İngiltere Mandası Yönetiminde Kudüs ve Türkiye’nin Kudüs Politikası (1917-1948)

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 248 - 269

Halil İbrahim Çelik

Öz

Siyasi, dinî ve ekonomik nitelikleriyle dünyanın önemli şehirleri arasında yer alan Kudüs’ün siyasi tarihinde ve geleceğinde 1917 yılı yeni bir dönemin başlangıcıdır. Tarih boyunca farklı devletlerin hakimiyetinde kalan Kudüs, 1516 yılında Osmanlı Devleti yönetimine girdi. I. Dünya Savaşı sonunda ise İngiltere tarafından işgal edildi. İngiltere, Balfour Deklarasyonunu ilan ederek Filistin’de Yahudilerin siyasi varlık oluşturmalarını desteklemişti. İngiltere 1917-1920 yılları arasında Filistin’de askeri yönetim, 1920 yılında San Remo Konferansından sonra ise manda yönetimi kurdu. İngiltere bu dönemde Dünya’nın her yerinden Yahudilerin Filistin’e göç etmesine ve yerleşmesine izin verdi ya da göz yumdu. İngiltere yönetiminde Kudüs demografi, kültür ve ekonomik bakımdan köklü bir değişikliğe uğradı. Kudüs’te Yahudi nüfusu Arap nüfusunu geçti. Türkiye İngiliz manda yönetimi döneminde Filistin’de yaşanan gelişmelere ve Kudüs’ün statüsü konusuna tarihi misyonu, kültür ve din bağları nedeniyle kayıtsız kalmadı. Türkiye Arap ve Yahudi taraflar arasında dengeyi gözeten, bölgedeki insani dramın ve insan hakları ihlallerinin engellenmesini önceleyen bir duruş sergilemiştir. Çalışma 1917-1948 yılları arasında İngiltere askeri ve manda yönetimi sırasında Kudüs’te yaşanan gelişmelere odaklanmaktadır. Kudüs’e Yahudilerin yerleştirilmesi süreci uluslararası gelişmeler, Siyonistlerin çalışmaları, Yahudi göçleri, Arap ayaklanmaları, Yahudi çetelerinin Arap köylerine karşı terör eylemleri arşiv kaynakları ve telif eserler incelenerek değerlendirilmiştir. Kudüs’ün demografik, siyasi değişimini ve güncel sorunlarını 1917-1948 İngiliz yönetimi dönemindeki gelişmeleri değerlendirmeden anlamak mümkün olmayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kudüs, Filistin, Siyonizm, Balfour Deklarasyonu, Yahudi Göçü.

Kaynakça

• Altınoğlu, G. (2005). Filistin-İsrail Dosyası. İstanbul: Pozitif Yayınları.
• Aras, B. (1997). Filistin-İsrail Barış Süreci ve Türkiye. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Armaoğlu, F. (2001). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1995 (11 b.). İstanbul: Alkım Yayınevi.
• Basit, M., Mustafa, H., Muhibiş, M., & Kik, S. (2018). Kudüs Tarihi (3 b.). İstanbul: Nida Yayınları.
• Budak, M. (2019). I. Dünya Savaşı’ndan Sonra Filistin Meselesi ve Türkiye’nin Tavrı (1920-1923). Avrasya İncelemeleri Dergisi, 8(2), s. 217-230.
• Deveci, C. (2022). Filistin’de Churchill Beyaz Belgesinin Yayınlanma Süreci (1921-122). XVIII. Türk Tarih Kongresi. III, s. 235-259. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Doğrul, M., & Ünlü, H. (2023). TÜBA Filistin-İsrail Savaşı Raporu. Türkiye Bilimler Akademisi.
• Ediz, İ. (2015). Birinci Dünya Savaşı Sonrasında Filistin’de Toplum ve Siyaset 1919-1922. Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, 2(2), s. 141-176.
• Eryaman, A. (2016). 20. Yüzyıl Başlarında İngiltere’nin Filistin Politikası. Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 1(1), s. 10-22.
• Garaudy, R. (2005). İsrail Mitler ve Terör (7 b.). (C. Aydın, Çev.)