17. Yüzyıl İstanbul Kadınlarının Terekelerine Göre Bir Servet Unsuru Olarak Köle (1656-1676)

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 5, 12 - 33, 02.01.2024

Şule İyigönül Atasağun

https://doi.org/10.60051/medbel.1408741

Öz

Bu makale, 17. yüzyıl ikinci yarısında İstanbul Suriçi’nde yaşayan kadınların servetlerinde yer alan köle, bir servet unsuru olarak incelenmiştir. Bu inceleme için 1656-1676 yılları arasına ait Mülga Beledî Kısmet Mahkemesinde yer alan kadın terekeleri kullanılmıştır. Bu mahkeme kayıtları orta halli Osmanlı halkına dair kayıtlar içermektedir. Bu kayıtların yanı sıra mukayese için aynı yıl aralığına ait askerî sınıfa mensuba ait kayıtları içeren Kısmet-i Askerî Mahkemesi kayıtlarından da istifade edilmiştir. Buna göre Mülga Beledî Kısmet Mahkemesinde 591 kadın, 1230 erkek terekesi ve Kısmet-i Askerî Mahkemesinde yer alan 172 kadın, 610 erkek toplam 2603 tereke kaydı tespit edilmiştir. Bu terekelere göre 290 kişinin 583 kölesi bulunmaktadır. Makale konusu olan kadınlarda 22 kişinin köle sahibi olduğu anlaşılmaktadır. Her iki mahkeme Suriçi halkına ait tereke kayıtları bulunmasından yola çıkarak o dönem İstanbul toplumunda köle kökenliler, köle sahibi olma, köle sahiplerinin cinsiyetleri, köle fiyatları, köle cinsleri ve isimleri, azad olan kölelere dair tespitlerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, Kadın, Köle, Servet, Tereke

Teşekkür

100/2000 Osmanlı Müessesesi ve Medeniyeti YÖK Bursiyeri olarak YÖK'e teşekkür ederim.

Kaynakça

• Akkaya, Mustafa. “XVII, Yüzyılın İlk Çeyreğinde Üsküdar’da Köle Ticareti, Kölelerin Ticaretle Uğraşması”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sy 14 (25) (2011): 204-17.
• Akyılmaz, Gül. “Osmanlı Hukukunda Köleliğin Sona Ermesi ile İlgili Düzenlemeler ve Tanzimat Fermanı’nın İlanından Sonra Kölelik Müessesesi”. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi IX, sy 12 (Aralık 2005): 214.
• Araz, Yahya. “Cariyeler, Efendiler ve Pusuda Bekleyenler: Osmanlı İstanbul’unda Hamile ve Çocuk Annesi Cariyeler Üzerine Düşünceler (1790-1880)”. Kebikeç, sy 37 (2014).
• Artan, Tülay. “Terekeler Işığında 18. Yüzyıl Ortasında Eyüp’te Yaşam Tarzı ve Standartlarına Bir Bakış, Orta Halliliğin Aynası”. İçinde 18. yy Kadı Sicilleri Işığında Eyüp’te Sosyal Yaşam. Ed. Tülay Artan. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1998. Atasağun, Şule İyigönül. “Konya Mevlâna Müzesi İhtisas Kütüphanesi 5278 No’lu Münşeat Mecmuası”. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araş. Ens., 2013.
• Aydın, M. Akif ve Muhammed Hamidullah. “Köle”. İçinde Diyanet İslam Ansiklopedisi, 26:23746. Ankara, 2002. Barkan, Ömer Lütfi. “Edirne Kassamına Ait Tereke Defterleri”. Belgeler III, sy 5-6 (1966): 1479.
• Bertelli, Sergio. La Porta d’Oriente, Lettere di Pietro Della Valle: İstanbul 1614. Roma: Volti Della Storia, 2001.
• Busbecq, Ogier Ghislelin. Türkiye’yi Böyle Gördüm. Haz. Aysel Kurutoğlu. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser 31, 1974.
• Çakır, İbrahim Etem. “Osmanlı Toplumunda Köle ve Cariyeler, Sofya 1550 -1684”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sy 36 (2014).
• Doğan, Ahmet. “Kirim Bahçesaray’da Sosyo-Ekonomı̇k Hayat (1700-1725)”. Ankara Yıldırım Bayezit Üniversitesi, 2022. Döndüren, Hamdi. “Ashabü’l-Feraiz”. İçinde Diyanet İslam Ansiklopedisi, 3:467-68. İstanbul, 1991.
• Ekin, Ümit. “Seyahatnamelerin Işığında Osmanlı Toplumunda Köleler”. İçinde Osmanlı Devleti’nde Kölelik Ticaret, Esaret, 187-209. ed.
• Zübeyde Güneş Yağcı, Fırat Yaşa, Dilek İnan. İstanbul: Tezkire Yayınları, 2017. Erdem, Hakan. Osmanlıda Köleliğin Sonu 1800-1909. İstanbul, 2004. Faroqhi
• Flesicher, Cornell H. Tarihçi Mustafa Ali: Bir Osmanlı Aydın ve Bürokratı. Haz. Ekrem Çakıroğlu, Çev. Ayla Ortaç. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, 1996.
• Gradeva, Rossitsa. “Osmanlı Taşra Toplumunda ‘Zengin’ Portresi: 1670’lerde Sofya”. İçinde Osmanlı Taşra İmparatorluğu’nda Taşra Elitleri. Ed. Antonis Anastasopoulos, çev. Elif Aksoy. Küre Yayınları, 2021.
• Güler, Ümit. “Kadı Sicilleri Işığında Osmanlı Kıbrıs’ında Kölelik (17. ve 18. Yüzyıllar1)”. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sy 54 (2018): 104-35.
• Gülgün Üçel-Aybet. Avrupalı Seyyahların Gözünde Osmanlı Dünyası ve İnsanları (1530-1699). İletişim Yayınları, 2003. Gülnihal Bozkurt. “Eski Hukuk Sistemlerinde Kölelik”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 38 (1981): 65-103.
• Imber, Colin. “Kadınlar, Evlilik ve Mülkiyet: Yenişehirli Abdullah’ın Behcetü’l-Fetâvâ’sında Mehr”. İçinde Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.
• İnalcık, Halil. “Capital Formation in the Ottoman Empire”. The Journal of Economic History 29, sy 1 (1969).