Kürt Siyasallaşmasında Dönemsel ve İdeolojik Etkiler: Kürtlerin Siyasetinden Kürtçü Siyasete

Year 2021, Issue: 5, 1 - 38, 15.03.2021

Halime Kökce

https://doi.org/10.5281/zenodo.4298398

Abstract

Kürt siyasallaması etnik milliyetçilik şeklinde tezahür etmiştir. Bu siyasallaşma bir taraftan sol-seküler ideolojiden diğer yandan dini muhalif hareketlerden beslenmiştir. Kürt siyasetinde bu iki damar bugün de farklı siyasi parti ya da partilerde temsil edilmektedir. Bu makalede, Kürt siyasallaşmasının beslendiği farklı ideolojiler üzerinden bir tarihsel okuma yapılmaya çalışılmıştır. Dolayısıyla “Kürtlerin siyasetinden Kürtçü siyasete” evrilinen bir süreçte, referans alınan dönem ve olayların bugünkü Kürt siyasetine etkileri tahlil edilmeye çalışılmıştır. Bu anlamda zorunlu olarak geniş bir zaman aralığı ele alınmıştır. Çünkü bugünkü siyasal yönelimleri beslemiş olan olay ve dönemleri bir arada ele alabilmek ve bunların Kürt siyasetinde hangi ideolojik kesim tarafından öne çıkarıldığını ve siyasallaştırıldığını görebilmek makalenin temel amacını oluşturmaktadır.

Keywords

Kürt milliyetçiliği,, etnik siyaset,, din,, sol-seküler siyaset

Periodic and Ideological effects on Kurdish Politicalization: from Politics of Kurdish to Kurdism

Abstract

Kurdish politicization has become visible in the form of ethnic national-ism. This politicization was fed by left-secular ideology on the one hand, and religious opposition movements on the other. In Kurdish politics today, these two veins are still represented in different political parties or groups. In this article, the effects of the representative periods and cases in the process of evaluation "from politics of Kurdish to Kurdism" on today's Kurdish politics, making historical reading over Kurdish politicization through different ideologies. In this context, it has become a necessity to consider a wide time period as the main purpose of the article is to discuss the periods and cases which have fed current political orientations together, and display which ideological groups brought forward and politicized those in Kurdish politics.

Keywords

Kurdish nationalism, ethnic politics, religion, left-secular politics

References

• Ahmad, F. (2014). Bir Kimlik Peşinde Türkiye. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Akpınar, A. (2018). Modernleşen Kürdistan'ın İlk Lideri Şeyh Ubeydullah: Es Seyyid Ubeydullah el Nakşibendi el Halidi. Y. Çakmak, & T. Şur içinde, Kürt Tarihi ve Siyasetinden Portreler (s. 61-76). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aktürk, Ş. (2015). Almanya, Rusya ve Türkiye'de Etnisite Rejimleri ve Milliyet. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Alış, A. (2012). Kürt Etno Bölgesel Hareketinin Doğuşu; Küreselleşme Süreci ve Türkiye İşçi Partisi 1959-1974. B. Ersanlı, G. G. Özdoğan, & N. Uçarlar içinde, Türkiye Siyasetinde Kürtler: Direniş Hak Arayışı ve Katılım (s. 57-92). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Anter, M. (1990). Hatıralarım. İstanbul: Doz Yayınları.
• Başkaya, F. (1997). Paradigmanın İflası. İstanbul: Doz Yayınları.
• Barlas, M. (2001). Turgut Özal'ın Anıları. İstanbul: Birey Yayıncılık.
• Bozarslan, H. (2002). Kürt Milliyetçiliği ve Kürt Hareketi (1898-2000). T. Bora içinde, Modern Türkiye'de Siyasal Düşünce: Milliyetçilik (s. 841-870). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bozarslan, H. (2018). “Önsöz”, Der. Çakmak, Y. ve Şur, Tuncay, Kürt Tarihi ve Siyasetinden Portreler, İstanbul: İletişim Yayınları, s. 15-30.
• Bozarslan, H. (2008b). Türkiye'de Kürt Milliyetçiliği: Zımmi Sözleşme'den Ayaklanmaya (1919-1925). E. J. Zürcher içinde, Türkiye'de Etnik Çatışma. İstanbul: İletişim Yayınları, s. 89-121.
• Bozarslan, H. (1996). Turkey's Elections and the Kurds. Middle East Report , 199, 16-19.
• Bozkurt, C. (2015). İmralı Tutanakları: Öcalan'ın Ağzıdan Çözüm Süreci. İstanbul: Destek Yayınları.
• Bruinessen, V. M. (2008). Ağa Şeyh Devlet. İstanbul: İletişim.
• Bruinessen, V. M. (1992). Kürdistan Üzerine Yazılar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bruinessen, V. M. (2017). Kürdolojinin Bahçesinde. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Burkay, K. (2011). Kürtler ve Kürdistan Tarihi: Neolitik Çağdan 1. Dünya Savaşı'na. İstanbul: Deng Yayınları.
• Celil, C. (2001). Kürt Aydınlanması. İstanbul: Avesta Yayınları.
• Çiçek, C. (2015). Ulus, Din, Sınıf, Türkiye'de Kürt Mutabakatının İnşaası. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Edmonds, C. J. (2003). Kürtler, Türkler ve Araplar: Kuzey Doğu Irak'ta Siyaset, Seyahat ve İnceleme. İstanbul: Avesta Yayınları.
• Ekici, T. Z. (2010). Lice'den Paris'e Anılarım. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ersanlı, B. (2012). Kürtlerin Türkiye'de Yakın Dönem Siyasi Temsiliyet ve Katılım Mücadeleleri. G. G. Büşra Ersanlı içinde, Türkiye Siyasetinde Kürtler (s. 17-57). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ertosun, E., & Tomaslar, D. (2015). PKK'nın Laiklik Söylemi: 'Truva Atı' İslam'dan Demokratik İslam Kongresi'ne. Bilge Strateji, 7 (13), 71-95.
• Fuccaro, N. (2005). Manda Yönetimi Suriyesinde Kürtler ve Kürt Milliyetçiliği: Siyaset, Kültür ve Kimlik. A. Vali içinde, Kürt Milliyetçiliğinin Kökenleri, (s. 231-259). İstanbul: Avesta Yayınları.
• Genç, V. (2018) İdris-i Bitlisi'yi Yeniden Düşünmek. Y. Ç.-T. Şur içinde, Kürt Tarihi ve Siyasetinden Portreler (s. 31-41). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Hallı, R. (1972). Türkiye Cumhuriyeti'nde Ayaklanmalar (1924-1938). Ankara: Ankara Genelkurmay Yayınları.
• Heper, M. (2008). Devlet ve Kürtler. İstanbul: Doğan Kitap.
• Jwaideh, W. (2016). Kürt Milliyetçiliğinin Tarihi Kökenleri ve Gelişimi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Klein, J. (2017). Hamidiye Alayları: İmaparatorluğun Sınır Boyları ve Kürt Aşiretleri. Çev. Renan Akman, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karademir, N. (2014). Sultan Abdülhamid ve Kürtler. İstanbul: Nubihar Yayınları.
• Kirişçi, K., Winrow, G. (1997). Kürt Sorunu Kökeni ve Gelişimi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kutlay, N. (2010). İttihat Terakki ve Kürtler. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Kutlay, N. (2013). Kürtlerde Değişim ve Milliyetçilik. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Mardin, Ş. (2012). Türk Modernleşmesi. İstanbul: İletişim.
• McDowall, David (2004) Modern Kürt Tarihi. İstanbul: Doruk Yayınları.
• Muller, M. (1996). "Nationalism and the Rule of Law in Turkey: The Elimination of Kurdish Representation During the 1990s". R. Olson içinde, Kurdish Nationalist Movement in the 1990s (s. 173-199). Kentucky: The University of Kentucky Press.
• Mumcu, U. (2010). Kürt-İslam Ayaklanması. İstanbul: UM-AG Yayınları.
• Ortaylı, İ. (1985). Tanzimat'tan Cumhuriyete Yerel Yönetim Geleneği. İstanbul: Hil Yayınları.
• Öcalan, A. (2016). Demokratik Devrimde Halk Serhildanları. Köln: Bilim Aydınlanma Yayınları.
• Öcalan, A. (2008). Din Sorununa Devrimci Yaklaşım. Köln: Weşanen Serxwebun Yayınları.
• Öcalan, A. (1993). Kürdistan Devriminin Yolu (Manifesto). Köln: Weşanen Serxwebun Yayınları.
• Özdoğan, G. G., Uçarlar, N. (2012). Türkiye Siyasetinde Kürtler. B. Ersanlı, G. G. Özdoğan, & N. Uçarlar içinde, Türkiye Siyasetinde Kürtler (s. 9-16). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özkırımlı, U. (2008). Milliyetçilik Kuramları Eleştirel Bir Bakış. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Özoğlu, H. (2009). Osmanlı Devleti ve Kürt Milliyetçiliği, Çev. N. Özok-Gündoğan ve A. B. Gündoğan, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Öztürk, S. (2016). İsmet Paşa'nın Kürt Raporu. İstanbul: Doğan Kitap.
• Palabıyık, A. (2018). Kürtler Sol ve Sekülerleşme. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Sayyid, S. (2018) Hilafeti Hatırlamak Dekolonizasyon ve Dünya Düzeni, Ankara: Vadi Yayınları.
• Scalbert-Yücel, C. (2018). Şeyh Said ile Mirasının Türkiye'deki Kürt Siyasetinin İnşasına ve Kürt Siyasi Sağının Oluşumuna Etkisi. Y. Ç.-T. Şur içinde, Kürt Tarihi ve Siyasetinden Portreler (s. 159-172). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tan, A. (2011). Değişen Ortadoğu'da Kürtler. İstanbul: Çıra Yayınları.
• Tekin, A. (1013). İmralı'daki Konuk. İstanbul: Paraf Yayınları.
• Tuğluk, A. (2008. 03.02.). Geri Dönüş. Radikal İki.
• Tuğluk, A. (2007.27.05.). Sevr Travması ve Kürtlerin Empatisi, Radikal İki.
• Yavaşça, K. (2016). “Şark Meselesi”nden “Doğu Sorunu”na: Ellili Yıllarda Kürt Sorunu”, Der. M. K. Kaynar, Türkiye’nin 1950’li Yılları, İstanbul: İletişim Yayınları, s. 565-590
• Yeğen, M. (1999). Devlet Söyleminde Kürt Sorunu. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yıldız, A. (2004). Ne Mutlu Türküm Diyebilene. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yüksel, M. (2018). Cegerxwin'in Şiirlerinde Uyanış, Dayanışma ve Tarihe Tanıklık. Y. Ç.-T. Şur içinde, Kürt Tarihi ve Siyasetinden Portreler (s. 235-246). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yüksel, M. (1993). Kürdistan'da Değişim Süreci. Ankara: Sor Yayıncılık. WEB SİTESİ: Altunoğlu, M. (2004, 12 26). Türk-Kürt İslamcılığı. 10 26, 2019 tarihinde Radikal : http://www.radikal.com.tr/radikal2/turk-kurt-islamciligi-872146/ adresinden alındı.
• Can, M. (2016, 11 20). Kürt Modernleşmesi mi Türk Modernleşmesi mi? 10 18, 2019 tarihinde Marksist.org: https://marksist.org/icerik/Yazar/5937/Kurt-modernlesmesi-mi,-Turk-modernlesmesi-mi? adresinden alındı.
• Cemal, H. (2009, 05 08). Karayılan: Fethullahçılar Geleceğe Dönük Bir Risk. 10 22, 2019 tarihinde Milliyet.com.tr: http://www.milliyet.com.tr/yazarlar/hasan-cemal/karayilan-fethullahcilar-gelecege-donuk-bir-risk-1092198 adresinden alındı.
• Dicle, H. (2008, 01 17). MHP'nin Teklifine İlk Tepki DTP'den. 20 20, 2019 tarihinde HaberTürk: https://www.haberturk.com/gundem/haber/51752-mhpnin-teklifine-ilk-tepki-dtpden, adresinden alındı.
• Erden, M. T. (2015, 01 02). Kürt İslamcılığı ve İhsan Eliaçık. 10 24, 2019 tarihinde Sol Haber: http://haber.sol.org.tr/yazarlar/mujde-tozbey-erden/kurt-islamciligi-ve-ihsan-eliacik-104367 adresinden alındı.
• Esmer, Y. (2012, 10 11). Seküler Kürtlerle Dindar Kürtlerin Micadelesi. 10 26, 2019 tarihinde Time Türk: http://www.timeturk.com/tr/2012/10/11/kurtler-dindarlasiyor-mu-kurtlesiyor-mu.html adresinden alındı.
• Kaplan, Y. (2015, 03 08). Kürt Meselesinde Sekülerizm Parçalar İslam Kucaklar. 10 25, 2019 tarihinde Yeni Şafak: https://www.yenisafak.com/yazarlar/yusufkaplan/kurt-meselesiunde-sekulerizm-parcalar-islm-kucaklar-2008322 adresinden alındı.
• Turan, A. (2015, 08 07). Kürtlerin İslami Kimliğinin İmhası. 10 25, 2019 tarihinde Doğru Haber: https://dogruhaber.com.tr/mobil/YazarOku.php?id=4978 adresinden alındı.