Klasik Metinlerde Bir Kadın Kahraman: Belkıs

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 230 - 247

İncinur Atik Gürbüz

Öz

Kur’ân-ı Kerîm’de yer alan peygamber kıssaları insanlar için ibretlik anlatılardır. Bu anlatılar, herkes tarafından duyulabilmesi, okunabilmesi ve anlaşılabilmesi amacıyla yazılı ve sözlü edebî ürünlere konu olmuşlardır. Kimi zaman kıssanın tamamı bir edebî ürüne konu olurken kimi zaman da çeşitli edebî metinlerde kıssanın bir bölümüne veya karakter(ler)e doğrudan ya da dolaylı olarak gönderme yapılmaktadır. Söz konusu kıssalar/şahsiyetler zamanla klasik şiirin mecazlar dünyasının bir parçası hâline gelerek somut düzlemdeki çeşitli unsurların benzetileni olarak kullanılmışlardır. Bu anlatılara örnek olabilecek en zengin kıssalar, Hz. Süleyman ile ilgili olanlardır. Hz. Süleyman’ın hayatına ve peygamberliğine ait pek çok ayrıntı edebî eserlerde yer almıştır. Bunlar içerisinde “Belkıs” ile ilgili olanlar oldukça dikkat çekicidir. Kur’ân-ı Kerîm’de ismi verilmemekle birlikte ondan Sebe melikesi olarak bahsedilmektedir. Kaynaklarda Belkıs’ın ismi, kimliği, nesebi ve hayatı hakkında da fazla bir bilgi yer almamaktadır. Belkıs ile ilgili bilinenler, Hz. Süleyman ile anlatılarda yer alanlardan ibarettir. Mevcut bilgilere göre Belkıs, Arap yarımadasının güneyinde, günümüzdeki Yemen topraklarında uzun müddet hüküm sürmüş olan Sebe Krallığı’nda Hz. Süleyman ile aynı dönemde yaşamış ve devleti yönetmiş bir şahsiyettir. Batı dünyasında resimlere, filmlere, romanlara konu olan Hz. Süleyman ile Belkıs’ın ilişkisi, Doğu dünyasında da çeşitli edebî eserlerde farklı şekillerde işlenmiştir. Belkıs’ın nesebi, hükümdarlığı, akıllı ve ileri görüşlü olması, güzelliği, zenginliği, görkemli sarayı, muhteşem tahtı, hüdhüdün haber getirmesi, Hz. Süleyman’ın kendisine mektup yazması, onun Hz. Süleyman’a elçi göndermesi, Hz. Süleyman’ın huzuruna çıkması, tahtının Hz. Süleyman’ın huzuruna getirilmesi, Hz. Süleyman’ın sarayına girerken sudan geçtiğini zannederek eteklerini toplaması, Hz. Süleyman’ın peygamberliğini kabul ederek iman etmesi ve onunla evlenmesi edebî eserlere yansıyan konular arasında yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, Peygamber Kıssaları, Hz. Süleyman, Sebe Melikesi, Belkıs.

Kaynakça

• Akkaya, H. (2015). Süleymâniyye. Sivas Belediyesi.
• Belli, H. (2022). Sabrî (Seyyid Mehmed Emîn) Dîvânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-350636/sabri-seyyid-mehmet-emin-divani.html
• Cemiloğlu, İ. (1994). 14. yüzyıla ait bir Kısas-ı Enbiyâ nüshası üzerinde sentaks incelemesi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çavuşoğlu, M. & Tanyeri, M. A. (1981). Hayretî, Divân (Tenkidli Basım). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Çelebi Çam, S. (2018). Rabgûzî'nin Kısasu'l-Enbiyâ’sı (Leningrad nüshası/279-398) inceleme-metin-dizin (Tez no. 509720) [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Güven, Z. Z. (2019). Yükseköğretim Kurumlarında Kültürel İletişim Aracı Olarak Ortak Dil Öğrenme Modeli. Medeniyet ve Toplum Dergisi, 3(1), 15-32.
• Harman, Ö. F. (2012). Tübba’. İslâm Ansiklopedisi (C. 41). Türkiye Diyanet Vakfı. 455-456. https://islamansiklopedisi.org.tr/tubba
• Harman, Ö. F., & Kurnaz, C. (1998). Hüdhüd. İslâm Ansiklopedisi (C. 18).Türkiye Diyanet Vakfı. 461-462. https://islamansiklopedisi.org.tr/hudhud
• Kahraman, M. (2017). Türk Dilinin Terimsel Gelişim Sürecine Tarihî Bakış. Medeniyet ve Toplum Dergisi, 1(1), 137-160.
• Kaya, B. A. (2020). Osman Nevres Dîvânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-273352/osman-nevres-divani.html
• Kutlar, F. S. (2011). Menkabet-i Penc Keştî. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (58), 21-48. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2580830
• Kutlar Oğuz, F. S., & Gürbüz, M. (2022). Şeyhoğlu’nun Menkabet-i Penc Keştî’sinin yeniden yazımı: Bursalı Hasîb’in Menâkıb-ı Şâh Habîb’i. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 29(29), 997-1069. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2620912
• Mark, J. J. (2018, Mart 26). Saba kraliçesi Belkıs [Queen of Sheba] (N. Karaben, Çev.). World History Encyclopedia. https://www.worldhistory.org/trans/tr/1-16875/saba-kralicesi-belks/
• Mermer, A. (2020). Karamanlı Aynî, Dîvân. Kültür ve Turizm Bakanlığı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-275960/karamanli-ayni-divani.html
• Pala, İ. (2002). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. L&M Yayınları.
• Taberî (1991). Milletler ve hükümdarlar tarihi (C. 1-5). (Z. K. Ugan, & A. Temir, Çev.). Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Turna, M. (2020). Edebiyat ve Psikanaliz Üzerine. Medeniyet ve Toplum Dergisi, 4(1), 1-17.
• Yücetürk, O. S. (1992). Belkıs. İslâm Ansiklopedisi (C. 5). Türkiye Diyanet Vakfı. 421-422. https://islamansiklopedisi.org.tr/belkis
• Yiğit, İ. (2009). Sebe. İslâm Ansiklopedisi