Bir Işıktan Fazlası: Bilim ve Bilim İnsanının Benzetme Temelli Kavramsallaştırılması Üzerine Dilbilimsel Bir İnceleme

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 8, 1 - 15, 07.07.2025

Nurbanu Korkmaz

https://doi.org/10.60051/medbel.1698216

Öz

Bu çalışma, üniversite öğrencilerinin “bilim” ve “bilim insanı” kavramlarını nasıl kavramsallaştırdıklarını incelemeyi amaçlamaktadır. Bu amaçla, Hacettepe Üniversitesi’nde Felsefe, Biyoloji ve Dilbilim bölümlerinden toplam 90 öğrenciye açık uçlu sorular içeren betimleyici bir anket uygulanmıştır. Katılımcılardan, “Bilim … gibidir çünkü … ” ve “Bilim insanı … gibidir çünkü …” ifadelerini tamamlamaları ve bu benzetmelerini gerekçelendirmeleri istenmiştir. Yapı Eşleme Kuramı (Structure Mapping Theory, Gentner, 1983) çerçevesinde gerçekleştirilen veri çözümlemesinde, katılımcıların bilim kavramını genellikle ışık, doğa, nehir, uzay ve yaşam gibi benzetmelerle tanımladığı belirlenmiştir. Bu benzetmeler, bilimin dinamik, sistematik ve yönlendirici yapısına işaret etmektedir. Öte yandan, bilim insanı kavramı çocuk, astronot, madenci, sanatçı ve meşale/ışık taşıyıcısı gibi benzetmelerle ifade edilmiştir. Bu benzetmeler, bilim insanının keşfetme, yaratıcı düşünme, sabır ve merak unsurlarını vurgulamaktadır. Çalışmanın sınırlılıkları arasında örneklem büyüklüğünün sınırlı olması, kullanılan anket sorularının kapsamının dar olması ve nicel analiz yöntemlerinin kullanılmaması yer almaktadır. Bu bağlamda, gelecekteki çalışmalarda daha geniş örneklemlerle ve nicel analizlerle daha kapsamlı değerlendirmeler yapılması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Bilim , Bilim İnsanı , Kavramsallaştırma , Benzetme , Yapı Eşleme Kuramı

More Than “A Light”: A Linguistic Analysis on the Analogy-Based Conceptualisation of Science and Scientist

Öz

This study aims to explore how university students conceptualise the notions of “science” and “scientist.” To accomplish this, a descriptive questionnaire including open-ended prompts was administered to 90 undergraduate students from the Philosophy, Biology, and Linguistics departments at Hacettepe University. The participants were asked to fill in the statements such as “Science is like… because … ” and “A scientist is like … because … ” and to provide reasonable arguments for their analogies. The data analysis was conducted within the framework of Structure Mapping Theory (Gentner, 1983), focusing on identifying relational structures underlying the participants’ analogical expressions. The results of the present study showed that the concept of science was primarily associated with analogies such as light, nature, river, space and life, emphasising its dynamic, systematic and guiding nature. In contrast, the concept of the scientist was conveyed through analogies including child, astronaut, miner, artist, and torchbearer, emphasising qualities such as exploration, creativity, perseverance, and curiosity. The study has three main limitations: a relatively small sample size, the limited scope of the questionnaire, and the lack of quantitative analysis. Future research is recommended to include larger sample sizes and quantitative approaches to validate the findings more robustly.

Anahtar Kelimeler

Science , Scientist , Conceptualisation , Structure-Mapping Theory , Analogy

Kaynakça

• Aktamış, H. & Dönmez, G. (2016). Ortaokul öğrencilerinin fen bilimleri dersine, bilime, fen bilimleri öğretmenine ve bilim insanına yönelik metaforik algıları. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 35(1), 7-30.
• Ayvacı, H.Ş., Atik, A. & Ürey, M., (2016). Okul öncesi çocuklarının bilim insanı kavramına yönelik algıları. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(3), 669-689.
• Balkı, N., Çoban, A. K.& Aktaş, M. (2003). İlköğretim öğrencilerinin bilim ve bilim insanına yönelik düşünceleri. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(1), 11-17.
• Bartan, M. (2019). Okul Öncesi Öğretmen Adaylarının Bilim İnsanı Kavramlarına İlişkin Metaforik Algıları: Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Örneği. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(2), 215-239.
• Bıyıklı, C., Başbay, M. & Başbay, A., (2014) Ortaokul ve lise öğrencilerinin bilim kavramına ilişkin metaforları. Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(1), 413-437.
• Camcı-Erdoğan, S. (2013a). Üstün zekalı kızların bilime yönelik tutumları ve bilim insanı imajları. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 10, 125-142.
• Chambers, D. W. (1983). Stereotypic images of the scientist: The draw-scientist test. Science Education, 67(2), 255–265.
• Çermik, H. (2013). Öğretmen adaylarının zihinlerinde canlanan resimdeki bilim insanı. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(33), 139-153. https://doi.org/10.9779/PUJE612
• Darian, S. (2000). The role of figurative language in introductory science texts. International Journal of Applied Linguistics, (10), 163-186.
• Derman, A. & Derman, S. (2015). Prospective teachers’ metaphorical perceptions on the concept of science. Educational Research and Reviews,10(2), 161-176.
• Dikmenli, M., Çardak, O., & Yener, D. (2012). Science student teachers' metaphors for scientist. Energy education science and technology, 4(1), 51-66.
• Doğan, H. (2015). Farklı ülkelerden 11-13 yaş aralığındaki öğrencilerin bilim ve bilim insanı hakkındaki görüşleri (Yüksek Lisans Tezi) Akdeniz Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Antalya.
• Doğan Bora, N., Arslan, O. & Çakıroğlu, J. (2006). Lise öğrencilerinin bilim ve bilim insanı hakkındaki görüşleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31, 32-44.
• Finson, K. D. (2002). Drawing a scientist: What we do and do not know after fifty years of drawings. School Science Mathematics, (102), 335–345.
• Gentner, D. (1983). Structure-mapping: A theoretical framework for analogy. Cognitive Science, 7(2), 155–170.
• Gonsoulin, W. B. (2001). How do middle school students depict science and scientist? [Published Doctoral Dissertation] Mississippi State University.
• Güler, T. & Akman, B. (2006). 6 Yaş çocuklarının bilim ve bilim insanı hakkındaki görüşleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31, 55-66.
• Jasanoff, S. (2004). States of knowledge: The co-production of science and social order. Routledge.
• Jensen, P. & Rouquier, J. & Kreimer, P. & Croissant, Y. (2008). Scientists connected with society are more active academically. Science and Public Policy. 35.
• Kara, B. & Akarsu, B. (2013). Ortaokul öğrencilerinin bilim insanına yönelik tutum ve imajlarının belirlenmesi. Journal of European Education, 3(1), 8-15.
• Karaçam, Sedat. (2015). Different aspects of secondary school students’ mental frameworks related to concept of scientist. Journal of Science and Mathematics Education In South East Asia. 38. 32-59.
• Kaya, O. N., Doğan, A. & Öcal, E. (2008). Türk ilköğretim öğrencilerinin bilim insanı imajı. Eğitim Araştırmaları Avrasya Dergisi, 32, 83-100.
• Kerlinger, F. N., & Lee, H. B. (2000). Foundations of behavioral research (4th ed.). Wadsworth Publishing.
• Keser, F. F. (2012). Üstün yetenekli öğrencilerin bilim ve bilim insanına yönelik görüşlerinin ve bu görüşleri etkileyen faktörlerin belirlenmesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Kılıç, Ş. (2010). Çocukların bilime ve bilim insanına yönelik tutumları ve kalıplaşmış yargıları. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 8(2), 439-455.
• Knudsen, S. (2003) Scientific metaphors going public, Journal of Pragmatics, 35(8), 1247-1263.
• Korkmaz, H., & Kavak, G. (2010). İlköğretim öğrencilerinin bilime ve bilim insanına yönelik imajları. İlköğretim Online, 9(3), 2-26.
• Kuhn, T. S. (1962). The structure of scientific revolutions. University of Chicago Press.
• Latour, B., & Woolgar, S. (1979). Laboratory life: The construction of scientific facts. Princeton University Press.
• Merton, R. K. (1973). The sociology of science: Theoretical and empirical investigations. University of Chicago Press.
• Muşlu, G. & Macaroğlu Akgül, E. (2006). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin bilim ve bilimsel süreç
• kavramlarına ilişkin algıları: Nitel bir araştırma. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 6(1), 203-229.
• Newton, D. P. & Newton, L. D. (1992). Young children’s perceptions of science and scientists. International Journal of Science Education, 14(3), 331-348.
• Özgün, B. B., Gürkan, G. & Kahraman, S. (2018). The investigation of preservice teachers’ perception about science and scientist via metaphoric analysis, Inonu University Journal of the Faculty of Education, 19(2), 204-225. Özsoy, S. & Ahı, B. (2014). Çocukların gözüyle “Bilim İnsanı”. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 8(1), 204-230.
• Pitt, D. (2018). What kind of science is linguistics? In C. Behme & M. Neef (Eds.). Essays on linguistic realism (pp. 7-20). John Benjamins Publishing Company.
• Polanyi, M. (1962). Personal knowledge: Towards a post-critical philosophy. University of Chicago Press. Şenel, T. & Aslan, O. (2014). Okul öncesi öğretmen adaylarının bilim ve bilim insanı kavramlarına ilişkin metaforik algıları. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (10),
• Turgut, H., Öztürk, N. & Eş, H. (2017). Üstün zekâlı öğrencilerin bilim ve bilim insanı algısı. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(1), 423-440.
• Türkmen, H. (2008). Turkish primary students’ perceptions about scientist and what factors affecting the image of the scientists. Eurasia Journal of Mathematics, Science & Technology Education, 4(1), 55-61.
• Tversky, A. (1977). Features of similarity. Psychological Review, 84(4), 327–352.
• Uçar, S. (2012). How do pre-service science teachers’ views on science, scientists, and science teaching change over time in a science teacher training program?. J Sci Educ Technol 21, 255–266.
• Yenice, N., & Ceren-Atmaca, A. (2017). Investigation of preservice science teachers’ knowledge and views about nature of science and scientific knowledge. Journal of Theoretical Educational Science, 10(4), 366-393.
• Yontar-Toğrol, A. (2000). Öğrencilerin bilim insanı ile ilgili imgeleri. Eğitim ve Bilim, 25(118), 49-57