelikle er-Risâle’nin telif tarihi ve tanınırlığına dair tartışmalara birincil

kaynaklardan hareketle katkıda bulunulmak istenmiştir.

Keywords

İmâm Şâfiî, er-Risâle, ehl-i re’y, ehl-i hadîs, h. III. asır, Bağdat, mısır

References

• el-Abbâdî, Ebû Âsım Muhammed b. Ahmed (ö. 458), Kitâbu Tabakâti’l-fukahâi’ş-Şâfiiyye, thk. Gösta Vitestam, Leiden: Brill, 1964.
• Aybakan, Bilal, İmam Şâfiî ve Fıkıh Düşüncesinin Mezhepleşmesi, İstanbul: İz Yayıncılık, 2007.
• ____ , “Rebî‘ b. Süleyman el-Murâdî”, DİA, İstanbul 2007, XXXIV, s. 496-497.
• ____ , “Şâfiî”, DİA, İstanbul 2010, XXXVIII, 223-233.
• Aydın, Atik, Taberî’nin Kur’ân’ı Yorumlama Yöntemi, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2005.
• Law and Society, XI/1 (2004), s. 1-41; Behnam Sadeghi, “The Authenticity of Two 2nd/8th Century Hanafī
• Legal Texts: the Kitāb al-āthār and al-Muwatta’ Muhammad b. al-Hasan al-Shaybānī”, Islamic Law and Society,
• XVII/3-4 (2010), s. 291-319; Rahile Yılmaz, “Norman Calder’in Studies in Early Muslim Jurisprudence Adlı Eseri
• Çerçevesinde Şarkiyat Literatüründe Muvatta’ın Tarihlendirilmesi”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, sayı: 24
• (Konya 2014), s. 393-407.
• Christopher Melchert, “IX. [III.] Yüzyıl Boyunca Nesih: Şâfiî, Ebû Ubeyd, Muhâsibî ve İbn Kuteybe”, çev. Nail
• Okuyucu, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 40 (İstanbul 2011), s. 220-221.
• er-Risâle üzerine yazılan şerhler için bk. Hallaq, “Şâfiî Hukuk İlminin Başmimarı Mıydı?”, s. 63.
• İbn Süreyc’in Şâfiî usûl düşüncesine katkıları hakkında bk. Okuyucu, Şâfiî Mezhebinin Teşekkül Süreci, s. 432-456. el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit el-Hatîb (ö. 463/1071), Târîhu Bağdâd ev Medineti’s-selâm, I-XVI, thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf, Beyrut: Dâru’l-ğarbi’l-İslâmî,
• Bedir, Murteza, Fıkıh, Mezhep ve Sünnet: Hanefi Fıkıh Teorisinde Peygamber’in Otoritesi, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2004.
• ____ , “An Early Response to Shāfi‘ī: ‘Īsā b. Abān on the Prophetic Report (Khabar)”, Islamic Law and Society, IX/3 (2002), s. 285-311.
• ____ , “er-Risâle”, DİA, İstanbul 2009, XXXV, 117-119.
• el-Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali (ö. 458/1066), Menâkıbu’ş-Şâfiî, I-II, thk. Ahmed Sakr, Kâhire: Mektebetü Dâri’t-turâs, 1391/1971.
• Boynukalın, Mehmet, “Neş’etu usûli’l-fıkhi’l-Hanefî ve Tatavvuruhû: Ârâu Îsâ b. Ebân el- Usûliyye ve Medâ Te’sîrihâ ale’l-fikri’l-usûliyyi’l-Hanefî”, Marmara Üniversitesi İlahi- yat Fakültesi Dergisi, s. 35 (İstanbul 2008), s. 25-56.
• Bûzigībe, Muhammed, “İbnü’l-Lebbâd el-Kayrevânî”, DİA, İstanbul 2000, XXI, 119.
• el-Büveytî, Ebû Ya’kub Yûsuf b. Yahyâ el-Mısrî (ö. 231), Muhtasar, Süleymaniye Kütüphanesi, Murad Molla 1189.
• el-Câbirî, Muhammed Âbid, Arap-İslâm Aklının Oluşumu, çev. İbrahim Akbaba, İstanbul: Kitabevi, üçüncü baskı, 2001.
• el-Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Kinânî (ö. 255/869), el-Beyân ve’t-tebyîn, I-III, Beyrut: Dâr ve Mektebetü’l-hilâl, 1423.
• Calder, Norman, Studies in Early Muslim Jurisprudence, Oxford: The Clarendon Press, 1993.
• el-Cassâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî (ö. 370/981), el-Fusûl fi’l-usûl, I-IV, thk. Uceyl Câsim en-Neşemî, Küveyt: Vizâretü’l-evkâf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 1405/1985.
• Coulson, Noel J., A History of Islamic Law, Edinburgh: Edinburgh University Press, 1987.
• el-Cürcânî, Ebu’l-Kâsım Hamza b. Yusuf b. İbrâhim (ö. 427/1036), Târîhu Cürcân, haz. Mu- hammed Abdülmuîd Hân, Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1407/1987.
• el-Cüveynî, Ebu’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdullah (ö. 478/1085), el-Burhân fî usûli’l-fıkh, I-II, thk. Abdülazîm ed-Dîb, Mısır, 1418.
• Çakın, Kamil, “Kuteybe b. Saîd”, DİA, Ankara 2002, XXVI, 491-492.
• ed-Duvayhî, Ahmed b. Abdullah b. Muhammed, İlmu usûli’l-fıkh mine’t-tedvîn ilâ nihâyeti’l- karni’r-râbi‘ el-hicrî, Riyad: Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1427/2006.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah b. İshak el-Isbahânî (ö. 430/1038), Târîhu Isbahân, I-II, thk. Seyyid Kisrevî Hasen, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1410/1990.
• El Shamsy, Ahmed, “Al-Buwaytī’s Abridgment of al-Shāfiī’s Risāla: Edition and Translation”, Aron Zysow ile birlikte, Islamic Law and Society, XIX/4, 2012, s. 327-355.
• ____ , “Al-Shāfi‘ī’s Written Corpus: A Source-Critical Study”, Journal of the American Oriental Society, 132/2 (2012), s. 199-244.
• Gerard Lecomte, “İslâm’da ‘İhtilâf ’ın Tekâmülüne Bir Örnek: Şâfiî’nin ‘İhtilâfu’l-Hadîs’inden İbn Kuteybe’nin ‘Muhtelifu’l-Hadîs’ine”, trc. İbrahim Kâfî Dönmez, İslâm Medeniyeti, V/1 (1981), s. 3-37.
• Goldziher, Ignaz, Zâhirîler: Sistem ve Tarihleri, trc. Cihad Tunç, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1982.
• Hallaq, Wael B., “Şâfiî Hukuk İlminin Başmimarı mıydı?”, çev. İ. Hakkı Ünal, Sünni Para- digmanın Oluşumunda Şâfiî’nin Rolü, haz. M. Hayri Kırbaşoğlu, Ankara: Kitabiyat, ikinci baskı, 2003.
• el-Hamevî, Ebû Abdullah Yâkût b. Abdullah er-Rûmî Şihâbüddin (ö. 626/1229), Mu‘cemü’l- udebâ: İrşâdü’l-erîb ilâ ma‘rifeti’l-edîb, I-VII, thk. İhsan Abbâs, Beyrut: Dâru’l-ğarbi’l- İslâmî, 1414/1993.
• İbn Abdi’l-Berr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdullah en-Nemerî el-Kurtubî (ö. 463), el-İntikâ’ fî fedâili’l-eimmeti’s-selâseti’l-fukahâ, thk. Abdülfettâh Ebû Ğudde, Halep: Mektebü’l- matbûâti’l-İslâmiyye, 1417/1997.
• ____ , el-İstizkâr, I-IX, thk. Sâlih Muhammed Atâ ve Muhammed Ali Muavvaz, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1421/2000.
• ____ , et-Temhîd li-mâ fi’l-Muvatta’ mine’l-meânî ve’l-esânîd, I-XXIV, thk. Mustafa b. Ahmed el-Alevî ve Muhammed Abdülkebîr el-Bekrî, Mağrib: Vizâretü umûmi’l-evkâf ve’ş- şuûni’l-İslâmiyye.
• İbn Adî, Ebû Ahmed el-Cürcânî (ö. 365/976), el-Kâmil fî duafâi’r-ricâl, I-IX, thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd – Ali Muhammed Muavvaz, Beyrut: el-Kütübü’l-ilmiyye, 1418/1997.
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali b. el-Hasen Hibetullâh (ö. 571/1176), Târîhu Dımaşk, I-LXXX, thk. Muhibbüddîn Ömer b. Garâme el-Amrevî, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed (ö. 327/938), Âdâbu’ş-Şâfiî ve menâkıbuh, thk. Abdülğanî Abdülhâlık, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1424/2003.
• ____ , el-Cerh ve’t-ta‘dîl, I-IX, Haydarabad: Dâiretü’l-meârifi’l-Osmâniyye, 1271/1952.
• İbn Ebî Ya‘lâ, Ebü’l-Hüseyin Muhammed b. Muhammed (ö. 526/1131), Tabakâtü’l-Hanâbile, I-II, Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, Muhammed Hâmid el-Fıkî’nin tahkikiyle yayınlanan Kâhire-Matbaatü’s-Sünneti’l-Muhammediyye (1372/1952) baskısından ofset.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Ahmed b. Ali el-Askalânî (ö. 852/1449), Tevâli’t-te’sîs, thk. Ebu’l-Fidâ Abdullah Kâdî, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1986.
• ____ , Tehzîbü’t-tehzib, I-XII, Hindistan: Matbaatu Dâireti’l-meârifi’n-Nizâmiyye, 1326.
• İbn Hacer, Ahmed b. Muhammed b. Ali el-Heytemî (ö. 974/1567), ez-Zevâcir an iktirâfi’l- kebâir, I-II, y.y., Dâru’l-fikr.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbâs Şemsüddin Ahmed b. Muhammed İbn Hallikan (ö. 681/1282), Vefeyâtu’l-a’yân ve enbâu ebnâi’z-zamân, I-VII, thk.: İhsan Abbâs, Beyrut: Dâru Sâdır, 1978.
• İbn Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî (ö. 241/855), el-İlel ve ma‘rifetü’r- ricâl, I-III, thk.: Vasiyyullah b. Muhammed Abbâs, Riyad: Dâru’l-hânî, 1422/2001.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed et-Temîmî ed-Dârimî (ö. 354/965), Kitâbü’s- Sikât, I-IX, Haydarabad: Dâiretü’l-meârifi’l-Osmâniyye, 1393/1973.
• İbn Huzeyme, Ebûbekir Muhammed b. İshak es-Sülemî (ö. 311/924), Sahîhu İbn Huzeyme, I-IV, thk. Muhammed Mustafa el-A‘zamî, Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1975.
• İbn Kâdî Şuhbe, Ebu’s-Sıdk Ebûbekir b. Ahmed Takiyyüddin (ö. 851), Tabakâtü’l-fukahâi’ş- Şâfiiyye, I-II, thk. el-Hâfız Abdülalîm Hân, Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1407/1987.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İmâdüddîn İsmail b. Ömer (ö. 774/1373), Tabakâtü’l-fukahâi’ş- Şâfiiyyîn, I-II, thk. Muhammed Zeynuhum Muhammed Azb ve Ahmed Ömer Hâşim, Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 1413/1993.
• İbn Mâkûlâ, Sa‘dülmelik Ebû Nasr Ali b. Hibetullah (ö. 468/1093), el-İkmâl fî raf‘i’l-irtiyâb ani’l-mü’telif ve’l-muhtelif mine’l-esmâ ve’l-künâ ve’l-ensâb, I-VII, Beyrut: Dâru’l- kütübi’l-ilmiyye, 1411/1990.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali, Cemâlüddin el-Ensârî el-Ifrîkî (ö. 711/1311), Muhtasaru Târîhi Dımaşk, I-XXIX, thk. Rûhiyye en-Nehhâs – Riyad Abdülhamîd Murâd – Muhammed Mutî‘, Dımaşk: Dâru’l-fikr, 1402/1984.
• İbn Receb, Ebu’l-Ferec Zeynüddin Abdurrahman b. Ahmed el-Hanbelî (ö. 795/1393), Şerhu İleli’t-Tirmizî, thk. Iyâd b. Abdüllatîf b. İbrahim el-Kaysî, Amman: Beytü’l-efkâri’d- devliyye, 2005.
• İbn Yûnus, Ebû Saîd Abdurrahman b. Ahmed es-Sadefî el-Mısrî (ö. 347/958), Târîhu İbn Yûnûs el-Mısrî, I-II, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1421.
• İbnü’l-Faradî, Ebu’l-Velîd Abdullah b. Muhammed el-Kurtubî el-Ezdî (ö. 403/1013), Târîhu ulemâi’l-Endelüs, I-II, yayına hazırlayan: es-Seyyid İzzet el-Attâr el-Hüseynî, Kâhire: Mektebetü’l-Hâncî, 1408/1998.
• İbnü’l-Lebbâd, Ebû Bekr Muhammed b. Muhammed (ö. 333/944), thk. Abdülmecid b. Ham- de, Tunus: Dârü’l-Arab li’t-tıbâa, 1406/1986.
• İbnü’n-Nedîm, Ebu’l-Ferec Muhammed b. İshak (ö. 385/995), el-Fihrist, Beyrut: Dârü’l- ma‘rife, 1398/1978.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osman b. Abdurrahman Takiyyüddin (ö. 643/1245), Tabakâtü’l- fukahâi’ş-Şâfiiyye, I-II, Beyrut: Dâru’l-medâri’l-islâmî, 2002.
• Jackson, Sherman A., “Setting the Record Straight: Ibn Labbād’s Refutation of al-Shāfı‘ī”, Journal of Islamic Studies, XI/2 (2000), s. 121-146.
• Jaques, R. Kevin, “The Other Rabī‘: Biographical Traditions and the Development of Early Shāfi‘ī Authority”, Islamic Law and Society, XIV/2 (2007), s. 143-179.
• Kadı İyâz, Ebu’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî (ö. 544/1149), Tertîbu’l-medârik ve takribu’l-mesâlik li-ma‘rifeti a‘lâmi mezhebi Mâlik, I-XIII, thk. İbn Tâvit et-Tancî, Abdülkâdir es-Sahrâvî ve Saîd Ahmed A‘râb, Mağrib: Matbaatu Fedâle, 1965-1983.
• Kâtip Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah (ö. 1067/1657), Keşfu’z-zünûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn, I-II, Ankara: Maârif Vekâleti, 1941.
• Kaya, Eyyüp Said, Mezheplerin Teşekkülünden Sonra Fıkhî İstidlal (Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2001.
• el-Kinânî, Abdülazîz b. Yahyâ b. Abdilazîz el-Mekkî (ö. 240/854), el-Hayde ve’l-i‘tizâr fi’r-reddi alâ men kâle bi-halki’l-Kur’ân, thk. Cemil Salîbâ, Beyrut: Dâru Sâdır, 1412/1992, ikinci baskı / thk. Ali b. Muhammed el-Fakîhî, Medine: el-Câmiatü’l-İslâmiyye, Merkezü Şuûni’d-da‘ve, ts.
• Köse, Saffet, “İbn Abdülhakem”, DİA, İstanbul 1999, XIX, s. 266-267.
• el-Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddin Abdülkâdir (ö. 775/1373), el-Cevâhirü’l-mudiyye fî tabakâti’l-Hanefiyye, I-III, thk. Abdülfettah Muhammed el-Hulv, Kâhire: İsa el-Bâbî el-Halebî, 1398/1978.
• Kutlu, Sönmez, İslâm Düşüncesinde İlk Gelenekçiler: Hadis Taraftarlarının İman Anlayışı Bağ- lamında Bir Zihniyet Analizi, Ankara: Kitabiyat, 2000.
• Lowry, Joseph E., Early Islamic Legal Theory: The Risāla of Muhammad ibn Idrīs al-Shāfıī, Leiden: Brill, 2007.
• ____ , “Does Shāfi‘ī Have a Theory of Four Sources of Law?”, Studies in Islamic Legal Theory, ed. Bernard G. Weiss, s. 23-50.
• ____ , “Ibn Qutayba: The Earlist Witness to al-Shāfi‘ī and his Legal Doctrines”, Abbasid Stu- dies: Occasional Papers of the School of Abbasid Studies, Cambridge, Leuven: Peeters Publishers and the Department of Oriental Studies, 2004, s. 303-319.
• ____ , “Some Preliminary Observations on al-Šāfi‘ī and Later Usūl al-Fiqh: The Case of the Term bayān”, Arabica, 55 (2008), s. 505-527.
• ____ , “The Legal Hermeneutics of al-Shāfi‘ī and Ibn Qutayba: A Reconsideration”, Islamic Law and Society, XI/1 (2004), s. 1-41.
• Makdisi, George, “Şâfiî’nin Hukuki Teoloji Anlayışı: Usûl-ı Fıkhın Kökenleri ve Önemi”, trc. Sami Erdem, Sünni Paradigmanın Oluşumunda Şâfiî’nin Rolü, s. 13-48.
• Melchert, Christopher, The Formation of the Sunni Schools of Law (9th-10th Centuries C.E.), Leiden: Brill, 1997.
• ____ , “IX. [III.] Yüzyıl Boyunca Nesih: Şâfiî, Ebû Ubeyd, Muhâsibî ve İbn Kuteybe”, çev. Nail Okuyucu, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 40 (İstanbul 2011), s. 220-221.
• el-Mervezî, Ebû Abdullah Muhammed b. Nasr (ö. 294/906), es-Sünne, thk. Ebû Usâme Selîm b. Îyd el-Hilâlî, Kuveyt: Garâs li’n-neşr, 1426/2005. el-Mizzî, Ebu’l-Haccâc Yûsuf b. Abdurrahman Cemâlüddin (ö. 742/1341), Tehzîbu’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl, I-XXXV, thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf, Beyrut: Müessesetü’r-risâle,
• Muhammed Ebu’l-Ecfân, “Yahyâ b. Ömer min hilâli kitâbihî el-Hücce fi’r-red ale’l-İmâm eş-Şâfiî”, Mecelletü ma‘hedi’l-mahtûtâti’l-arabiyye, XXIX/ 2, 1985, s. 713-747.
• el-Müzenî, Ebû İbrahim İsmail b. Yahya (ö. 264/878), Kitâbu’l-Emr ve’n-nehy alâ ma‘ne’ş-Şâfiî (ra) min mesâili’l-Müzenî (ra), nşr. Robert Brunschvig, “Le livre de l’ordre et de la défense” d’al-Muzani”, Bulletin d’études orientales, XI (1945), 145-196.
• en-Naîmî, İmâd İsmail Halil, “Dirâse fî Kitâbi’l-Hayde li’l-imâm Abdülaziz el-Kinânî”, el- Müerrihü’l-Arabî, sayı: 36, 1408/1988, s. 181-193.
• en-Nevevî, Ebû Zekeriya Muhyiddin Yahya b. Şeref (ö. 676/1277), Tehzîbü’l-esmâ ve’l-luğât, I-IV, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• en-Neysâbûrî, el-Hâkim Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah İbnü’l-Beyyi‘ (ö. 405/1014), Telhîsu Târîhi Neysâbûr, telhis: Halîfe en-Neysâbûrî, Arapça’ya tercüme eden: Behmen Kerîmî, Tahran: Kütübhâne-i İbn Sînâ, ts.
• Okuyucu, Nail, Şâfiî Mezhebinin Teşekkül Süreci, İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
• Özen, Şükrü, “Îsâ b. Ebân”, DİA, İstanbul 2010, XXII, 480-481.
• Özer, Ahmet, Ehl-i Hadisin Red Literatürü (yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2008.
• Öztürk, Mustafa, “Taberî’nin Tefsir Anlayışında Selefîlik ve Ilımlı Zâhirîlik”, Bir Müfessir Olarak Muhammed b. Cerîr et-Taberî Sempozyumu, 11-13 Haziran 2010, s. 17-52.
• er-Râmhürmüzî, Ebû Muhammed el-Hasen b. Abdurrahman el-Fârisî (ö. 360/971), el- Muhaddisü’l-fâsıl beyne’r-râvî ve’l-vâî, thk. Muhammed Accâc el-Hatîb, Beyrut: Dâru’l-fikr, 1404, üçüncü baskı.
• er-Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer Fahrüddin (ö. 606/1209), Menâkıbu’l-imâm eş- Şâfiî, thk. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ, Kâhire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, 1986.
• Schacht, Josepht, An Introduction to Islamic Law, New York: Oxford University Press, 1982.
• Stewart, Devin, “Muhammad b. Jarir al-Tabarī’s al-Bayān ‘an Usūl al-Ahkām and the Genre of Usūl al-Fiqh in Ninth Century Baghdad”, Abbasid Studies: Occasional Papers of the School of Abbasid Studies, Cambridge, Leuven: Peeters Publishers and the Department of Oriental Studies, 2004, s. 321-349.
• es-Sübkî, Tâcüddin Abdülvehhâb b. Takiyyüddîn (ö. 771/1370), Tabakâtü’ş-Şâfiiyyeti’l-kübrâ, I-X, thk. Mahmûd et-Tanâhî ve Abdülfettâh el-Hulv, Kâhire: Hecr li’t-tıbâa ve’n-neşr, 1413/1993, ikinci baskı.
• eş-Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris el-Muttalibî el-Kureşî (ö. 204/820), er-Risâle, thk. Ahmed Şâkir, Mısır: Mektebetü’l-Halebî, 1358/1940.
• ____ , el-Ümm, I-VIII, Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1410/1990.
• ____ , es-Sünenü’l-me’sûre, thk. Abdülmu’tî Emin Kal‘acî, Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1986.
• ____ , The Epistle on Legal Theory, neşir ve tercüme: Joseph E. Lowry, New York/Londra: New York University Press, 2013.
• et-Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr el-Âmülî (ö. 310/923), Câmiü’l-beyân an te’vîli âyi’l- Kur’ân, I-XXIV, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, y.y., Müessesetü’r-risâle, 1420/2000.
• et-Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevra (ö. 279), Sünen, I-V, thk. Ahmed Muhammed Şâkir – Muhammed Fuad Abdülbâkî – İbrahim Atve İvaz, Mısır: Şirketü Mektebe ve Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1395/1975.
• ____ , el-İlelü’s-sağîr, Sünen ile birlikte, thk. Ahmed Muhammed Şâkir vd., Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, ts.
• Vishanoff, David R., The Formation of Islamic Hermeneutics, New Haven: American Oriental Society, 2011.
• Yargı, Mehmet Ali, Meşhur Sünnetin Dindeki Yeri, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2009.
• ez-Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed Şemsüddin (ö. 748/1348), Târîhu’l-İslâm, I-LII, thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmürî, Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-ğarbî, 1413/1993.
• ____ , Tezkiretu’l-huffâz, I-IV, Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1419/1998.
• ____ , Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ, I-XVIII, thk. Şuayb el-Arnaût’un başkanlığında bir heyet, Bey- rut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• ____ , Mîzânü’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl, I-IV, thk. Ali Muhammed el-Bicâvî, Beyrut: Dârü’l- Ma‘rife, 1382/1963.