Kütahya Aslanapa’daki Su Yapılarından Örnekler

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 2, 142 - 155, 31.12.2020

Ali Tekin

Öz

Kütahya, İç Anadolu bölgesiyle Asıl Ege bölümü arasında bir eşik durumundadır. Çalışmamıza konu olan Aslanapa ilçesi, Kütahya il merkezinin yaklaşık 38 km güneybatısındadır. Malazgirt zaferinden sonra, Anadolu’nun büyük bir kısmıyla beraber Kütahya ve çevresi Kutalmışoğlu Süleymanşah tarafından 1080 yılına doğru fethedilmiştir. Bölge, Selçuklu sonrası Germiyanoğulları’nın merkezi olmuştur. 1429 yılında Germiyanoğlu Yakup Bey’in ölümüyle Kütahya ve çevresi, kesin olarak Osmanlıların eline geçmiştir. Aslanapa’nın Osmanlı dönemindeki ismi Gireği’dir.
Aslanapa ilçesinin Gölbaşı, Nuhören ve Bezirgân köylerindeki su yapılarıyla ilgili yaptığımız çalışmada bir adet çeşme, bir adet çamaşırhane ve iki adet su kuyusu tespit edilmiştir. Çalışmamızın amacı, arazi çalışmalarında tespit edilen bu yapıların belgelenerek, literatüre kazandırılmasıdır. Belirlenen eserlerin fotoğrafı çekilmiş, ölçüleri alınmış ve çizimleri yapılmıştır. Kitabesi olmayan üç su yapısı stil kritik yöntemiyle tarihlendirilmeye çalışılmıştır. Yapılar XVI-XX. yüzyıllar arasına tarihlendirilmiştir. Dönemin sosyo-kültürel ve mimari özelliklerini yansıtması açısından bu eserler Sanat tarihi açısından önemlidir. Eserlerin özellikle Türk su mimarisi içerisindeki yerleri ve önemleri vurgulandığı söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Su yapıları, Aslanapa, kuyu, çamaşırhane

Kaynakça

• Acar, T. (2015). Uşak Çeşmelerinin Korunma Durumları, Tarihi Kimliklerini Koruma Bağlamında Düşünceler. Turkish Studies, (10/10), 1-40.
• Acar, T. (2017a). Ulubey’deki Osmanlı Dönemi Çeşmeleri. Vakıflar Dergisi (47) Ankara, 133-168.
• Acar, T. (2017b). Uşak Çamaşırhaneleri. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Acar, T. (2018). Uşak/Sivaslı Çeşmeleri, Sobider Sosyal Bilimler Dergisi (26), 27-54.
• Acar, T. (2019). Gediz’deki (Kütahya) Kırsal Mimariden Örnekler: Çamaşırhaneler, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (62), 141-154.
• Akar, A. (1969). Tezyini San’atlarımızda Vazo Motifleri. Vakıflar Dergisi (8), 267-271.
• Altun, A. (1981-1982). “Kütahya’nın Türk Devri Mimarisi: Bir Deneme”, Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılına Armağan: Kütahya, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları İstanbul, 171-700.
• Arseven, C. E. (1943). Çeşme. Sanat Ansiklopedisi (C. 1, 388-390). İstanbul: Maarif Matbaası.
• Aşık Paşazade. (2003). Osmanoğulları’nın Tarihi (Çev. K. Yavuz ve Y. Saraç,) İstanbul: MAS Matbaacılık.
• Aydın, M. (2016). Avarız Defterlerine Göre XVII. Yüzyılda Kütahya. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (48), 199-232.
• Aytöre, A. (1962). Türkler’de Su Mimarisi, I. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi Ankara 19-24 Ekim 1959 Kongreye Sunulan Tebliğler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 45-69.
• Balkır Özcan, B. (2019). Çankırı Çamaşırhanesi, Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, Cilt 6, Sayı 1, 297-314.
• Barışta, H. Ö. (1993). İstanbul Çeşmeleri, Ortaköy Damat İbrahim Paşa Çeşmesi, Hacı Mehmet Ağa Çeşmesi, Taksim Maksemindeki I. Mahmut Çeşmesi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çaycı, A. ve Yavuzyılmaz, A. (2020). Derbent ve Köylerindeki Mimari Eserler, Aladağ’ın İncisi Derbent, Editör Ahmet Çaycı, Palet Yayınları, Konya, 349-426.
• Çerkez, M. (1997). Ayaş Yunak ve Çeşmeleri, Ayaş ve Çevresi Kültür-Sanat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri 2-3 Mayıs 1997 Ayaş, Ayaş Belediyesi Yayınları, 199-234.
• Çetinkaya, E. (2012). Bursa Çeşmeleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Denktaş, M. (1998). Kayseri-Büyük Bürüngüz Köyü’ndeki Türk Anıtları, Vakıflar Dergisi (27) Ankara, 161-190.
• Denktaş, M. (2000a). Kayseri’deki Tarihi Su Yapıları (Çeşmeler Hamamlar). Kayseri: Kıvılcım Yayınları.
• Denktaş, M. (2000b). Karaman Çeşmeleri. Kayseri: Kıvılcım Yayınları.
• Esin, E. (1972). Kün-Ay (Ay-Yıldız Motifinin Proto-Türk Devirden Hakanlılara Kadar İkonografisi), VII. Türk Tarih Kongresi 25-29 Eylül 1970 I, 313-359.
• Dönmez, Y. (1981-1982). Kütahya ve Çevresinin Fiziki Coğrafyası. Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılına Armağan: Kütahya, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1-19.
• Eyice, S. (1993). Çeşme. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C.8, 277-286). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Gedik, E. (2017). Germiyan Beyi II. Yakup Külliyesine Ait Taş Vakfiye ve Vakfedilmiş Mülklerin Ad ve Bulundukları Yer Açısından Değerlendirilmesi Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Tarih, Kültür ve Medeniyet Sempozyumu-III Germiyanoğulları Beyliği Kütahya 8-10 Mayıs 2014. M. Ersan ve M. Şeker (Yh.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 105-135.
• Geyik, G. (2007). İzmir Su Yapıları (Çeşme, Sebil, Şadırvan) (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Gökbilgin, T. (1977). Kütahya. İslam Ansiklopedisi: İslam Alemi, Tarih, Coğrafya, Etnografya ve Biyografya Lugati (C. 6, 1113-1126). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Gök, N. ve Kutlu, M. (2005). Hilal ve Ay-Yıldız Motifi Sembol ve İdeolojik Kullanım. Doğu Batı Düşünce Dergisi (8/31), 267-287.
• Gökçe, T. ve Küpeli, Ö. (2017). Germiyanoğulları Tarihine Işık Tutan Bir Kaynak: II. Bayezid Dönemine Ait Vakıf ve Mülk Defteri. Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Tarih, Kültür ve Medeniyet Sempozyumu-III Germiyanoğulları Beyliği Kütahya 8-10 Mayıs 2014. M. Ersan ve M. Şeker (Yh.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 473-485.
• Gökler, M. (2017). Kocaeli Çeşmelerinde Batı Etkili Süslemeler. Çoban Mustafa Paşa ve Kocaeli Tarihi Kültürü Sempozyumu (C.3), Kocaeli, 24-26 March, 2097-2127.
• Karademir, M. (2007). Edirne Çeşmeleri (Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Karpuz, H. ve Dülgerler, N. (2006). Konya Çeşmeleri Üzerine Bir Tipoloji Denemesi, Sanatta Anadolu Asya İlişkileri Prof. Dr. Beyhan Karamağaralı’ya Armağan, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 317-332.
• Karpuz, H. (2009). Konya Halk Mimarisinde Su Yapıları, Su Medeniyeti Sempozyumu, Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi KOSKİ Genel Müdürlüğü ve Türkiye Yazarlar Birliği Konya Şubesi, 546-559.
• Koçyiğit, F. (2013). Lale Devri İstanbul Çeşmeleri (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Erciyes Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Kolay, A. (2014). XIX. Yüzyılın Ortalarında Kütahya’nın Gireği Nahiyesine Bağlı Bezirgân Köyünün Sosyoekonomik Yapısı (Temettüat ve Nüfus Defterlerine Göre). Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Kütahya Özel Sayısı, 137-173.
• Mutlu, M. (2014). Konya’da Su Mimarisi (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Ödekan, A. (1992). Kent İçi Çeşme Tasarımında Tipolojik Çözümleme. Semavi Eyice Armağanı İstanbul Yazıları, İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, 281-297.
• Önge, Y. (1973). İstanbul’un Eski Kuyu Bilezikleri Hakkında. Journal of Art History (5), 261-280.
• Önge, Y. (1997). Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özkarcı, M. (2017). Niğde’de Dört Mimari Eser, XX. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (02-05 Kasım 2016), Cilt II, Ed. Ela Taş, Sakarya Üniversitesi Yayınları Sakarya, 581-591.
• Özkılınç, A, ve diğerleri (1993). 438 Numaralı Muhâsebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri (937/1530) I, Ankara: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı.
• Pilehvarian, N. K. (2002). Osmanlı Çeşme Mimarisi, Türkler Ansiklopedisi (C. 12, 396-401) (H. C. Güzel ve K. Çiçek ve S. Koca Ed.) Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Tay, L. (2011). Kırşehir Çeşmeleri, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (6), Adıyaman, 204-221.
• Uçar, H. (2009). Manisa Çeşmeleri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ege Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Uysal, O. A. (1988). Bolvadin’de Bir Lale Devri Eseri: Ağılönü Çeşmesi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi (XXXII/I-II), Ankara, 33-55.
• Uysal, O. A. (1992). Emet’in Eğrigöz Köyü’ndeki Eserler. IX. Vakıf Haftası Kitabı Türk Vakıf Medeniyetinde Hz. Mevlâna ve Mevlevihanelerin Yeri ve Vakıf Eserlerde Yer Alan Türk-İslam Sanatları Seminerleri, Ankara, 297-310.
• Ülkü, O. Ve Özdemir Ünalan, S. (2019). Tekirdağ/Çorlu-Fatih Camisi’nin Dünü Bugünü. Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, 34, 153-166.
• Varlık, M. Ç. (1974). Germiyanoğulları Tarihi (1300-1429). Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Varlık, M. Ç. (2002). Kütahya. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 26, 580-584). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Verim, Y. (2019). Kütahya Çeşmeleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Yakupoğlu, C. (2017). Aslanapa Yöresinde Türk İskânının Belgeleri: Yer ve Şahıs Adları (XII-XVI. Yüzyıllar), Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Tarih, Kültür ve Medeniyet Sempozyumu-III Germiyanoğulları Beyliği Kütahya 8-10 Mayıs 2014. M. Ersan ve M. Şeker (Yh.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 423-472.
• Yıldız, İ. ve Koç E. (2006). Savur’daki (Çamaşırhane) Yunaklar. IX. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu 21-23 Nisan 2005, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, Erzurum, 471-481.
• Yılmaz, M. (2010). Aydın İli Merkezi’ndeki Tarihi Su Yapıları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Yörükoğlu, Ö. (1987). Kayseri Çeşmeleri, Kayseri.
• http://www.aslanapa.gov.tr/golbasi Erişim Tarihi 15.12.2019
• http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.3392 Erişim Tarihi 15.10.2019