21. YÜZYILDA KENTSEL DÖNÜŞÜM VE YENİ EĞİLİMLER

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 18, 118 - 144, 29.04.2023

Erkan Çakır

https://doi.org/10.54707/meric.1283846

Öz

Bu makale, kentsel dönüşüm uygulamalarının kökenlerinden başlayarak, zamanla nasıl bir paradigma değişimine uğradığını ve 21. yüzyılda kentsel sorunlarla başa çıkmak için nasıl dönüşüme uğraması gerektiğini ele almaktadır. İlk olarak, kentsel dönüşüm uygulamaları “Sanayi Devrimi” sonrasında inorganik olarak büyüyen kentlerin sorunlarına çözüm sağlamak amacıyla fiziksel boyutun öncelendiği bir yapıda ortaya çıkmıştır. Ancak, II. Dünya Savaşı sonrasında, harap olan kentlerin yeniden canlandırılması için sosyal boyutları da kapsayacak şekilde paradigma değişimine uğramıştır. Daha sonra, 1950’lili yıllardan sonra doğal kaynak yetersizliği ve kentsel kirlilik gibi çevresel sorunların ortaya çıkmasıyla birlikte, çevresel boyutlar da kentsel dönüşümün kapsamına girmiş ve yeni bir paradigma değişimi yaşanmıştır.
Bugün, kentler hızla büyürken kentsel sorunlar da artmaktadır ve kentlerin geleceği hakkında ciddi tartışmalar yaşanmaktadır. 2018 yılı itibariyle kentlerde yaşayan nüfusun kırsal alanlarda yaşayan nüfusu geçmesi, kentlerin gelecek vizyonlarına yönelik tartışmaları şiddetlendirmiştir. Bu kapsamda kentlerin yaşadığı stresleri azaltmak amacıyla sürdürülebilir ve akıllı kent yaklaşımları son zamanlarda oldukça ön plan çıkmıştır. Dolayısıyla kentsel dönüşüm uygulamalarının, 21. yüzyılın hâkim kentsel paradigmaları karşısında nasıl bir dönüşüm sergileyeceği önemli bir tartışma konusudur. Bu makale, kentsel dönüşüm uygulamalarının 21. yüzyılda nasıl bir eğilim içinde olacağını belirlemeyi ve kentsel dönüşümde ortaya çıkan yeni yaklaşımları tartışmayı amaçlamaktadır. Böylece, kentlerin yaşadığı stresleri azaltmak ve geleceğe yönelik daha sürdürülebilir kentler oluşturmak için kentsel dönüşümün nasıl yeniden yapılandırılabileceği konusunda fikirler sunmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

21. yüzyıl, Kentsel Dönüşüm, Kentsel Dönüşümde Yeni Eğilimler, Akıllı Kentsel Dönüşüm, Sürdürülebilir Kentsel Dönüşüm

Kaynakça

• Akkar, Z. M. (2006). Kentsel dönüşüm üzerine Batı’daki kavramlar, tanımlar, süreçler ve Türkiye. Planlama Dergisi, 2006(2), 29-38.
• Aksoy, E. ve Güzey Kocataş, Ö. (2017). Gecekondu alanlarında uygulanan kentsel dönüşüm projelerinin meşruiyet zemini olarak yoksulluk ve suç. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 7(14), 275-295.
• Aldur, M. S. (2020). Kentsel dönüşümün kent kültürüne ve kentlilik bilincine etkisi: Meram Belediyesi örneği (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya.
• Arslan, H. (2014). Türkiye'nin kentleşme sürecinde konut politikalarının evrimi. Akademik Bakış Dergisi, 40, 1-22.
• Aydınlı, H. İ., ve Turan, H. (2012). Kuramsal ve yasal çerçevede Türkiye’de kentsel dönüşüm. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 28, 61-70.
• Aytaş, T. (2019). Kentsel dönüşümün sosyolojik ve ekonomik etkileri: Fikirtepe örneği (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Barker, N. (2022). Ten futuristiccities set to be builtaroundtheworld. Erişim Adresi: https://www.dezeen.com/2022/08/01/futuristic-cities-planned-architecture-masterplanning-urban-design/
• Bibri, S. E., Krogstie, J., &Kärrholm, M. (2020). Compact city planning and development: Emerging practices and strategies for achieving the goals of sustainability. Developments in the Built Environment, 4, 1-20. https://doi.org/10.1016/j.dibe.2020.100021
• Bircan, D. ve Gelişen, G. (2019). Kentsel dönüşüm ile sürdürülebilir kent önerileri ve Selamsız örneği. Kent Akademisi, 12(3), 501-518. https://doi.org/10.35674/kent.577398
• Bratuškins, U., vd. (2020). Digital information tools for urban regeneration: Capital’s approach in theory and practice. Sustainability, 12(19), 1-25. https://doi.org/10.3390/su12198082
• Bumin, K. (2010). Demokrasi Arayışında Kent(4. Basım). Konya: Çizgi Kitabevi.
• Choucri, N. (2007). Mapping sustainability (pp. 3-28). Springer: Netherlands.
• Cömertler, S. ve Cömertler, N. (2021). Akıllı kentlerde çevresel, sosyal ve ekonomik sürdürülebilirlik, Kopenhag örneği. Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi, 6(1), 317-333.
• Çerçi, İ. N. (2015). Akıllı kentler, bir ihtiyaç ve geleceğe dönük bir yaşam modelidir. Bilişim Dergisi, 172, 196-201.
• Çiftçi, S. (2016). Toplum temelli bir yaklaşım olarak sürdürülebilir kentsel dönüşüm: Ankara Dikmen Vadisi örneği (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya Üniversitesi.
• Çolakoğlu, E. (2019). İklim değişikliği, sürdürülebilir kentler ve kentsel planlama etkileşimi, T.C. Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Erişim Adresi: https://www.iklimin.org/moduller/kentmodulu-surdurulebilirkentler.pdf
• Dal, M. ve Özdemir, Y. (2020). Dijital çağda neden bir kent sürdürülebilir akıllı şehir olmalıdır? Uluslararası Doğu Anadolu Fen Mühendislik ve Tasarım Dergisi, 2(2), 205-215. https://doi.org/10.47898/ijeased.728019
• Demirel Etli, P., & Aksoylu, S. (2016, 23-25 Nisan). A critical outlook to Remourban Project of Eskişehir Tepebaşı Municipality as a smart settlement. In C. Klein, B. Donnellan, & M. Helffert (Eds.), Proceedings of the 5th International Conference on Smart Cities and Green ICT Systems (pp. 86–93). Portugal: SCITEPRESS
• Dinç, B. (2020). Bilgi çağında yeni bir geçiş: Kentsel dönüşümden akıllı kentsel dönüşüme (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Durguter, H. (2012). Kent modelleri ve sürdürülebilir kent yönetimi. Turkish Studies, 7(3), 1053-1065.
• García-Fuentes, M. Á., &Torre, C. de (2017). Towards smarter and more sustainable regenerative cities: The REMOURBAN model. Entrepreneurship and Sustainability Issues, 4(3), 328-338. https://doi.org/10.9770/jesi.2017.4.3S(8)
• Gardner, G. (2016a). Kent: sistemlerin sistemi. İçinde L. Mastny (Ed.), Dünyanın durumu 2016: Bir kent sürdürülebilir olabilir mi? (ss. 31–52). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Gardner, G. (2016b). Materyaller perspektifinden insanlık tarihinde kentler. İçinde L. Mastny (Ed.), Dünyanın durumu 2016: Bir kent sürdürülebilir olabilir mi? (ss. 13–30). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Glaeser, E., Kourtit, K., &Nijkamp, P. (2021). New urban challenges: Shared spaces in smart places-overview and positioning. Land Use Policy, 111, 1-15. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2021.105672
• Göz, A. C. (2008). Kentsel dönüşümün esasları ve İskoçya Whit field örneği. Yerel Siyaset Dergisi, 3(31), 8-12.
• Gürler, E. (2003). Kentsel yeniden-üretim süreci üzerine karşılaştırmalı çalışma: İstanbul örneği. İçinde TMMOB (Ed.), Kentsel dönüşüm sempozyumu bildiriler kitabı (ss. 113-158). İstanbul: TMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi.
• Hatt, P. K., &Reiss, J. A. (2002). Kentsel yerleşmenin tarihi. İçinde B. Duru ve A. Alkan (Eds.), 20. yüzyıl kenti (1. Baskı, ss. 27–36). Ankara: İmge Kitapevi Yayınları.
• Heinberg, R. (2016). Enerji kartı: Artan kentleşme önünde olası enerji engelleri. İçinde L. Mastny (Ed.), Dünyanın durumu 2016: Bir kent sürdürülebilir olabilir mi? (ss. 77-90). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kılıç, T. ve Hardal, S. (2019). İstanbul'daki kentsel dönüşüm projelerinin genel bir eleştirisi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(62), 246-355.
• Kömürcüoğlu, M. (2012). İdari ve sosyal açıdan Türkiye'de kentsel dönüşüm (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Lee, K. L. G. (2008). Sustainable urban renewal model for a high densitycity: Hong Kong (Yayımlanmamış Doktora Tezi). The Hong Kong Polytechnic University, Hong Kong.
• Mao, Y., Li, H. &Xu, Q. (2015). Themode of urban renewalbase on the smart cityt heoryunderthe background of new urbanization. Frontiers of Engineering Management, 2(3), 261-265. https://doi.org/10.15302/J-FEM-2015035
• Mukul, İ. ve Sarı Saffet (2015). Türkiye’de dönüşüm mekânı olarak kentler: Kentsel dönüşüm. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(39), 893-922.
• Ökde, F. (2019). Kentsel dönüşüm uygulamalarının kentsel yaşam kalitesine etkisinin toplumsal yansıması: Mamak örneği (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Kırıkkale Üniversitesi, Kırıkkale.
• Özçevik, Ö., Oğuz, M. ve Akbulut, A. (2018). İklim değişikliği ile mücadelede kentsel dönüşüm ve ‘yeşil sertifikasyon sistemleri’. İTÜ Vakfı Dergisi, 80, 34-39.
• Özdemir, A., Pınarlık, M. ve Ercan, E. (2017). Sürdürülebilir binalar için dünyada uygulanan devlet teşvikleri ve uygulamaların incelenmesi. Türk Bilim Araştırma Vakfı, 10(01), 52-60.
• Özden, P. P. (2006). Türkiye'de kentsel dönüşümün uygulanabilirliği üzerine düşünceler. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 35, 215-233.
• Paes, E. C. (2016). Önsöz. İçinde L. Mastny (Ed.), Dünyanın durumu 2016: Bir kent sürdürülebilir olabilir mi? İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Polat, S. ve Dostoğlu, N. (2007). Kentsel dönüşüm kavramı üzerine: Bursa’da kükürtlü ve Mudanya örnekleri. Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 12(1), 61-76.
• Sezgin, S. (2022). Kentlerin sürdürülebilirliği açısından vatandaşların akıllı kent uygulamalarına bakışı: Konya ve Eskişehir örnekleri (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Strickland, (2011). Cisco Bets on South Korean smart city, IEEE Spectrum, 48(8), 11–12. https://doi.org/10.1109/MSPEC.2011.5960147
• Şahin, S. Z. (2003). İmar planı değişiklikleri ve imar hakları aracılığıyla yanıltıcı (Pseudo) kentsel dönüşüm senaryoları: Ankara Altındağ ilçesi örneği. İçinde P. P. Özden (Ed.), Kentsel dönüşüm sempozyumu: bildiriler (ss. 89-101). İstanbul: TMMOB Şehir Plancıları Odası.
• Tezangi, N. R. (2014). Sustainable urbanism: Analysis of sustainable environment principles in practical urban form. Journal of Engineering and Architecture, 2(2), 195-210. https://doi.org/10.15640/jea.v2n2a14
• TMMOB Harita Mühendisleri Odası (2019, 9 Aralık). 6. Coğrafi Bilgi Sistemleri Kongresi sonuç bildirgesi. Erişim Adresi: https://www.hkmo.org.tr/sayfa/detay/1004/18856
• Türkün, A. (2012). Urban Regeneration and hegemonic power relationships. International Planning Studies, 16(1), 61-72. https://doi.org/10.1080/13563475.2011.552473
• U4SSC (2021). Simple vaysto be smart, United Nations United Smart Sustainable Cities. Geneva.
• Ulubaş Hamurcu, A. ve Aysan Buldurur, M. (2017). Sürdürülebilir kentsel dönüşüm için performans göstergeleri. Planlama (TMMOB Şehir Plancıları Odası Yayını), 27(3), 222-235. U nited Nations (2019). World Urbanization Prospects: The 2018 Revision (Highlights). United Nations, New York.
• Yaman, M. ve Düger, Y. (2022). İklim değişikliğinin etkileri ve riskleri karşısında yerel yönetimlerin rolü. İçinde M. Ercan, K. E. Yıldırım ve M. Karaca (Eds.), 21.uluslararası kamu yönetimi formu tam metinler kitabı (ss. 461-479). İstanbul: Efe Akademi Yayınları.
• Yaman, M. (2015). Türkiye’de kentsel dönüş(tür)me uygulamaları: Sosyo-Politik bir yaklaşım (2. Baskı). Antalya: Otorite Yayınları.
• Yavaş, M. ve Yılmaz, S. (2019). Soğuk iklim bölgesinde kentsel mikro iklimin değerlendirilmesi: Erzurum kentsel dönüşüm alanı örneği. Artium, 7(2), 103-114.
• Yayla, S. (2021). Kentsel dönüşüm ve fırsatlar. Ekoyapı Dergisi, 46, 24-26.
• Yedekci Arslan, G. (2014). Kentsel dönüşümün sürdürülebilirlik boyutu: Hammarby (İsveç) ve Fener-Balat örneklerinin incelenmesi. Artium, 2(2), 180-190.
• Yıldırım, A. E. (2006). Güncel bir kent sorunu: kentsel dönüşüm. Planlama (TMMOB Şehir Plancıları Odası Yayını), 2006(1), 7-24.
• Yılmaz, O. K. (2018). Kentsel dönüşüm ve Türkiye Belediyelerin uygulamalara yönelik yaklaşımları üzerine bir araştırma (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.