FİZİKSEL NEDENSELLİĞİN OLUMSUZ HAVA DURUMU HABERLERİNDE İFADESİ ÜZERİNE

Year 2020, Volume: 17 Issue: 2, 47 - 72, 28.04.2022

Mine Güven

Abstract

Bu çalışmada 10 Ocak-16 Mart 1929 tarihleri arasında Cumhuriyet gazetesinde yayımlanmış olumsuz hava durumu haber kesitlerinden oluşturulmuş bir veri tabanı nitel yöntemle incelenmiştir. Veri tabanındaki metinlerde nedenselliğin çeşitli dilbilgisel ve/veya sözcüksel yollarla açık olarak anlatılabildiği, sezdirilebildiği veya örtük bırakılabildiğini gözlemlenmiştir. Bağımlı biçimbirimler arasında -DAn durum eki ve -DIr oldurgan/ettirgen eki öne çıkmaktadır. Anlamsal/yapısal koşullar sağlandığında -(y)ArAk ulacıyla -(y)An ortacı nedensellik sezdirebilmektedir. Zamanda öncelik koşulu sağlandığındaysa nedensellik, tümceciklerin sıralanması yoluyla, örtük olarak da anlatılabilmektedir. Bağımsız biçimbirimlerden ilgeç (örn. -DAn dolayı) ve bağlaçlarsa (örn. bu yüzden) çeşitli ulamlara ait sözcüksel yapılara (örn. sebebiyet ver-, mütevellit) göre daha sık kullanılmaktadır. Bilgisellik anlam alanında, öznel nedensellik gösterenler bulunmakla beraber, örneklerin çoğunda, içerik anlam alanında, dış dünyadan kaynaklanan fiziksel nedensellik ifade edilmiştir. Bu bulgulara dayanılarak, olumsuz hava haberlerinin odaklandığı anlamsal kavramın fiziksel nedensellik olduğu ve bu kavramın gerek açık gerekse örtük olarak anlatılabildiği sonucuna varılmıştır.

Keywords

Fiziksel nedensellik, örtük anlatım, ettirgenlik

References

• Çokal, D., Zeyrek, D. & Sanders, T. J. M. (2020). Subjectivity and objectivity in Turkish causal connectives? Results from a first corpus study on çünkü and için. D. Zeyrek & U. Özge (haz.). Discourse Meaning: The view from Turkish (s. 223-248). Berlin: De Gruyter Mouton.
• Diessel, H. & Hetterle, K. (2011). Causal clauses: A cross-linguistic investigation of their structure, meaning, and use. P. Siemund (haz.) Linguistic Universals and Language Variation (s. 21-52). Berlin: De Gruyter Mouton.
• Grice, H. P. (1975). Logic and Conversation. P. Cole ve J.L. Morgan (haz.) Syntax and Semantics 3: Speech Acts (s. 41-58). New York: Academic Press.
• Meteoroloji Enstitüsü. (1936). 1929 senesi Türkiye’de meteoroloji rasatları. Ankara: Devlet Basımevi.
• Özsoy, A. S. & Erguvanlı-Taylan, E. (1998). Türkçe’nin Neden Gösteren İlgeç Yantümceleri. Dilbilim Araştırmaları, 1998, 116-125.
• Pander Maat, H. & Sanders, T. (2001). Subjectivity in causal connectives: An empirical study of language in use. Cognitive Linguistics, 12 (3), 247-273.
• Sanders, T. & Stukker, N. (2012). Causal connectives in discourse: A cross-linguistic perspective. Journal of Pragmatics, 44, 131-137. DOI:10.1016/j.pragma.2011.12.007.
• Searle, J. (1976). A Classification of Illocutionary Acts. Language in Society, 5 (1), 1-23.
• Stukker, N. & Sanders, T. (2012). Subjectivity and prototype structure in causal connectives: A cross-linguistic perspective. Journal of Pragmatics, 44, 169-190. DOI:10.1016/j.pragma.2011.06.011.
• Sweetser, E. (1990). From etymology to pragmatics. Metaphorical and cultural aspects of semantic structure. Cambridge: Cambridge Univ. Press.
• Talmy, L. (1988). Force Dynamics in Language and Cognition. Cognitive Science, 12, 49-100.
• Uslu, Z. (2001). Türkçe’de Neden Bildirme İşlevi: ‘için’ ilgeci ve ‘-dAn’ eki. Ö. Demircan & A. Erözden (haz.) 15. Dilbilim Kurultayı: Bildiriler. (s. 123-129). İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Vakfı Yay.
• Yalçın, G., Demircan, M., Ulupınar, Y. & Bulut, E. (2005). Klimatoloji I. Ankara: DMİGM Yay.