ŞEMSETTİN SİVÂSÎ’NİN “İBRETNÜM” MESNEVİSİNDE İFFET TEMSİLİ OLARAK KADIN

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 5, 34 - 45, 02.01.2024

Ahsen Adıbeş

https://doi.org/10.60051/medbel.1387996

Öz

Kadının mekânla ve zamanla kurduğu ilişki, zamanın ve mekânın değişimiyle farklı görünürlükler kazanmıştır. Türk yazınına da yansıyan kadın konusu, Türk toplumunun geçirdiği toplumsal ve kültürel değişimlere göre ilişkilendirilmektedir. Klasik Türk Edebiyatı eserlerinde ise kadın genelde hilekârlığı vurgulanıp “mekr-i zenân” olarak adlandırılmaktadır. Divan şairinin dilinde daha çok sevgili olarak karşımıza çıkan kadın genellikle olumsuz bakış açısıyla güvenilmez, yalancı, kötü olarak edilgen konumda aktarılmaktadır.
İslam kültürü etkisinde verilmiş Klasik Türk Edebiyatı ürünlerinden olan mesnevilerin bazılarında ise kadın ahlakına ilişkin en önemli erdemler “iffet ve namus” olarak karşımıza çıkmaktadır. Kadın kahramanların en dikkat çeken özellikleri mübalağalı güzellik tasvirlerinin yanı sıra son derece iffetli olmalarıdır. Bu eserlerde kadınların yaşamları alışılagelmiş geleneklerle düzenlenmiş olup namus ve iffet gibi ahlâkî değerler kadınların sosyal yaşamdan büyük ölçüde soyutlanmasını doğurmuştur. Değer yargıları iffetini koruma görevini tamamen kadınlara yüklemiştir. Bu nedenle erkeklerin bulunduğu alanlardan uzak, kadın meclislerinde bir yaşam sürmüşlerdir. Kadınlar dış dünyaya o kadar kapalıdır ki bir erkeği ya rüyalarında ya bir resimde görürler ya da methini duyarak âşık olurlar. Çalışmamızda ele aldığımız Şemsettin Sivâsî’nin “İbretnümâ” adlı mesnevisinde ise yazma geleneğinin ve devrin toplumsal yapısının etkisi sebebiyle hedef kitle erkek okuyuculardır. Öğütler erkeklere hitap etse de kadını cinsiyetinden dolayı tahkir söz konusu değildir. Aksine kadın çeşitli hikâyelerde yüceltilir. Dikkat çeken en önemli unsurlardan biri de hayatın içinden sahnelerin mesnevide tasvir edilmiş olmasıdır. İbretnümâ’nın en uzun hikâyesi olan ilk hikâyede şehvetten uzaklaşan, her türlü musibete rağmen iffetini koruyan bir kadın yüceltilir. Eşi Hac yolculuğuna çıkmış olan bu kadının sosyal hayatın içerisinde iffetini koruma mücadelesi takdir edilir hatta o kadın “ermiş” sayılır. Geleneğin aksine bu eserde kadın etken bir rol almıştır.
Bu bağlamda çalışmamızda geleneksel mesnevilerden hareketle Şemsettin Sivâsî’nin “İbretnümâ” mesnevisinde kadının “iffet” erdemini temsilini aktarmasındaki farklılıklar ele alınmış ve kadının konumu hakkındaki bakış açısı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mesnevi, Şemseddin Sivâsî, İbretnümâ, Kadın, İffet.

Kaynakça

• Adıbeş, Ahsen ve Başak G. Merve. (2022). “Nakşi Ali Kirmâni’nin Gavriyye Mesnevîsi ile Dede Korkut Kitabında Bazı Kadın ve Erkek Tipleri [Öz]”. (Yayımlanmamış bildiri). İstanbul: Sabahattin Zaim Üniversitesi III. İZÜ Sosyal Bilimler Lisansüstü Öğrenci Kongresi.
• Altındal, Meral. (1994). Osmanlıda Kadın. İstanbul: Altın Kitaplar.
• Aktan, Mustafa. (2019). “Türk Edebiyatında Kadın Divan Edebiyatında Kadının Yeri (Önemi, Nicelik ve Nitelikleri)” (Lisans Mezuniyet Tezi). Lefkoşa: Yakın Doğu Üniversitesi.
• Baş, K. Münire. (2010). “Yûsuf İle Züleyhâ Aşkının Klasik ve Modern İfadesi: Hamdî ve Nazan Bekiroğlu Örneği.” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S. 51.
• Cunbur, Müjgan. (1966). “Mevlâna ve Kadınlık”. Türk Kadını, 1 (7). Aralık, 6-8.
• Çakır, Serpil. (2009). “Osmanlı'da Kadınların Mekanı, Sınırlar İhlaller”. Cins: Cins Mekan (Der. Ayten Alkan), Varlık Yayınları, 76-101.
• Çavuşoğlu, Mehmet. (1979). Yahyâ Bey Yûsuf ve Zelîhâ (Tenkidli Basım). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Çetinkaya, Ülkü. (2008). “Aşk Mesnevilerinde Kadın - Yusuf u Züleyha ve Husrev ü Şirin Mesnevileri”. (Doktora tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Çöm, Erol. (2007). “16. Yüzyıl Ahlâkî Mesnevîleri ve Şemseddîn‐i Sivâsî’nin İbret‐nümâ Adlı Mesnevîsi (İnceleme‐Metin)”. (Doktora tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Demirarslan, Deniz. (2017). “Osmanlı Barınma Kültüründe Mekânda Cinsiyet Ayırımı ve Günümüz Konutlarına Etkisi”. Asead I. Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu, Sarajevo Bosna-Hersek.
• Demirel, Mustafa. (2004). Kemâl Paşa-zâde (Şemseddin Ahmed bin Süleymân) Yusuf u Zelihâ. Harvard: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü Yayınevi.
• Günay, Umay. (2000). “İslâmî Dönemde Türk Toplumunda Kadının Yeri ve Önemi”. Millî Folklor, Yıl: 12. S. 46 (Yaz), 4-9.
• Işık, Zekeriya. (2018). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Kamusal Alanda Cinsiyet ve Toplumsal Cinsiyet Kimliğiyle Kadın (1839-1900): Çorum Şer’iyye Mahkemesi Örneği”. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, S.85, 25-56.
• İspirli, S. Alkan. (2007). Kadın Divan Şairleri ve Geleneğin Uzantısı. Ankara: Salkımsöğüt Yayınları.
• Kazan, Şevkiye. (2008). “Klâsik Türk Şiirinde “Solduran Sop” İle “Dolduran Toplar”. Turkish Studies International Academıc Journals, C.3. S.1, 34-58.
• Onur, M. Naci. (1991). Hamdullah Hamdî Yusuf u Züleyha. Ankara: Akçağ Yayınları, 1991.
• Ortaylı, İlber. Son İmparatorluk Osmanlı. İstanbul: Timaş Yayınları, 26.Basım.
• Tunç, Semra. (2010). “Klasik Türk Şiirinde Kadın Şahsiyetler”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Klâsik Türk Edebiyatının Kaynakları Özel Sayısı -Prof. Dr. Turgut KARABEY Armağanı-C.3. S.15, 225-259.
• Ünlü, Osman ve Deniz Meltem. (2017). “Klasik Türk Edebiyatında Hilekâr Kadın Tipi: Delle-i Muhtâle”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5. S. 41, 32-42.
• Yılmaz, Ozan. (2016). “Şehrin Güzelleri”. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Cilt: CX sayı: 778, 63-71.