Qiraat Education In Republican Turkey: Black Sea Qiraat School Example

Year 2025, Issue: 14, 445 - 480, 15.09.2025

Nur Kübra Demirci

https://doi.org/10.56720/mevzu.1664041

Abstract

Since the early periods of Islamic history, importance has been attached to the recitation of the Holy Qur'an in a correct and clear manner. As a ma-nifestation of this understanding, the Ottoman Empire also emphasized the education of the Holy Qur'an, built “dar al-qurra” to ensure that it was read in accordance with its principles, and trained many experts in this field. In the Republic of Turkey, which was established after the Ottoman Empire, the modernization of education had different consequences in the field of religious education, especially in the field of Qiraat education. At this stage, the Qiraat experts (qurra) who were trained in the Ottoman tradition and lived through the first period of the Republic performed a historical mission. They ensured the transmission of this science to the next generations wit-hout any interruption. Especially in the Black Sea region, a remarkable school emerged in terms of religious education in modern Turkey. The acti-vities of the scholars in the region made it possible to refer to them as the Black Sea Qiraat School. Therefore, the activities of the scholars of the region, their network of relations, and their contributions to the spread of the scien-ce of Qiraat should be analyzed holistically. This study introduces the Black Sea Qiraat School with its unique aspects based on the narratives of living witnesses and reveals the impact of the school in the field of Qiraat in gene-ral. The importance given by the local people to the activities of learning and memorising the Qur'an and the facilitating effect of the geographical conditions play an important role in the effective position of the region in the field of Qiraat. The Black Sea region has become a preferred centre for learning and memorising the Qur'an, not only for children from the region, but also for students from different regions.

Keywords

Qiraat , Black Sea Region , Trabzon , Education , Qurra , Ijazah

Cumhuriyet Türkiyesi’nde Kıraat Eğitimi: Karadeniz Kıraat Ekolü Örneği

Abstract

İslam tarihinin ilk dönemlerinden itibaren Kur’ân-ı Kerîm’in sahih ve sarih bir şekilde okunmasına önem verilmiştir. Bu anlayışın bir tezahürü olarak Osmanlı Devleti’nde de Kur’ân-ı Kerîm eğitimine ağırlık verilmiş, onun esaslarına uygun okunmasını sağlamak üzere “dârülkurrâlar” inşa edilmiş ve bu sahada çok sayıda uzman yetiştirilmiştir. Osmanlı Devle-ti’nden sonra kurulan Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nde ise eğitimde moder-nizasyona gidilmesinin başta kıraat eğitimi olmak üzere dinî eğitim sahasın-da farklı sonuçları olmuştur. Bu aşamada Osmanlı geleneğinde yetişmiş ve Cumhuriyet’in ilk dönemini görmüş kıraat uzmanları (kurrâ) tarihsel bir misyon icra etmiştir. Onlar bu ilmin herhangi bir kesintiye uğramadan son-raki nesillere aktarımını sağlamışlardır. Özellikle Karadeniz Bölgesi’nde mo-dern Türkiye’deki din eğitimi açısından dikkat çekici bir ekol meydana gel-miştir. Bölgedeki âlimlerin faaliyetleri onlardan Karadeniz Kıraat Ekolü şek-linde bahsedilmesini mümkün kılmıştır. Bundan dolayı bölge âlimlerinin faaliyetleri, ilişki ağları ve kıraat ilminin yayılmasına katkıları bütüncül ola-rak incelenmelidir. Bunun bir sonucu olarak elinizdeki çalışma kendine has yönleriyle Karadeniz Kıraat Ekolünü, canlı tanıkların anlatımına dayanarak tanıtmakta ve ekolün genel olarak kıraat sahasındaki etkisini ortaya koyma-yı amaçlamaktadır. Bu bağlamda bölgenin kıraat sahasındaki etkin konu-munda yöre halkının Kur’an öğrenimi ve hâfızlık faaliyetlerine verdiği önemin ve coğrafî koşulların kolaylaştırıcı etkisinin büyük role sahip olduğu görülmüştür. Bunun yanı sıra Karadeniz sadece bölge halkından çocukların değil, farklı bölgelerden öğrencilerin de Kur’an öğrenip hâfızlık yapmak için tercih ettiği bir Kur’an eğitim merkezi olmuştur.

Keywords

Kıraat , Karadeniz Bölgesi , Trabzon , Eğitim-Öğretim , Kurrâ , İcazet

References

• Akakuş, Recep. “Akkuş, Hasan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/275. İstan-bul: TDV Yayınları, 1989.
• Akaslan, Yaşar. “Kırâat İlminde İcâzet Geleneği: Şeyhu’l-Kurrâ Safvan Çakıroğlu Örne-ği”. Son Devir Karadenizli Merhum Kurrâlar Sempozyumu. ed. Hayrettin Öztürk. 57-80. Samsun: Erkam Yayın Sanayi ve Ticaret A.Ş., 2018.
• Albayrak, Haşim. Oflu Hoca Kavramını Oluşturan Din Adamları. İstanbul: Sahhaflar Ki-tap Sarayı, 2018.
• Albayrak, Hüseyin. Trabzonlu Hacı Hâfız Ali Haydâr Özak Hocaefendi. Ankara: Ankara Ofset Basım Matbaa, 2016.
• Alemdar, Yusuf. “Son Dönem Büyük Kıraat Alimlerinden Mehmet Rüştü Aşıkkutlu Hoca (1901-1980) İle İlgili Birkaç Hatıra”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (2016), 405-410.
• Âşıkkutlu, Emin. “Mehmet Rüştü Âşıkkutlu ve Eserleri”. Trabzonlu Müellifler ve Eserleri. ed. Süleyman Gür - Ahmet Cevdet Karaca. 397-406. İstanbul: Ortahisar Belediyesi Kültür Yayınları / Ensar Neşriyat, 2023.
• Âşıkkutlu, Emin. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Dini Hayatın İntikalinde Ârif Bir Âlim Oflu Mehmet Rüştü Aşıkkutlu Efendi”. Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat. ed. Şenol Saylan - Betül Saylan. 1/183-220. Trabzon: Trabzon Büyükşehir Beledi-yesi, 2015.
• Âşıkkutlu, Emin. “Reîsü’l-Kurrâ Oflu Mehmet Rüştü Aşıkkutlu”. Son Devir Karadenizli Merhum Kurrâlar Sempozyumu. 89-107. Samsun: Erkam Yayın Sanayi ve Ticaret A.Ş., 2018.
• Aydeniz, Nurullah. “Osman Nuri Taşkent Öncülüğünde Bir Kıraat Eğitimi Kursu: Adapazarı Dârülhuffâzı”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 24/1 (Haziran 2020), 367-389.
• Aydeniz, Nurullah. “Tek Parti Döneminde Bir Kur’an Öğretmeni: Himmet Babalıoğlu”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (Bahar 2020), 672-694.
• Aydeniz, Nurullah. “Verdiği Bir İcâzetnâme Üzerinden Akreboğlu Osman Nuri Taş-kent”. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8/2 (2019), 503-512.
• Bitemir, Kamil Uğur. “Şen, Hasan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/534-535. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Demirci, Selim (ed.). Karadeniz’de Hoca Olmak, Hatıralara Yansıyan Yönleriyle Yakın Dö-nemde Dinî Hayat. İstanbul: Trabzon Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2024.
• Devran, Yusuf. Gümüşhaneli Mehmet Devran Hoca Efendi. İstanbul: Arı Sanat Yayınevi, 2021.
• Günaydın, Mehmet. “Halk Nezdinde Mehmet Rüştü Aşıkkutlu”. Kur’an ve Kıraati Sem-pozyumları Kitabı. 146-164. Erişim 23 Mart 2025. chrome-exten- sion://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://isamveri.org/pdfdrg/D161482/2003/2003_GUNAYDINM.pdf
• Günaydın, Mehmet. Oflu Aşıkkutlu Hoca. İstanbul: Heyamola Yayınları, 2020.
• Günaydın, Mehmet. “Reisu’l-Kurra Mehmet Rüştü Aşıkkutlu’nun Kur’an Ögretimine Katkıları Ve Dini Görüşleri”. KSÜ. İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (2008), 121-154.
• Güneş, Mustafa Hilmi. “Şaban Lütfü Güneş”. Kur’ân Hâdimleri. ed. Süleyman Gür. An-kara: ANADER, 2020.
• Gür, Süleyman (ed.). Kur’ân Hâdimleri, Cumhuriyet Öncesi ve Sonrası Kur’ân’a Hizmet Eden Trabzonlu Simalar. Ankara: ANADER, 2020.
• Güven, Rızvan. “Çalekli Hacı Dursun Efendi”. Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat. ed. Şenol Saylan - Betül Saylan. 1/175-181. Trabzon: Trabzon Büyükşehir Belediyesi, 2015.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah. “Hanecizâde Hacı Hafız Yusuf Ziyauddin (Bilgin) Efendi”. Kur’ân Hâdimleri. ed. Süleyman Gür. 211-213. Ankara: ANADER, 2020.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah. “‘Oflu Hoca Efendi’ İsmini Markalaştıran Âlimler”. Geçmiş-ten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat. ed. Şenol Saylan - Betül Saylan. 1/27-58. Trabzon: Trabzon Büyükşehir Belediyesi, 2015.
• İmamoğlu, Abdulvahit. Köprübaşı Yöresinde Yetişen Medrese Âlimleri ve Din Eğitimine Katkıları. İstanbul: Trabzon Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2015.
• İspirî, Mevlana İbrahim b. Muhammed. İcâzetnâme. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi, DIB, 297.814 İSC, 1+ 1a-9b. https://yazmaeserler.diyanet.gov.tr/details?id=18537&materialType=YE&query=vidini
• Kaan, Enver Osman. “XX. Asrın Son Yarısında Doğu Karadeniz Bölgesinin Tanınmış İsimlerinden Hacı Ziya (Esen Habiboğlu) Hoca Efendi”. Geçmişten Günümüze Trab-zon’da Dini Hayat. 255-262. Trabzon: Trabzon Büyükşehir Belediyesi, 2015.
• Okutan, Ahmet. “Trabzon’da Din ve Eğitim: Eğitim Aygıtı Olarak Evlerin Fonksiyonu”. Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat. ed. Şenol Saylan - Betül Saylan. 1/615-628. Trabzon: Trabzon Büyükşehir Belediyesi, 2015.
• Özkoç, Özkan. “Trabzon’un Tanınmış Din Âlimlerinden Sürmene Müftüsü Merhum Mustafa Günay”. Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat. ed. Şenol Saylan - Be-tül Saylan. 1/323-336. Trabzon: Trabzon Büyükşehir Belediyesi, 2015.
• Öztürk, Hayrettin. “Ali Haydar Özak, Hayatı ve Kur’ân Eğitim Metodu”. Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/2 (Güz 2017), 135-159.
• Öztürk, Hayrettin. Dâd Harfi ve Dudak Talimi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
• Öztürk, Hayrettin. “Reîsü’l-Kurrâ Mehmet Eren (Asker Hafız) ve Kur’ân Hizmetleri”. Son Devir Karadenizli Merhum Kurrâlar Sempozyumu. ed. Hayrettin Öztürk. 108-124. Samsun: Erkam Yayın Sanayi ve Ticaret A.Ş., 2018.
• Öztürk, Hayrettin (ed.). Son Devir Karadenizli Merhum Kurrâlar Sempozyumu. Samsun: Erkam Yayın Sanayi ve Ticaret A.Ş., 2018.
• Öztürk, Şükrü. “Abdullah Vanlıoğlu”. Kur’ân Hâdimleri. ed. Süleyman Gür. 3-5. Ankara: ANADER, 2020.
• Öztürk, Şükrü. “Trabzon’da Dinî ve Sosyal Hayatın Oluşumunda Kur’ân Kurslarının Rolü”. Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat. ed. Şenol Saylan - Betül Saylan. Trabzon: Trabzon Büyükşehir Belediyesi, 2015.
• Öztürk, Şükrü. Trabzon’lu Kur’an Hâdimleri. Ankara: ANADER, 2018.
• Saylan, Şenol - Betül Saylan (ed.). I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu. 2 Cilt. Trabzon: Trabzon Büyükşehir Belediyesi, 2015.
• Terzi, Mustafa Zeki. “Trabzon’un Büyükliman Havzasında Dini Hayatın Gelişmesinde ve Şekillenmesinde Etkili Olan Şahsiyetler”. Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat. ed. Şenol Saylan - Betül Saylan. 1/269-289. Trabzon: Trabzon Büyükşehir Belediyesi, 2015.
• Tok, İlhan. “‘Akreboğlu’ Hâfız Osman Nûri Taşkent’in Hayatı, Görev ve Kur’ânî Hiz-metleriyle Öğretim metodolojisi”. Son Devir Karadenizli Merhum Kurrâlar Sempoz-yumu. ed. Hayrettin Öztürk. 156-165. Samsun: Erkam Yayın Sanayi ve Ticaret A.Ş., 2018.
• Usta, Veysel. “Bir Hocazâde Olarak Hafız Ali Haydar Özak”. Son Devir Karadenizli Merhum Kurrâlar Sempozyumu. ed. Hayrettin Öztürk. 126-155. Samsun: Erkam Ya-yın Sanayi ve Ticaret A.Ş., 2018.
• Uzun, Mustafa İsmet. “Trabzon’un Dinî Hayatında Önemli Hizmetlerde Bulunmuş Bir Hocaefendi: Kurrâ Hâfız Ali Haydar Özak”. Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat. ed. Şenol Saylan - Betül Saylan. 1/221-234. Trabzon: Trabzon Büyükşehir Belediyesi, 2015.