Tuğrul Bey’in Mutasavvıflarla İlişkileri

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 29 - 42, 29.06.2020

Mustafa Akkuş , İzzetullah Zeki

Öz

Makale Geçmişi
Geliş:
Kabul:
Yayın:
Anahtar Kelimeler:
Tuğrul Bey,
Mutasavvıflar,
Selçuklular. XI. yüzyılın ortalarında Horasan merkezli güçlü ve büyük bir devletin temellerini atarak İslam’ın sancaktarlığını yapmaya başlayan Selçuklular, kendilerinden önce bölgede Ehl-i Sünnet çizgisinde siyaset yapan muktedir Sultan Gazneli Mahmud’u kendilerine örnek almışlardır. Sünnî İslam âlemini temsil eden Abbâsîlerle yakın temas halinde olup Fâtımî-İsmâilî davetine karşı halkın manevi önderleri sayılan mutasavvıfları desteklemiş, toplumu huzur ve sükûnete davet eden tasavvufun yayılmasını sağlamışlardır. Bu konuda ilk adımı bizzat Büyük Selçukluların kurucu sultanı Tuğrul Bey’in attığı görülmektedir. Gün geçtikçe Gaznelilere karşı üstünlük elde eden Tuğrul Bey ve Çağrı Bey daha Dandanakan Zaferini kazanmadan önce birtakım erenleri ziyaret ederek hayır dualarını almışlardır. Bu doğrultuda ilk olarak Tuğrul ve Çağrı Beyler, Horasan’ın Meyhene bölgesinde ikamet eden dönemin en nüfuzlu mutasavvıflarından olan Ebu Said Ebu’l-Hayr’ı ziyaret ederek elini öpmüş, kurulacak devletleri için dua ve destek talebinde bulunmuş, Ebu Said Ebu’l-Hayr da Tuğrul ve Çağrı Beylere Horasan ve Irak’ın kendilerine bağışlandığını müjdelemiştir.
Mutasavvıfların maddi ve manevi destekleriyle Horasan’ı hâkimiyeti altına alan Tuğrul Bey, daha sonra İran’ın en ücra köşelerine kadar hâkimiyetini taşımak üzere en büyük şehirlerinden olan Hemedân’a doğru yola çıkmıştır. Bölgenin manevi liderleri sayılan ünlü mutasavvıf ve şairler Baba Tâhir-i Uryân, Baba Cafer ve Şeyh Hamşad’ı ziyaret edip her birinin elini öperek hayır duasını almıştır. Tuğrul Bey’e “Ey Türk” diyerek hitap eden Baba Tâhir-i Uryân, ona nasihatlerde bulunarak iktidar ve hâkimiyeti temsil eden ve idari tasarrufun kendisine verildiğine işaret eden sembolik hediyeler takdim etmiştir. Tuğrul Bey de erenlerin bu manevi destek ve dualarıyla Horasan, İran ve Irak bölgesini tamamen fethederek Bağdat’ı Şiî tahakkümü ve Fâtımî tehdidinden kurtarmıştır. İhsan, ikram, sevgi ve hürmetle ulema, üdeba arifân zümresinin ve genel olarak İslam âleminin gönlüne taht kuran Tuğrul Bey, gayret ve çabaları ve mutasavvıfların destek ve dualarıyla çok kısa sürede bölgeye hâkim olarak adına hutbe okutup sikke bastırmıştır. Tuğrul Bey’in riyaset ve himayesinde kurulan medrese, hanikah, tekke ve zaviyelerde ilim, irfan ve mefkûreleriyle geleceği aydınlatacak birçok âlim ve ârif yetişmiş, bunlar da düşünceleriyle Selçuklu Devletine yön vermişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Tuğrul Bey, Mutasavvıflar, Selçuklular

Kaynakça

• Ahmedzâde, N. (2011). Tashih-i Kelimât-ı Kısâr-ı Baba Tâhir-i Uryân, Tahran Üniversitesi Edebi ve Beşeri Bilimler Fakültesi Fars Dili ve Edebiyatı Bölümü Yüksek Lisans Tezi, Tahran.
• Âzadî, A. R. ve Âzadî, M.(2014). “Be Dünbâl-ı Manâ-i Vahid Der İbarât-ı Kesir, Nigah-i Enderhem Metni Be Dû Beytihây-i Baba Tâhir ve Kelimât-ı Kısâr-ı O”, Neşriye-i Sabık Danişkede-i Edebiyat-ı Danişgah-ı Tebriz,(299) 1-21.
• Bausani, A. (1968). ReligionIn TheSeljuq Period, Edt. A. Boyle. Cambridge: Cambridge University Press.
• Beyhakî E. (1040). Târîh-i Beyhakî, nşr: Said Nefisi, Tahran. Ez İntîşârât-ı Kitâbhân-i Sanâyî.
• Câmî, N. (2015). Nafahatü’l-Üns Min Hadaratü’l-Kuds. Tahran: Sûhen.
• Cüzcânî, M. (1962).Tabakât-ı Nâsırî, I. Abdülhay Habîbî Kandeharî, Kâbil: Puheney.
• Damavandi, M. (2010). Baba Cafer-i Ebherî, Arif-i Gümnâm-ı Mıntıka-ı Cibal ve Âdâbü’l-Fukerây-i vey. Du Fasılnâme-i İlmî Puzûhiş-i Edebiyat-ı İrfânî Danişgâh-ı ez-Zehrâ, 1 (2), 106-123.
• Ensârî, A. (1988). Kitâbü Menâzili’-Sâirîn. Beyrut: Dârü’l-Kitâbü’l-İlmiye.
• Ensârî, A. (1962). Tabakâtü’s-Sûfîye. Edt. Abdülhey Habîbî, Kâbil: Kâbil Devlet Basımevi.
• Gunâbâdî, M. (1955). Tevzih-i Şerh-i Fârisi Ber Kelimât-ı Kısar-ı Şeyh-i Ecel Baba Tâhir-i Uryân. Tahran: Salih Hüseyniye Emir Süleymanî Yayınları.
• Han, M. (2011). Girayiş-i Sûfiyâne ve İrafanî Der Eşâr-ı Faris-i Devre-i Selcûkiyân. II. Uluslar arası Selçuklu Kültür ve Medeniyet Araştırması Sempozyumu, Selçuklularda Bilim ve Düşünce, Editörler: Mustafa Demirci, Ali Temizel, Mehmet Ali Hacıgökmen, Sefer Solmaz, Bildiriler, Konya, 19-21.
• Hidâyet. M. (2006). Tezkire-i Rıyazu’l-Ârifîn. tsh: Ebü’l-Kâsım Râdpar ve Gita Aşiderî, Tahran. Puzihişgâh-i Ulûm-ı İnsânî ve Mutalaât-ı Ferhengî.
• Lari, R. (2017). “Tekmile-i Nafahatü’l-Üns”. tsh: Mahmud Âbidî, Tahran. Miras-ı Mektep. Kitapçı, Z. (1994). “Asrın Olayı Büyük Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey'in Halife El-Kâim'in Kızı Seyyide İle Evlenmesi ve Bazı Tarihî Gerçekler,” Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Selçuk Üniversitesi Yayınları, Konya, I, 14-42.
• Köymen, M. (1976). Tuğrul Bey ve Zamanı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Nefisî, S. (1956). Suhenân-ı Manzûm-ı Ebû Saîd Ebü’l-Hayr. Tahran. İntîşârât-ı Kitâbhâne-i Şems.
• Nizâmülmülk, H. (1968). Siyerü’l-Mülûk. Tahran: Benigah-i Neşr-i Kitap ve Tercüme.
• Nîşâburî, Z. (1953). Selçûknâme, Zeyl-i Selçûknâme Ebu Hamid Muhammed b. İbrahim. Tahran: Kelâle Hâver.
• Nîşâburî, N. (1971). Garâyibü’l-Ku’rân ve Regâyibü’l-Furkân, III, . thk. Zekeriya Hameyrât, Beyrut: DKİ.
• Nuzderî, İ. (2000). Selcûkiyân ve Sûfiyân. Mecelle-i Puzuhiş-i İnsanî, 1 (2), s. 209-214.
• Ocak, A. (2009). Dinî, İlmî, Fikrî ve Tasavvufî Hayat. Dinî ve İlmî Hayat. İstanbul. TDV, XXXVI, s, 375-377.
• Ocak, A. (2002). Selçukluların Dini Siyaseti (1040-1092). İstanbul: Tarih ve Taabiat Vakfı. Purgarî, S. ve Hüseynî, M. (2010). Tasavvuf ve Peyamedhay-i İçtimaî Ân Der Devre-i Selcûkiyân. Târîh Der Âyine-i Puzuhiş, 7 (3) s, 29-48.
• Râvendî, M. (1954). Râhatü’s-Südûr ve Âyetü’s-Sürûr Der Târîh-i Âl-i Selcûk. tsh: Muhammed İkbal ve Mücteba Minovî. Tahran: Emir Kebir Yayınları. Sıddık el-Ğammârî el-Hüseyinî, A. (1996). El-Müdâavî Li’l-İle’li’l-Câmii’s-Sağir ve Şerh’il-Münâvî. Kahire: Dârü’l-Kütûb.
• Sıddîkî, N. (2013). Ciryânhay-i Tefekkür ve Endişe-i İrafânî Der Asr-ı Selcûkî. Mutalaat-ı Tarih-i Ferhengi Puzuhişnâme-i Ecümen-i İranî Tarih, 3 (9), s, 49-67.
• Sümer, F. (2012). Tuğrul Bey”, TDV, XLI, İstanbul. 344-346. Şebânkâreyî, M. (1984). Mecma‘u'l-Ensâb II. Tahran: Emir Kebir Yayınları.
• Turan, O. (1969). Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Tarihi. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Uludağ, S. (2002). Kuşeyrî, Abdülkerim b. Hevâzin. DİA, XXVI, İstanbul. s.473–475.
• Uludağ, S. (1997). Herevî, Hâce Abdullah. DİA, XVII, İstanbul. s, 222–224.
• Yazıcı, T. (1991). Baba Tâhir-i Uryân. DİA, IV, İstanbul. s, 370-371.
• Yazıcı, T. (1994). Ebû Saîd Ebü’l-Hayr. DİA, X, 1994, İstanbul. s, 220.
• Zehebî, Ş. (1984). Siyerü ‘Alami’n-Nübelâ, XVII. nşr: Şuayb el-Arnavut ve Muhammed el-Araksusî, Beyrut. Müessesetü’r-Risale.