AD ÖBEKLERİ, SÖZLÜKBİLİMSEL ADLAR VE BİRLEŞİK ADLAR

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 3, 35 - 53, 30.12.2022

Tai Ma

Öz

Bu çalışma, geleneksel alanyazındaki ad öbeği kavramını güncel dilbilimsel bakış açısıyla gözden geçirip birleşik adlardan ayırmayı hedeflemektedir. Geleneksel alanyazında birden fazla sözcüklerin yan yana gelmesi aracılığıyla oluşan yapılara öbek denilmektedir, fakat bu görüş anlambilim ve sözdizim bakımından değerlendirildiği zaman sözlüksel anlamı ve oluşumunda çekirdek öğeyi talep eden dilbilgisel yapıları tanımlamaya belirsizlik ve karışıklık getirmektedir.
Bununla birlikte değişik dillerde gözlemlenen yeni anlambirimleri yaratma yöntemlerinden biri olan sözcük birleşimi, kendisini yapı olarak öbek oluşumuna benzetmesinin yanı sıra anlam açısından bağımsız ve tözel anlambirimleri üreterek sözcük türetimine karşı karşıya getirmektedir. Dolayısıyla, bu kavramların farklılığını anlayıp aralarında ayrım yapılmaya ihtiyaç vardır.
Çeşitli dillerde hem günümüzde hem de tarihsel bakış açısıyla bakıldığında, adlar tek başına bir sözlükbilimsel ulam niteliğinde çeşitli adcıl özellikleri taşıyıcısı olarak yaygınlık göstermesinin yanı sıra adcıl ulamın oluşumunda nüanslar da mevcuttur. Hâlbuki, sözcük veya sözlükbilimsel anlamın oluşmasında yeterince bilgi verici olması talebine ilişkin sözlükbirimlerin tekçil olması biçimsel görünümü - tek biçimli olması - gittikçe bulanıklık göstermektedir.
Esas olarak, sözlükbilimsel anlambilim çerçevesinde sözlükbirimsel anlamın dilbilgisel özellikleri ve sözdizimsel açıdan onun dilbilgisel bütünlüğü, geleneksel alanyazının tercih ettiği çekim-türetim iki kutuplu yaklaşımının hem öbek yapısı (tümce yapısı dâhilinde) hem de birleşik sözcüğu açıklamada yeterli olup olmadığına şüpheyle bakmaya sebebiyet vermektedir. Bu çalışma, genel itibarıyla öbeği sözdizimsel bir kavram olarak yorumlayıp sözcük birleşimi ve sözcük türetimini ise sözlükbilimsel açıdan değerlendirmeyi tercih etmektedir.

Anahtar Kelimeler

anlambilim, sözdizim, ad, ad öbeği, birleşik ad

Teşekkür

Bu konuya çalışmama vesile olan Prof. Dr. Mustafa S. Kaçalin'e bilimsel destekleri ve teklifleri adına teşekkür ederim. Dr. Oktay Çınar'a sorularıma verdiği yanıtlar doğrultusunda çalışmayı düzeltmemde katkı sağladığı için özel bir teşekkürü borç bilirim.

Kaynakça

• Arcodia, G. F. (2007). Chinese: A Language of Compound Words? Selected Proceedings of the 5th Décembrettes: Morphology in Toulouse, ed. Fabio Montermini, Gilles Boyé, and Nabil Hathout, 79-90. Somerville, MA: Cascadilla Proceedings Project.
• Baker, M. C. (2004). Lexical Categories: Verbs, Nouns and Adjectives. UK: Cambridge University Press.
• Benzer, A. (2012). Belirtili Ad Tamlamasında İyelik ve İlgi Eki Yanılgısı. Turkish Studies - International Periodical for the Language, Literature and History of Turkish or Turkic, Vol. 7/4: Ankara. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.3909
• Chomsky, N. (1965). Aspects of the Theory of Syntax. Mass.: MIT.
• Chomsky, N. (1968). Language and Mind. New York: Harcourt.
• Chomsky, N. (2005). Three Factors in Language Design. Linguistic Inquiry 36: 1-22.
• Citko, B. (2014). Phase Theory An Introduction. New York: Cambridge University Press.
• Crystal, D. (2008). A Dictionary of Linguistics and Phonetics. 6th ed, Oxford: Blackwell Publishers Ltd.
• Demircan, Ö. (1977). Birleşik Sözcük ve Birleşik Sözcüklerde Vurgu. TDK Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten Dergisi, 1977.
• Deniz Yılmaz, Ö. (2010). Bir Dil Alt Dizgesi OlArAk söz Dizimi ve Birimleri. MUTAD, 2018; V (1l): 259-269 (ISSN 2148-6743); DOI: 10.16985/MTAD.2018245647
• Ergin, M. (1962). Türk Dilbilgisi. İstanbul: İstanbul Matbaası.
• Ergin, M. (2013). Türk Dilbilgisi. İstanbul: Bayrak Basım.
• Emeksiz, Z. E. (2003). Özgüllük ve Belirlilik. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi.
• Gagné, Christina L., & Thomas L. Spalding. (2009). Constituent Integration during The Processing of Compound Words: Does It Involve The Use of Relational Structures? Journal of Memory and Language, 60, 20–35. doi:10.1016/j.jml.2008.07.003
• Gallego, Ángel J. (2010), Phase Theory. John Benjamins Publishing Company: Amsterdam / Philadelphia.
• Göksel, A. & Kerslake, C. (2005). Turkish: A Comprehensive Grammar. New York: Routledge.
• Guzev, V. G. & Deniz Yılmaz, Ö. (2004). Türkiye Türkçesi Grameri Teorisinin Kavramlar Takımını Kurma Denemesi. Sankt-Peterburg: St. Petersburg Üniversitesi Yayınları.
• Kunduracı, A. (2019). The Paradigmatic Aspect of Compounding and Derivation. Journal of Linguistics, 55(3), 563-609. doi: 10.1017/S0022226718000518
• Libben, G., Gagné, C. & Dressler, W. (2020). The Representation and Processing of Compounds Words. In V. Pirrelli, I. Plag & W. Dressler (Ed.), Word Knowledge and Word Usage: A Cross-Disciplinary Guide to the Mental Lexicon (pp. 336-352). Berlin, Boston: De Gruyter Mouton. https://doi.org/10.1515/9783110440577-009
• Ma, T. (2022). Üretici Dilbilgisi Çerçevesinde Türkçenin Dilbilgisi Konularına Eleştirel Bir Yaklaşım. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi. doi: 10.13140/RG.2.2.14628.14721/1
• Mattiello, Elisa & Wolfgang U. Dressler. 2018. The Morphosemantic Transparency/Opacity of Novel English Analogical Compounds and Compound Families. Studia Anglica Posnaniensia 53. 67–114. doi: 10.2478/stap-2018-0004.
• Nakipoğlu, M. (2009). The semantics of the Turkish accusative marked definites and the relation between prosodic structure and information structure. Lingua 119: 1253-1280.
• Özkan, M. (2013). Türkiye Türkçesi Sözdizimi. İstanbul: Akademik Kitaplar.
• Radford, A. (2006). Minimalist Syntax Revisited. http://course.essex.ac.uk./lg/lg514.
• Uygun, D. (2009). A Split Model for Category Specification: Lexical Categories in Turkish. Ph.D. Dissertation. Boğaziçi University
• Uygun, D. (2006). Scrambling bare nominal objects in Turkish. Paper presented at ICTL 13, Uppsala University.
• Wen, B. (2002). An Introduction to Modern Syntax. Beijing: Foreign Language Teaching and Research Press.