Bütünleşik Afet Yönetimine Sosyolojik Bakış: Toplumsal Yapı, İşlev ve Temel Kavramlar Işığında Bir Okuma Denemesi

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 18 - 34, 30.06.2021

Ruhi Can Alkın

Öz

Geçmişten günümüze toplumların sürekli karşı karşıya geldiği ve zarar gördüğü afetler, zamanla mücadele edilen ve yönetilmesi gereken süreçlere dönüşmüştür. Afetin kaynağının/sebebinin önce Tanrı, sonrasında doğa, son olarak da insan olarak algılanışı, afetlere yönelik toplumsal müdahaleyi gerekçelendiren temel zihniyet dönüşümüdür. Buradan hareketle afetlerin aile, ekonomi, sağlık gibi toplumsal kurumlara, dolayısıyla toplumsal yapıya olumsuz etkisi afetlerle mücadelede git gide toplumsal bir farkındalık ve bilinci doğurmaktadır. Zira afetler toplumsal kurumların ve aktörlerin işlevlerini yerine getirmesini farklı ölçek ve sürelerde engellemekte ve toplumsal uyum mekanizmalarına zarar vermektedir. Bu zararı engellemek adına toplumların resmi ya da sivil mercileri aracılığı ile geliştirdiği afet yönetim süreçleri devreye girmektedir. Bu çalışmada, afetlerin zararlarını azaltma amacı taşıyan afet yönetimi, günümüzde ortaya çıkan bütünleşik afet yönetimi perspektifi açısından ele alınmıştır. Bu perspektif hem afet öncesinde hem de afet sonrasında hayata geçirilen uygulamaları içermesi ve toplumsal aktörlerin tamamının katılımını ön görmesi sebebiyle bütünleşik olarak adlandırılmaktadır. Bu adlandırma sosyolojinin en temel inceleme konuları olan toplumsal kurumlar, toplumsal yapı ve işlev konularında doğrudan ya da dolaylı olarak zengin veriler sunmakta ve somut karşılıklar bulmaktadır. Bu bağlamda çalışma, bütünleşik afet yönetimi ve klasik sosyoloji ilişkisine odaklanmakta ve yapı-kurum-işlev perspektifine ek olarak rasyonelleşme, organik dayanışma, kolektif bilinç, bürokrasi ve uzmanlaşma gibi klasik sosyolojinin bazı temel kavramları doğrultusunda bir inceleme ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bütünleşik Afet Yönetimi, Toplumsal İşlev, Kolektif Bilinç, Bürokrasi., Afet

Kaynakça

• AFAD (2021a). Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğü/Afet. https://www.afad.gov.tr/aciklamali-afet-yonetimi-terimleri-sozlugu (Erişim Tarihi: 24.03.2021).
• AFAD (2021b). Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğü/Bütünleşik Afet Yönetimi. https://www.afad.gov.tr/aciklamali-afet-yonetimi-terimleri-sozlugu (Erişim Tarihi: 24.03.2021).
• Alexander, D. (2012). Disasters: Lessons Learned?, Journal of Geography and Natural Disasters, 2(1), 1-2.
• Alexander, J . C. (1992). Durkheim's Problem and Differentiation Theory Today. In Hans Haferkamp and Neil J. Smelser (Eds.), Social Change and Modernity (pp. 179-205). Los Angeles, CA: University of California Press.
• Balcı, A. (2005). Bürokrasi-Demokrasi İlişkisi ve Hesap Verebilirlik Yaklaşımı. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(1), 313-338.
• Baltacı, A. (2019). Sosyal Sistem Kuramı ve Eğitim Örgütlerine Etkileri. Medeniyet Eğitim Araştırmaları Dergisi, 3(1), 1-19.
• Bayhan, V. (2020). Afetlerin Psiko-Sosyal Etkileri ve Psiko-Sosyal Destek Uygulamaları. İslam Can (Ed.), Afet Sosyolojisi içinde (ss. 285-303). Konya: Çizgi Kitabevi.
• Beck, U. (1992). Risk Society: Towards a New Modernity. London: Sage.
• Beetham, D. (1991). Max Weber and the Legitimacy of the Modern State. Analyse & Kritik, 13(1), 34-45.
• Burns, T. (2007). System Theories. In George Ritzer (Ed.), The Blackwell Encyclopedia Sociology (11th Edition) (pp. 4922-4928). Oxford: Blackwell Publishing.
• Burns, T., & Engdahl, E. (1998). The Social Construction of Consciousness. Part 1: Collective Consciousness and its Socio-Cultural Foundations. Journal of Consciousness Studies, 5(1), 67-85.
• Can, İ. (2020). Giriş Niyetine-Afet Sosyolojisine Alan Açma Çabası. İslam Can (Ed.), Afet Sosyolojisi içinde (ss. 15-39). Konya: Çizgi Kitabevi.
• Carter, W. N. (2008). Disaster Management-A Disaster Manager’s Handbook. Mandaluyong: Asian Development Bank.
• Clegg, S. (2007). Bureaucracy and Public Sector Governmentality. In George Ritzer (Ed.), The Blackwell Encyclopedia Sociology (11th Edition) (p. 376-378). Oxford: Blackwell Publishing.
• Coetzee, C., & Van Niekerk, D. (2012). Tracking the Evolution of the Disaster Management Cycle: A General System Theory Approach. Jàmbá: Journal of Disaster Risk Studies, 4(1), 1-9.
• Coleman, J. S. (1988). Social Capital in the Creation of Human Capital. American Journal of Sociology, 94, 95-120.
• Cox, R. S., & Perry, K.M. (2011). Like a Fish Out of Water: Reconsidering Disaster Recovery and the Role of Place and Social Capital in Community Disaster Resilience. Am J Community Psychol. 48(3-4), 395-411.
• Çakır, E., & Artun, A. A. (2020). Türkiye’de Afete Dirençli Toplum ve Afet Eğitimi. Murat Yaman ve Erkan Çakır (Ed.), Farklı Boyutlarıyla Afet Yönetimi içinde (ss. 63-83). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Dalziel, P., Saunders, C., & Saunders, J. (2018). Civil Society and Social Capital. In Paul Dalziel, Caroline Saunders and Joe Saunders (Eds.), Wellbeing Economics: The Capabilities Approach to Prosperity (p. 67-87). New York: Springer
• Durkheim, E. (1984). The Division of Labour in Society, with an Introduction by Lewis Coser (Translated by W. D. Halls). London: Palgrawe MacMillan.
• Ekşi, A. (2016). Afet Yönetiminde Temel Etik İlkeler ve İkilemler. Zerrin Toprak Karaman ve Asuman Altay (Ed.), Bütünleşik Afet Yönetimi içinde (ss. 75-100). İzmir: İlkem Yayıncılık.
• Ergünay, O. (2005). Afet Yönetiminde İşbirliği ve Koordinasyonun Önemi. Afet Yönetiminin Temel İlkeleri içinde (ss. 1-18). Ankara: JICA Türkiye Ofisi.
• Fidan, T. (2017). Talcott Parsons ve Niklas Luhmann’da Meşruiyet Düşüncesi: Örgütsel ve İşlemsel Meşruiyeti. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (20), 265-282.
• Giddens, A. (1999). Runaway World: How Globalization is Reshaping Our Lives?. London: Routledge.
• Güler Aydın, D. (2010). Kapitalizmde Bireyin Sorgulanması: Yabancılaşma ve Demir Kafes. Amme İdaresi Dergisi, 43(2), 17-32.
• Günpay, O. G. (2020). Bütünleşik Afet Yönetiminde Gönüllü Çalışmalar ve Güvenlik (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Kadıoğlu, M. (2008). Modern, Bütünleşik Afet Yönetiminin Temel İlkeleri. Mikdat Kadıoğlu ve Emin Özdamar (Ed.), Afet Zararlarını Azaltmanın Temel İlkeleri içinde (ss. 1-34). Ankara: JICA Türkiye Ofisi.
• Layder, D. (2008). Sosyal Teoriye Giriş (çev: Ümit Tatlıcan). İstanbul: Küre Yayınları.
• Lindell, M. K. (2013). Disaster Studies. Current Sociology, 61(5-6), 797-825.
• Malalgoda, C., Amaratunga, D., & Haigh, R. (2014). Challenges in Creating a Disaster Resilient Built Environment. Procedia Economics and Finance, 18(2014), 736-744.
• Marshall, G. (2005). Sosyoloji Sözlüğü (çev. Osman Akınhay ve Derya Kömürcü). Ankara: Bilim ve Sanat.
• Matthewman, S. (2015). Disasters, Risks and Revelation. London: Palgrave MacMillan.
• Mayhew, L. H. (1982). Talcott Parsons on Institutions and Social Evolution. Chicago, IL: The University of Chicago Press.
• Merton, R. K. (1994). Durkheim’s Division of Labor in Society. Sociological Forum, 9(1), 17-25.
• Mishra, D., Kumar, S., & Hassini, E. (2019). Current Trends in Disaster Management Simulation Modelling Research. Annals of Operations Research, 283, 1387-1411.
• Moe, T. L., & Pathranarakul, P. (2006). An Integrated Approach to Natural Disaster Management. Disaster Prevention and Management, 15(3), 396-413.
• Müller, H. P. (1994). Social Differentiation and Organic Solidarity: The Division of Labor Revisited. Sociological Forum, 9(1), 73-86.
• Nakagawa, Y., & Shaw, R. (2004). Social Capital: A Missing Link to Disaster Recovery. International Journal of Mass Emergencies and Disasters, 22(1), 5-34
• Olsen, M. E. (1965). Durkheim’s Two Concepts of Anomie. The Sociological Quarterly, 6(1), 37-44.
• Özdikmen, T. (2020). Afet ve Acil Durum Yönetimi (4. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Parsons, T. (1968). The Structure of Social Action - Volume I-II. New York: Free Press.
• Parsons, T. (1991). The Social System (2nd Edition). New York: Routledge.
• Parsons, T. (2007). An Outline of the Social System. Craig Calhoun et al. (Eds.), Classical Sociological Theory (2nd Edition) (pp. 421-440). Oxford: Wiley-Blackwell.
• Phillips, B. D., Neal, D. M., & Webb, G. R. (2012). Introduction to Emergency Management. Boca Raton: CRC Press.
• Poloma, M. M. (1993). Çağdaş Sosyoloji Kuramları (çev: Hayriye Erbaş). Ankara: Gündoğan Yayınları.
• Quarantelli, E. L. (2003). A Half Century of Social Science Disaster Research: Selected Major Findings and Their Applicability. University of Delaware Disaster Research Center, Preliminary Paper 336.
• Ritzer, G. (1975). Professionalization, Bureaucratization and Rationalization: The Views of Max Weber. Social Forces, 53(4), 627-634.
• Schiermer, B. (2014). Durkheim’s Concept of Mechanical Solidarity-Where Did It Go?. Durkheimian Studies, 20(1), 64-88.
• Schwanitz, D. (1995). Systems Theory According to Niklas Luhmann: Its Environment and Conceptual Strategies. Cultural Critique, 30, 137-170.
• Simonovic, S. P. (2015). Systems Approach to Management of Disasters-A Missed Opportunity?. Journal of Integrated Disaster Risk Management, 5(2), 70-83.
• Stenchion, P. (1997). Development and Disaster Management. The Australian Journal of Emergency Management, 12(3), 40-44.
• Swingewood, A. (1991). A Short History of Sociological Thought (2nd Edition). New York: MacMillan.
• Şengün, H. (2018). Afet Yönetimin Kurumsal Yapısı ve Afet Hukuku. Hayriye Şengün, Seçil Gül Meydan Yıldız ve Binali Tercan (Ed.), Türkiye’nin Afet Yönetimi-Sosyal, Siyasal ve Yönetim Boyutlarıyla içinde (ss. 133-160). Ankara: Palme Yayınevi.
• Tomaszewski, B. (2020). Geographic Information Systems (GIS) for Disaster Management (2nd Edition). London: Routledge.
• Turner, B. (2005). Durkheim, Emile. Kimberly Kempf-Leonard (Ed.), In: Encyclopedia of Social Measurement Vol I (A-G) (pp. 699-704). Cambridge, MA: Elsevier.
• Turner, B., & Pidgeon, N. (1997). Man-Made Disasters (2nd Edition). London: Butterworth-Heinemann.
• Wallace, R. A., & Wolf, A. (2005). Comtemporary Sociological Theory: Expanding the Classical Tradition, 6th Edition. London: Pearson.
• Weber, M. (1978). Economy and Society: A New Translation, edited and translated by Keith Tribe. Boston, MA: Harvard University Press.
• Wortmann, S. (2007). Collective Consciousness. In George Ritzer (Ed.), The Blackwell Encyclopedia of Sociology (11th Edition) (pp. 581-583). Oxford: Blackwell Publishing.
• Yıldırım, A. (2020). Örgüt Teorisinde Parsons’cu İşlevselcilik ve Gerilim Yönetimi. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 51, 153-167.