TÜKETİM KÜLTÜRÜNÜN YAYGINLAŞMASINDA SOSYAL ONAYIN ROLÜ: KAVRAMSAL BİR İNCELEME

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 12, 27 - 39, 06.05.2021

Nilgün Köksalan

Öz

Tüketim insanlığın var oluşundan bu yana süregelen ve hem bireysel hem toplumsal hayatın şekillenmesinde rol oynayan sosyal ve ekonomik bir olgudur. Sanayi Devrimi ile başlayan süreçte seri üretimin getirdiği arz yönlü artış ekonomide denge unsurunun da etkisiyle talebin ve dolayısıyla tüketimin teşvik edilmesini beraberinde getirmiştir. Bu durum, bir yandan üretim artışıyla bireylerin ihtiyaçlarının karşılanması anlamında olumlu etki yaratırken, diğer yandan zaman içerisinde aşırı tüketim temelli bireysel ve toplumsal olumsuzlukların önünü açmış ve israf, çevre kirliliği, sürdürülebilirlik gibi olguları da tartışılır hale getirmiştir.
Tüketim kültürü, toplumsal yapı içerisinde sosyal statü, değerler ve eylemlerin ürün ve hizmet tüketimi merkezinde şekillendiği bir kültür yapısıdır. Bu kültür yapısı içerisinde tüketici sıfatıyla özdeşleştirilen modern çağın bireyleri toplum nezdinde tükettikleri ürün ve hizmetlere göre bir değerlendirmeye tabi tutulmaktadır. Satılan ve satın alınan ürün ve hizmetlere odaklı bir ekonomi temeline dayanan tüketim kültüründe maddi değerler dikkat çeken bir unsur olarak öne çıkmaktadır.
Tüketim kültürü içerisinde bireysel ve toplumsal davranışlara etki eden birçok faktör bulunmaktadır. Tüketilen ürün ve hizmetlerle kendini tanımlayan bireyler, yaşamlarının merkezine aldıkları tüketim olgusuyla gerek statüleri, gerek ait oldukları sosyal sınıfa ilişkin topluma bir mesaj vermeye çalışmaktadır. Dolayısıyla tüketimin merkeze alındığı toplum tarafından değer, davranış ve eylemleriyle kabul görmek istemektedir. Bu noktada, bireyin bir sosyal grup tarafından kabul edilmesini ifade eden sosyal onay kavramının tüketim kültürü üzerinde etkili olabileceğini ifade etmek mümkündür.
Bu çalışmada, tüketim kültürünün yaygınlaşmasında sosyal onay kavramının rolü irdelenmiştir. Bu bağlamda çalışmada öncelikle, tüketim ve tüketim kültürü hakkında açıklamalara yer verilmiştir. Ardından, sosyal onay olgusu kavramsal açıdan incelenmiş ve son olarak tüketim kültürünün yayılmasında sosyal onayın rolü tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Onay, Tüketim, Tüketim Kültürü

Kaynakça

• Aytaç, Ö. (2004) Kapitalizm ve Hegemonya İlişkileri Bağlamında Boş Zaman. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 28 (2), 115-138.
• Babacan, M. (2001), Hedonik Tüketim ve Özel Günler Alışverişlerine Yansıması, 6. Ulusal Pazarlama Kongresi Bildiriler Kitabı. 97-106.
• Baudrillard, J. (1997). Tüketim Toplumu. (Çev.: H. Deliceçaylı; F. Keskin), Ayrıntı: İstanbul.
• Baumann, Z. (1999) Çalışma, Tüketicilik ve Yeni Yoksullar. (Çev. Ümit Öktem). İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Bayhan, V. (2012). Tüketim Toplumunda Bireyin Ontolojik Mottosu : “Tüketiyorum Öyleyse Varım”, Istanbul Journal of Sociological Studies, 43, 221-248.
• Berger, A. A. (2000). Ads, Fads, and Consumer Culture: Advertising's Impact on American Character and Society.Lanham, Md.: Rowman&Littlefield.
• Blue, S. (2017). The Sociology of Consumption. K. Korgen (Ed.) The Cambridge Handbook of Sociology: Volume 2: Specialty and Interdisciplinary Studies içinde (265-274. ss.), Cambridge, England: Cambridge University Press.Erişim: https://www.researchgate.net/publication/325204228_The_Sociology_of_Consumption (Erişim Tarihi: 31.03.2021).
• Bourdieu, P. (2006) Pratik Nedenler. (Çev.: Hülya Uğur Tanrıöver). İstanbul: Hil Yayın
• Chiba,T.,Iketani, S., Han, K. ve Ono, A. (2009). A comprehensive model of anxiety in giftgiving. International Review of Business Research Papers, 5(4), 322-334.
• Çelik, S. (2009). Hazsal ve Faydacı Tüketim. İstanbul: Derin Yayınları.
• Çetinkaya, Y. (1992). Reklamcılık. İstanbul: Ağaç Yayınları.
• Çıblak Coşkun, N. ve Zöhre, H. (2014). Küreselleşme Ve Tüketim Kültürünün Yaygınlaşması Bağlamında Türkiye’de Cadılar Bayramı. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkishor Turkic, Volume 9/3 Winter, 497-506.
• Demir, Ö. ve Acar, M. (2005). Sosyal Bilimler Sözlüğü, (6. Baskı). Ankara: Adres.
• Demirel, S. ve Yegen, C. (2015). Tüketim, Postmodernizm ve Kapitalizm Örgüsü. Ankara Üniversitesi İlef Dergisi, 2(1), 115-138.
• Demirzen, İ. (2010). Tüketim Toplumunun Oluşumu ve Din İle Etkileşimi, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 10(3), 97-109.
• Enginkaya, E. ve Ozansoy, T. (2010). Alışveriş Değeri ve Mağaza Seçim Kriterlerinin Belirlenmesinin Hazcı ve Faydacı Alışveriş Değerleri İle İlişkisi: Lise Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(19), 141-155.
• Featherstone, M. (2005). Postmodernizm ve Tüketim Kültürü, Çev. Mehmet Küçük. İstanbul: Ayrıntı.
• Fehr, E. ve Falk, A. (2001). Psychological foundations of incentives.Institute for Empirical Research in Economics University of Zurich Working Paper Series. Working Paper No. 95, Paperpresented at the Annual Conference of the European Economic Association.
• Fırat, A.,Kutucuoğlu, K. Y., Arıkan Saltık, I. ve Tunçel, Ö. (2013). Consumption, Consumer CultureAnd Consumer Society, Journal of Community Positive Practices, XIII(1), 182-203.
• Hämäläinen, T. ve Moisander, J. (2008). Consumer Culture. In S. R. Glegg ve J. R. Bailey (Eds.), International Encyclopedia of Organization Studies içinde (262-265. ss.). Thousand Oaks, CA: Sage. Erişim: https://www.academia.edu/15893388/Consumer_Culture (Erişim Tarihi: 30.03.2021).
• Hatipler, M. (2017a). Postmodernizm, Tüketim, Popüler Kültür ve Medya. Bilgi, (34), 32-50.
• Hatipler, M. (2017b). Kültür Endüstrisi Tüketim Toplumu ve Tüketim, Uluslararası Hakemli Ekonomi Yönetimi Araştırmaları Dergisi, 11, 78-114.
• Hatipler, M. (2017c). Neoliberalizmin Öteki Yüzü: Yoksulluğun Küreselleşme Kaldıracı, The Journal of International Scientific Researches Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, (2)5, 77-87.
• Hebert, J. R.,Ma, Y., Clemow, L., Ockene, I. S., Saperia, G., Stanek III, E. J., Merriam, P. A. ve Ockene, J. K. (1997). Gender Differences in Social Desirability and Social Approval Bias in Dietary Self-report. American Journal of Epidemiology, 146(12), 1046-1055.
• House, J. S. (2008). Social psychology, social science, and economics: Twentieth century progress and problems, twenty-first century prospects. Social Psychology Quarterly, 71, 232-256.
• Illich, I. (2000). Tüketim Köleliği.(Çev.: Mesut Karaşahan). İstanbul: Pınar.
• İlter, E. (2019). Tüketim Kültürünün Tarihsel Gelişim Süreci Ve Bireysel, Toplumsal Ve Kültürel Etkilerinin İncelenmesi. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(2), 461 – 476.
• Kadıoğlu, Z. (2013). Kitle iletişim araçlarının şekillendirdiği sosyal kimlikler ve aidiyet duygusu ekseninde tüketici davranışları, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 2 (45), 101-114.
• Kasser, T. ve Kanner, A. D. (2004). Where is thepsychology of consumer culture? T. Kasser ve A. D. Kanner (Eds.), Psychology and consumer culture: The struggle for a good life in a materialistic world, İçinde ( 3-7. ss.). Washington DC: American Psychological Association.
• Kırboğa, Z. (2019). Sembolik Tüketim ve Moda, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,36, 383-396.
• Koç, E. (2015). Tüketici Davranışı ve Pazarlama Stratejileri: Global ve Yerel Yaklaşım, İstanbul: Seçkin. Leibenstein, H. (1950). Bandwagon, Snob and Veblen Effects in the Theory of Consumers’ Demand, Quarterly Journal of Economics, 64, 183–207.
• Leite, W. L. ve Beretvas, N. (2005). Validation Of Scores On The Marlowe-Crowne Social Desirability Scale And The Balanced İnventory Of Desirable Responding, Educational and Psychological Measurement, 65, 140-154.
• Lindenberg, S. (1991). Social Approval, Fertility and Female Labour Market.Jacques, J. Siegers, Jenny de Jong-Gierveld Evertvan Imholf. (Eds.) Female Labour Market Behaviour and Fertility, İçinde (32-58. ss.) Population Economics, Berlin, Heidelberg: Springer. Erişim: https://www.researchgate.net/publication/283374860_Social_Approval_Fertility_and_Female_Labour_Market (Erişim Tarihi: 30.03.2021).
• Odabaşı, Y. (1999). Tüketim Kültürü, Yetinen Toplumun Tüketen Topluma Dönüşümü, Sistem, İstanbul.
• Özden, A. T. (2019). Tüketici Yenilikçiliği ve Sosyal Onay İhtiyacı Arasındaki İlişkinin İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi, 11(3), 1537-1558.
• Sarıbay, A. Y. (1995). Postmodernite ve Kültür Olarak İslam-Kültürel Bir Çözümleme, M. Bekaroğlu (Ed.), I. İslam Düşüncesi Sempozyumu içinde (93-106. ss). İstanbul: Beyan http://isamveri.org/pdfdrg/D101738/1995/1995_SARIBAYAY.pdf (Erişim Tarihi: 30.03.2021)
• Sertalp, E. (2016). Parçalanmış Benlikler, Parçalanmış Hayatlar ve Parçalanmış Filmler: Bir Dövüş Kulübü Okuması, Moment Dergi, Hacettepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Kültürel Çalışmalar Dergisi, 3 (2). 385- 408.
• Stole, I. L. (2012). Advertising and Consumer Culture. The International Encyclopedia of Media Studies içinde: https://www.oreilly.com/library/view/the-international-encyclopedia/9781118733561/030_vol-01-chapter-20.html (Erişim Tarihi: 29.03.2021).
• Yalçınkaya, M., Taner, M. ve Demirci, E. (2019). Ergenlerde Sosyal Onay ve İyilik Hallerinin İncelenmesi. Folklor/Edebiyat, 25(97-1), 739-752.