Liberal Medya Okuryazarlığı Kavramsallaştırmasına Eleştirel Bir Bakış

Year 2020, Volume: 3 Issue: 2, 1 - 25, 30.12.2020

Ayşe Emre Kaya

https://doi.org/10.33464/mediaj.823525

Cited By: 1

Abstract

Kavramların gücü, üzerlerinde konsensusa vardığımızı kuvvetli bir biçimde hissettirmelerinden gelmektedir. Öyle ki, üzerinde düşünmeye dahi ihtiyaç duymadığımız, sorgulamadığımız pek çok kavram ve kavramsallaştırma söz konusudur. Bu kavramların doğruluğuna duyulan güven, onların tanımlandıkları hallerini gerçekten içerdiklerine dair inancı da beraberinde getirir ve böylelikle toplumlar içinde daha da kolay yerleşik hale gelirler. Bu noktada kavramları belirleyen güçlere odaklanma gereği ortaya çıkar. Çünkü kavramlar, her ne kadar etkili görünürlerse görünsünler, aslında onlarda güç iktidar ilişkileri çerçevesinde belirlenmektedirler. Bu bakış açısıyla medya okuryazarlığı kavramsallaştırmasına da yaklaşıldığında; medyaya ilişkin epistemolojik birikime ve buna yön veren yapıya odaklanılması gerektiği ortaya çıkmaktadır. Medya ve medya okuryazarlığı kavramının tanımlamalarda, liberal medya anlatısının hâkimiyeti söz konusudur. Bu hâkimiyet, liberalizmin mevcut yapının muhafazası biçiminde işleyen, dolayısıyla değerlendirme, çözme, sorgulama ve üretme gibi etkinlik alanlarını “tadilatçı” bir yapı ile sınırlı tutan yaklaşım biçiminin aynen medya okuryazarlığı kavramının formatlanmasında benimsenmesine yol açmış, bu nedenle de aslında tanımda iddia edilen potansiyelleri içinde barındırması yapısal olarak imkân dışı kalmıştır. Liberal anlatının kapitalist pazar ile bağını gizleyen yapısı, bu kavramlarda aynen benimsenmiş ve bu yönleriyle sistem için işlevsel olmuşlardır. Medya okuryazarlığı kavramlarının eleştirel kisvesi altında olanlarında dahi “ medya – kapitalist pazar” bağı kurulmamakta, kurulsa dahi bu bağ silik ve gevşek tutulmaktadır. Medya okuryazarlığı kavramının gerçek anlamda eleştirel bir düşünümsellik barıdırması için, kapitalist üretim tarzı ve işleyiş biçimlerinin medyaya ve medyaya içkin kavramsallaştırmalara etkisinin göz önünde tutulması ve bunları dönüştürebilecek düşünceler içermesi gerektiği düşünülmektedir.
Medya okuryazarlığı kavramını ve kavramsallaştırmasını bütün bu düşünceler ışığında ele alma niyeti üzerine kurulu olan bu çalışmada medya ve okuryazarlık kavramlarının nasıl kavramsallaştırıldığından yola çıkılarak, tanıma nelerin eklenip, nelerin tartışma dışında tutulduğu üzerinde durulmuştur. Betimleyici nitelikteki bu çalışmada, ekonomik ve kültürel yapıyı birbirinden ayırmayan eleştirel medya/kültürel çalışmalar perspektiften hareket edilerek, eleştirel yorumsayıcı bir yaklaşımla, medya okuryazarlığı kavramsallaştırılmasının ekonomi politik bağlarını ortaya serilmiş böylelikle kavramın sistem içerisinde üstlendiği role ve işleve dikkat çekilmiştir.

Keywords

medya, Liberal Medya Kuramları, Eleştirel Medya Kuramları, Medya Okuryazarlığı

References

• Alagözlü, Ç., (2013) Türkiye'de ve AB Ülkelerinde Medya Okuryazarlığı Örnek İncelemeler, Ankara: Pelikan Yayınları.
• Alemdar, K. ve Erdoğan İ. (1998). Başlangıcından Günümüze İletişim Kuram ve Araştırmaları, Ankara : MY Yayınları.
• Aufderheide P. (1992). Media Literacy: A Report of the National Leadership Conference on Media Literacy. Washington, DC: Aspen Institute. http://www. medialit.org“/ reading_room/article356.html (Erişim Tarihi:28.01.2013).
• Brüksel Deklarasyonu, http://www.declarationdebruxelles. be/en/ declaration_ accueil.php (Erişim Tarihi: 28.01.2013).
• Dursun Ç. (2001). TV Haberlerinde İdeoloji, Ankara: İmge Kitabevi.
• Dursun, Ç. (2013). İletişim Kuram ve Kritik. Ankara: İmge Kitabevi.
• https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc018/kanuntbmmc018/kanuntbmmc01803518.pdf. Erişim Tarihi:18.09.2019.
• https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc033/kanuntbmmc033/kanuntbmmc03305680.pdf. Erişim Tarihi:18.09.2019.
• https://www. turkcebilgi. com/okuryazar. Erişim Tarihi: 09.10. 2020
• Efe Özad, B. (2011). “Medya Okuryazarlığı ve Yetişkinlerin Öğrenmesi”, Nurçay Türkoğlu, Melda Cinman Şimşek (der.) Medya Okuryazarlığı, İstanbul: Parşomen Yayıncılık, s. 87-95.
• Erdoğan, İ. (2000). Kapitalizm, Kalkınma, Postmodernizm ve İletişim, Sömürünün Paketlenişi. Ankara: Erk Yayınları.
• Erdoğan, İ. (2002). İletişimi Anlamak. Ankara: Erk Yayınları.
• Erdoğan, İ. & Alemdar K. (2010). Öteki Kuram. Kitle İletişim Kuram ve Araştırmalarının Tarihsel ve Eleştirel Bir Değerlendirmesi. Yenilenmiş. 3. Baskı. Ankara: Erk Yayınları.
• Koltay, T. (2011). “The Media and The Literacies: Media Literacy, Information Literacy, Digital Literacy”, Media Culture Society, 33(2) s.211-221.
• Komisyon (2009). İlköğretim Medya Okuryazarlığı Ders Öğrenci Kitabı. Ankara: Sobil Yayınları.
• Kovach, B. & Rosenstiel T. (2007). Gazeteciliğin Esasları, Ankara: Odtü Geliştirme Vakfı Yayıncılık.
• Öncel Taşkıran, N. (2007). Medya Okuryazarlığına Giriş, İstanbul: Beta Basım.
• Şahin, A. (2011). Öğretmenler, Öğretmen Adayları ve Medya ile Bağı Olan Herkes İçin Eleştirel Medya Okuryazarlığı. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Taş, O. (2012). Gazetecilik Etiğinin Mesleki Sınırları. Profesyonellik, Piyasa ve Sorumluluk. İstanbul: İletişim Yayınları