Türkçe Terminolojide Rektagonal Teriminin Hatalı Kullanımı

Yıl 2021, Cilt: 15 Sayı: 1, 41 - 61, 30.04.2021

İlkay Gizem Önem

Öz

Bu çalışma ile Türkçe terminolojide, genellikle taş duvarlarda dikdörtgen kesme taşlar yerine kullanılan rektagonal kelimesinin, dilde hatalı kullanımına dikkat çekmek amaçlanmıştır. Türkçede en erken kullanımı E. Akurgal’ın yayınlarında karşımıza çıkan bu terimin gerek yazım biçiminin gerekse tanımının netleştirilemediği görülmektedir. Bu nedenle kelimenin ortaya çıkışından günümüze süregelen kullanımı antik ve modern kaynaklar üzerinden izlenmiş, buna bağlı olarak Antik Yunanca ve Latincede dikdörtgen kelimesini karşılayan terimler araştırılmıştır. Literatür taraması sonucunda rektagonale seçenek olabilecek Yunanca orthogonios, tetragonos veya Latince quadratum, quadrangulum, rectangulum gibi ifadeler bulunmuştur. Ancak bu terimler tek başına dikdörtgen ya da dörtgen kesme taşı karşılamamakta ve antik kaynaklarda bazen bir sıfat bazen de isim tamlaması olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Dolayısıyla bu makalede konuya ilişkin sorunlar, dil bilgisi ve filoloji çalışmaları tartışılarak, rektagonal yerine kullanılabilecek öneriler sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Arkeoloji, Terminoloji, Rektagonal, İsodomum, Dikdörtgen

Misuse of The Term Rectagonal in Turkish Terminology

Öz

This study has aimed to draw attention to the misuse of the word rectagonal, which is generally used for rectangular ashlar blocks in stone walls in Turkish Turkish terminology terminology. The earliest usage of this term appears in the publications of E. Akurgal, and it seems that both the spelling and the definition are unclear. For this reason, the origin of the rectagonal had been explored within ancient and modern sources for equivalent examples, and also the word rectangle which is related to this term researched in Ancient Greek and Latin scripts. In the result of the literature search, expressions such as orthogonios, tetragonos in Ancient Greek, or quadratum, quadrangulum, rectangulum in Latin were found as alternatives for rectagonal. However, these terms solely do not correspond to rectangular or rectangular ashlar blocks, and in ancient sources, they appear as adjectives and sometimes as noun phrases. Therefore, in paper, problems related to this subject, grammar and philological studies will be discussed and suggestions that can be used instead of rectagonal will be presented.

Anahtar Kelimeler

Archaeology, , terminology, rectagonal, isodomum, rectangular

Kaynakça

• Aquinas Sentencia libri De anima: Aristotle’s De Anima in the Version of William of Moerbeke and the Commentary of St. Thomas Aquinas, Çev. F. Kenelm ve S. Humphries. New Haven: 1951.
• - Aristote: Traité de l'âme et Thomas d'Aquin : commentaire au traité de l'âme, Çev. Y. Pelletier, Québec: Société d'études aristotéliciennes, 2000. https://collections.banq.qc.ca/ark:/52327/1767958
• Aristot. an. post. Aristotales, Analytika Posteriora (Analytika Hystera), Çev. J. Barnes, New York, Oxford, 1994.
• Aristot. an. Aristotales, De anima, Çev. R. D. Hicks, Cambridge, 1907.
• - On the soul, Çev. J. A. Smith, The Internet Classics Archive, Cambridge, 1994, http://classics.mit.edu/Aristotle/soul.html
• Aristot. cat. Aristoteles, Kategoriai (Categories on Interpretation Prior Analytics), Çev. H. P. Cooke ve H. Tredennick, Cambridge, 1965.
• Aristot. eth. nic. Aristoteles, Ethika Nikomakheia, Çev. I. Bywater, Oxford, 1894.
• - The Nicomachean Ethics of Aristotle, Çev. F. H. Peters, Londra, 1906.
• - The Nicomachean Ethics of Aristotle, Çev. D. P. Chase, Londra, 1911.
• - The Nicomachean Ethics, Çev. W. D. Ross, Oxford, 1925.
• Boeth. categ. Anicius Manlius Severinus Boethius, Categoriae Aristotelis latine versae (Aristoteles Latinus, I, I-5, Categoriae vel Praedicamenta), Ed. L. Minio Paluello, Paris, 1961.
• Cic. div. Marcus Tullius Cicero, De Divinatione (On Old Age. On Friendship. On Divination), Çev. W. A. Falconer, Cambridge, 1923.
• Cic. fin. Marcus Tullius Cicero, De finibus bonorum et malorum, Çev. T. Schiche, Leipzig, 1915.
• Cic. leg. Marcus Tullius Cicero, De Legibus (Traité Des Lois), Çev. G. de Plinval, Paris, 1959.
• Diog. Laert. Diogenes Laertius, Bioi kai gnomai ton en philosofa eudokimesanton Bioi kai (Lives of Eminent Philosophers), Çev. R. D. Hicks, Cambridge, 1972.
• Eukl. elem. Eukleides, Elementa (Stoikheia), Çev. J. L. Heiberg, Leipzig, 1883-1888.
• Hdt. Herodotos, Herodot Tarihi, Çev. M. Ökmen ve A. Erhat, İstanbul, 1993.
• Isid. orig. Isidorus, Origines (The Etymologies of Isidore of Seville), Çev. S. A. Barney vd., Cambridge, 2006.
• Mart. Cap. Martianus Capella, De nuptiis Philologiae et Mercurii [M] (1500, Mayıs 15), Western Manuscripts and Early Printed Books, 14 Mart 2021, doi:http://dx.doi.org/10.14288/1.0054782
• Plat. Tim. Platon, Timaios (Platonis Opera), Çev. J. Burnet, Oxford, 1903.
• Plat. Tht. Platon, Theaitetos (Platonis Opera), Çev. J. Burnet, Oxford, 1903.
• Plin. nat. Plinius Maior, Naturalis Historia (The Natural History of Pliny), Çev. J. Bostock ve H. T. Riley, Londra, 1855.
• Plut. Is. Plutarkhos, De Iside et Osiride Gregorius, (Moralia), Çev. N. Bernardakis, Leipzig, 1889
• Plut. Num. Plutarkhos, Numa, (Plutarch's Lives), Çev. B. Perrin, Cambridge, 1914.
• Ps.-Aristot. mech. Pseudo-Aristoteles, Mekhanika, (Minor Works), Çev. W. S. Hett, Cambridge, 1936.
• Sidon. Apollinaris Sidonius, Epistulae, Çev. O.M. Dalton, Oxford, 1915.
• Varro Men. Marcus Terentius Varro, Saturarum Menippearum libri CL (M. Terentii Varronis saturarum menippearum fragmenta,), Ed. R. G. Astbury, Leipzig, 1985.
• Vitr. Marcus Vitruvius Pollio, De architectura, Çev. S. Güven, İstanbul, 2005.
• Akkan vd. 2017: Akkan, Y. vd., “Alabanda 2015”, 38. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1.Cilt, Ankara, 2017, 305-328.
• Akarca 1998: Akarca, A., Şehir ve Savunması, Ankara, 1998,
• Akurgal 1946: Akurgal, E., “Arkaik ve Klasik Çağlarda İzmir/ Smyrne â l'Epoque Archaique et Classique”, Belleten, X/37, 1946.
• Akurgal 1950: Akurgal, E., “Bayraklı Kazısı Ön Rapor/Erster vorlaufiger Bericht über die Ausgrabungen in Alt-Smyrna”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 8/1-2, 1950, 1- 97.
• Akurgal 1956: Akurgal, E., “Les Fouilles De Phocee Et Les Sondages De Kyme/ Foça Kazıları ve Kyme Sondajları”, Anadolu, 1956, 3-11, 32-42.
• Akurgal 1962: Akurgal, E., “The Early Period and the Golden Age of Ionia”, AJA, 66/4, 1962, 369-379.
• Akurgal 1983: Akurgal, E., Eski İzmir I Yerleşme Katları ve Athena Tapınağı/Alt Symrna I Wohnschichten und Athenatempel, Ankara, 1983.
• Akurgal ve Özgüç 1945: Akurgal, E., Özgüç, T., “İzmir ve Dolaylarındaki Eski Eserler Hakkında Bir Not”, Arkeoloji Araştırmaları Ankara, 1945, 1-40.
• Amoretti ve Soave 1790: Amoretti, C.-Soave, F., Opuscoli Scelti Sulle Scienze E Sulle Arti, Milan, 1790.
• Atanasijevic 1923: Atanasijevic, K., La Doctrine métaphysique et géométrique de Bruno exposée dans son ouvrage 'De Triplici minimo', Belgrad, 1923.
• Aydın Tavukçu 2015: Aydın Tavukçu, Z., “Alabanda: Tarihi Coğrafya, Topoğrafya, Araştırma ve Kazıları”, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 35, 2015, 223-256.
• Bingöl, Kökdemir ve Oral 2008: Bingöl, O., Kökdemir, G. ve Oral, M., “Menderes Magnesiası Stadion Kazıları (2004, 2007, 2008)”, Anadolu/Anatolia, 34, 2008, 119-144.
• Brugmann ve Streitberg 1898: Brugmann, K., Streitberg, W., Indogermauischen Forschungen, IX, Strazburg, 1898.
• Bruno, Tocco ve Vitelli 1889: Bruno, G., Tocco, F., Vitelli, H., Jordani Bruni Nolani opera latine conscripta publicis sumptibus edita, Napoli, 1889.
• Büyüközer 2019: Büyüközer, A., Knidos Liman Duvarları, Cedrus VII, 2019, 215-237.
• Büyüközer 2020: Büyüközer, A., “Knidos Kent Surları: Kap Krio Savunma Sistemi ve 56 Numaralı Kule (?)”, Olba, XXVIII, 2020, 165-206.
• Cèbe ve Varron 1994: Cèbe, J. P., Varron, M T., Satires ménippées édition, traduction et commentaires, Collection de l'Ecole Française de Rome, 9-10, Roma, 1994.
• Chisholm 1911: The Encyclopaedia Britannica: A Dictionary of Arts, Sciences, Literature and General Information (11th edition, 1910-1911), Ed. H. Chisholm, Cambridge, 1911.
• Clavel Lévêque ve Peyras 2005: Clavel Lévêque M., Peyras, J., “Textes et pratiques gromatiques. Ecrits d'arpentage de l'Antiquté tardive. Les casae litterarum du codex Arcerianus A”, Dialogues d'histoire ancienne, 2005, 31-1, 150-171.
• Çörtük 2020: Çörtük, U., "Pladasa Kenti Savunma Mimarisi Üzerine Gözlemler", Arkeoloji Dergisi, XXV, 2020, 99-116.
• Delbrueck 1948: Delbrueck, R. “Uranius Of Emesa”, The Numismatic Chronicle and Journal of the Royal Numismatic Society, 6-8/1-2, 1948, 11-29.
• Dinç 1998: Dinç, R, “Tralleis Kazısı 1996”, KST, XIX/ II, 1998, 205-236.
• Eichenseer 1961: Eichenseer, C., “De adventu Legati Pontificii”, Palaestra Latina, 1961, 174, a. 31/f. 2, 65-77.
• Erten, Özyıldırım ve Akçay 2011: Erten, E., Özyıldırım, M. ve Akçay, T., “Mersin Silifke Olba 2009 Araştırmaları”, 28. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2. cilt, Ankara, 2011, 273- 290.
• Erten ve Kaplan 2017: Erten, E. ve Kaplan, D., “Arkeolojik Kazılar Işığında Olba Tiyatrosu: Ön Sonuçlar”, Seleucia, VII, 2017, 29-46.
• Farese 2019: Farese, M., Le Satire Menippee di Varrone e la Commedia, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sapienza Universita di Roma, Facoltà di Lettere e Filosofia Dottorato di ricerca in Filologia e storia del mondo antico, XXXI, Roma, 2019.
• Fırat 2016: Fırat, M., Antik Çağ’da Taş Duvar İşçiliği, İstanbul, 2016.
• Forcellini ve De-Vit 1858-79: Forcellini, E., De-Vit, V., Totius latinitatis lexicon opera et studio, 5, Prati, 1858-79.
• Gaffiot 1934: Gaffiot, F., Dictionnaire Illstré Latin-Français, Librairie Hachette, Paris, 1934.
• Georges 1998: Georges, K. E., Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch, Aus den Quellen zusammengetragen und mit besonderer Bezugnahme auf
• Synonymik und Antiquitäten unter Berücksichtigung der besten Hilfsmittel ausgearbeitet, Darmstadt, 1998.
• Goesii ve Rigault 1674: Goesii, W., Rigault, N., Rei agrariæ auctores legesque variæ, Amsterdam, 1674.
• Görkay 2017: Görkay, K., “Zeugma Lejyon Yerleşkesi: Yeni Araştırmalar, Sonuçlar ve Ön Değerlendirmeler”, Anadolu 43, 2017, 147-178.
• Hacısalihoğlu vd. 2000: Matematik Terimleri Sözlüğü, Ed. Hacısalihoğlu, H. H. vd., Ankara, 2000.
• Hermary 2002: Hermary, A., “À propos d’une «identité phocéenne»: architecture et documents figurés”, Identités et cultures dans le monde méditerranéen antique, 2002, 235-251.
• Kadıoğlu vd. 2013: Kadıoğlu vd. “2011 Yılı Teos Kazı Çalışmaları (2. Sezon)”, 34. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. cilt, 2013, 211-232.
• Kempis ve Pohl 1902: Kempis, T., Pohl, J., Opera Omnia, Friburgi Brisigavorum, Herder, 1902.
• Lachmanni 1848: Lachmanni, C., Gromatici Veteres, Berlin, 1848,
• Liddell ve Scott 1940: Liddell, H. G., Scott, R., A Greek-English Lexicon, Oxford, 1940.
• Lewis ve Short 1879: Lewis, C. T., Short, C., A Latin Dictionary, Oxford, 1879.
• Mitchell 1998-9: Mitchell, S. “Archaeology in Asia Minor 1990-98”, Archaeological Reports, 45, 1998-1999, 125-192.
• Murray 1909: A new English dictionary on historical principles : founded mainly on the materials collected by the Philological Society, vol. 7, Ed. Murray, J. A H., Oxford, 1909.
• Norris 1901: Norris, F., The Octopus; A Story of California, New York, 1901.
• Özgen vd. 2020: Özgen vd., “Balıkesir İli, Ayvalık, Burhaniye, Edremit, Gömeç ve Havran İlçeleri ‘Adramytteion Kenti Egemenlik Alanı’ 2018 Yılı Yüzey Araştırmaları”, 37. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 3. cilt, Ankara, 2020, 27-40.
• Öztaner 2010: Öztaner, S. H., “Salamis-Constantia Kent Planlaması Üzerine Yeni Araştırmalar: Cardo ve Decumanus,” Anadolu, 36, 2010, 199-214.
• Öztaner 2012: Öztaner, S. H., “Kappadokia Bölgesi’nden Tapınak Planlı Bir Anıt Mezar: Kayseri-Felahiye Mezar Anıtı”, Belleten, 76 /276, 2012, 369-384.
• Özyıldırım ve Akyol 2016: Özyıldırım, M., Akyol, A., “Olba Tuğla Örneği: Arkeolojik ve Arkeometrik Yaklaşım”, Seleucia, 6, 2016, 384-411.
• Özyıldırım ve Yeğin 2018: Özyıldırım, M. ve Yeğin, Y., “Olba Manastırı Kuzey Kilisesi’nin Değerlendirilmesi”, Seleucia, 8, 2018, 157-190.
• Özyiğit 2003: Özyiğit, Ö., “Phokaia’da Akurgal’ın Kazıları Işığında Son Dönem Çalışmaları”, Anadolu, 25, 2003, 97-107.
• Paksoy 2018: Paksoy, S., “Arkaik Dönem İonia Kent Surlarının Gelişiminde Phryg ve Lydia Sur İnşaat Tekniklerinin Katkıları”, Tarih Okulu Dergisi, 11/XXXV, 2018, 554-591.
• Royal Asiatic Society 1890: Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, Journal of the China Branch of the Royal Asiatic Society, XXIV, 1890.
• Selçuk 2016: Selçuk, T., “Kyme ve Larissa’da Bulunmuş İki Figürlü Mezar Steli”, Olba XXIV, Mersin, 2016, 267-296.
• Smith 1825: Smith, M. “On new Terms in Geometry”, Philosophical Magazine Series, 65/324, 1825, 289-290.
• TLL 2012: Thesavrvs Lingvae Latinae, Ed. Internationale Thesaurus kommission, 11/2, Berlin, 2012.
• Turner 1979: Turner, H. W., From Temple to Meeting House, The Phenomenology and Theology of Places of Worship, New York, 1979.
• Wölfflin 1900: Wölfflin, E., Archiv für Lateinische Lexikographie und Grammatik mit Einschluss des Alteren Mittellateins, Leipzig, 1900.
• Zeyrek 2017: Zeyrek, T. H. ve Zeyrek, A. N., “Kastabala Kazı Çalışmaları 2015”, 38. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. cilt, Ankara, 2017, 65-76.
• Rodriguez 2020: "William of Moerbeke" Encyclopedia Britannica, Ed. E. Rodriguez 23, Nisan 2020, https://www.britannica.com/biography/William-of-Moerbeke.