Analysis of al-Ahruf al-Seb‘a Narratives by the Method of Discourse Analysis

Year 2025, Issue: 14, 523 - 562, 15.09.2025

Süleyman Abanoz , Süleyman Kılıç

https://doi.org/10.56720/mevzu.1680001

Abstract

In this study, the narrations about the seven al-harf (al-ahruf al-sab‘a), which is one of the main issues of the science of Ḳirāʾa, are analyzed with the technique of “discourse analysis”. Discourse analysis is a qualitative re-search method that aims to perceive, interpret and evaluate discourse by taking into account the social and psychological context in which it is pro-duced and all the conditions that affect it. The phenomenon of the al-Ahruf al-Seb‘a constitutes one of the main problematics of the science of Ḳirāʾa and there are different opinions about what the seven al-harf’ are. This study is limited to the method of ‘discourse analysis’, which has recently been frequ-ently used in social sciences, especially in psychology and social psychology, and to the main narrations about the seven letters. Thanks to this method, psychology will also be brought into play in the evaluation of these rumors and a new perspective will be given to the interpretation of the rumors. As far as we can reach, this method has not been used before in the field of Qur’anic Reading and Ḳirāʾa. The research is a multi-disciplinary study and is important in terms of various Islamic sciences, especially Ḳirāʾa, and reli-gious psychology. It is also expected that this study will open the door to other narration-based studies in the field of Basic Islamic Sciences and will provide benefits. As a result of the discourse analysis, it is understood that in the narrations in which the dialogue between the Prophet Muhammad (PBUH) and the Gabriel, the Prophet asked for a permission from Allah through the Gabriel for those in his ummah who he thought would have difficulty in reading. This permission granted by Allah started from two let-ters and reached seven letters. In the narrations took place between the companions and the Prophet, there was a dispute between the recitations of a companion who was an authority in Ḳirāʾa and the recitations of compa-nions who were not well known and whose names were not even mentio-ned. The recitation that the companion who was an authority in Ḳirāʾa con-sidered to be wrong was transmitted to the Prophet. He evaluated the diffe-rent readings within the scope of the seven-letter permission and approved them and warned them not to dispute on these issues. Therefore, when the-se narrations are analyzed through discourse analysis, it is understood that the seven al-harf permission brought ease of reading and the disputes that occurred in the Prophets time were resolved with this permission. The events that took place during the process that led to the duplication of the Holy Quran also show the necessity of the meticulousness shown by the Prophet in this regard.

Keywords

Ḳirāʾa , Psychology of Religion , Seven al-Harf , Discourse Analysis , al-Ahruf al-Seb‘a

Yedi Harf Rivayetlerinin Söylem Analizi Yöntemiyle İncelenmesi

Abstract

Bu çalışmada kıraat ilminin temel meselelerinden biri olan yedi harf (ahrufu’s-seb‘a) ile ilgili rivayetler “söylem analizi” tekniğiyle ele alınmıştır. Söylem analizi, söylemi içinde üretildiği sosyal ve psikolojik bağlamı ve etki-leyen tüm şartları göz önüne alarak algılamayı, yorumlamayı ve değerlen-dirmeyi hedefleyen nitel bir araştırma yöntemidir. Yedi harf olgusu kıraat ilminin temel problemlerinden birini oluşturmakta ve yedi harfin mahiyetiy-le alakalı birbirinden farklı görüşler bulunmaktadır. Bu çalışma, başta psiko-loji ve sosyal psikoloji olmak üzere sosyal bilimlerin çeşitli alanlarında son zamanlarda sıklıkla kullanılmaya başlanan “söylem analizi” yöntemiyle ve yedi harf konusuyla ilgili belli başlı rivayetlerle sınırlıdır. Bu yöntem saye-sinde söz konusu rivayetlerin değerlendirilmesinde psikoloji de devreye so-kulmuş olacak ve rivayetlerin yorumuna yeni bakış açısı kazandırılacaktır. Ulaşabildiğimiz kadarıyla bu yöntem Kur’ân-ı Kerim Okuma ve Kıraat İlmi alanında daha önce kullanılmamıştır. Söylem analizinin ilk defa kullanılmış olmasının ilgili alana katkı sağlayacağı umulmaktadır. Araştırma multi-disipliner bir çalışma olup başta kıraat olmak üzere çeşitli İslam bilimleri ve din psikolojisi açısından önem arz etmektedir. Bu çalışmanın, Temel İslam Bilimleri alanında rivayet merkezli yapılacak diğer çalışmalara kapı arala-yacağı ve fayda sağlayacağı da beklenmektedir. Yapılan söylem analizi so-nucunda anlaşılmaktadırki Hz. Muhammed (s.a.v.) ile Cebrâil arasında ge-çen diyaloğun aktarıldığı rivayetlerde Nebî, ümmetindeki okuma zorluğu çekeceğini düşündüğü kişiler için Cebrâil aracılığıyla Allah’tan ruhsat iste-miştir. Allah’ın verdiği bu ruhsat iki harften başlayarak yedi harfe ulaşmış-tır. Sahâbîler arasında geçen ve tartışmanın neticeye ulaşması adına Hz. Peygamber’e başvurulan diğer rivayetler ise kıraatte otorite bir sahâbî ile çok tanınmayan ve hatta ismi bile zikredilmeyen sahâbîlerin okuyuşları arasın-daki ihtilafı ele almaktadır. Kıraatte otorite olan sahâbînin yanlış olarak de-ğerlendirdiği okuyuş Hz. Peygamber’e aktarılmıştır. O, farklı okuyuşları yedi harf ruhsatı kapsamında değerlendirerek onaylamış ve bu konularda ihtilaf yaşamamaları hususunda onları uyarmıştır. Dolayısıyla bu rivayetler söylem analiziyle incelendiğinde yedi harf ruhsatının okuma kolaylığı getirdiği ve Hz. Peygamber zamanında yaşanan ihtilafların bu ruhsatla çözüldüğü an-laşılmaktadır. Kur’ân-ı Kerim’in çoğaltılmasına vesile olan süreçte yaşanan-lar da onun bu konuda gösterdiği titizliğin gerekliliğini göstermektedir.

Keywords

Kıraat İlmi , Din Psikolojisi , Yedi Harf , Söylem Analizi , el-Ahrufu’s-Seb‘a

Ethical Statement

Makale tezden veya sempozyum bildirisinden üretilmemiştir ve yayımlanmak üzere başka bir dergiye gönderilmemiştir.

Supporting Institution

Destekleyen kurum yoktur.

Thanks

Dergi editörüne ve ekibine teşekkür ederiz.

References

• Abdürrezzâk b. Hemmâm, Ebû Bekr b. Nâfi‘ es-San‘ânî el-Himyerî. el-Musannef fi’l-hadîs. thk. Merkezü’l-Buhûsi ve Takniyeti’l-Ma’lûmât. 10 Cilt. Mısır: Dâru’t-Ta’sîl, 2. Basım, 2013.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Ahmed Mu-hammed Şakir. 8 Cilt. Kahire: Dâru’l- Hadis el-Kâhire, 1995.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Şuayip el-Arnavut, Âdil Mürşid vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Rasale, 2001.
• Akaslan, Yaşar. “İbnü’l-Cezerî’nin ‘Yedi Harf’ Meselesi Üzerindeki Fikirle-ri”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 18/2 (27 Eylül 2018), 265-303.
• Apaydın, H. Yunus. “Namaz”. İlmihal I İman ve İbadetler. ed. Hayreddin Karaman vd. 1/217-378. Ankara: TDV Yayınları, 9. Basım., 2001.
• Arkonaç, Sibel A. “Psikoloji ve Söylem Çalışmaları”. Eleştirel Psikoloji Bülteni Psikolojide Araştırma ve Yöntem Tartışmaları Sayısı 5 (2014), 39-54.
• Âşıkkutlu, Emin. “Kıraat İlminin Temellendirilmesinde Ahruf-i Seb‘a Hadi-si”. Kur’an ve Tefsir Araştırmaları-IV. 43-106. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2002.
• Atar, Hüseyin Ziyâuddin. el-Ahrufü’s-seb‘a ve menziletü’l-Ḳırâât minhâ. Bey-rut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1988.
• Aziz, Aysel. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri ve Teknikleri (9. Basım). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2014.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik. el-Müsnedü’l-Bezzâr ve el-Bahrü’z-zehhâr. thk. Mahfûzu’r- Rahmân Zeynullah vd. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 2009.
• Birışık, Abdulhamit. “Kur’an”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/383-388. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Râid Sabri ibn Übeyy Alfe. Riyad: Dâru’l- Hadara li’n-Neşri ve’t-Tevzi’, 3. Basım, 2010.
• Burhâneddin el-Bekâî, İbrahim b. Ömer b. Hasan er-Rabât b. Ali b. Ebû Be-kir. Mesâidü’n-nazar li’l-işrâf alâ makâsıdi’s-süver. 3 Cilt. Riyad: Mektebe-tü’l-Me’ârif, 1987.
• Büyükkantarcıoğlu, Nalan. “Söylemden İdeolojiye Eleştirel Söylem Çözüm-lemesi”. Dilbilim Temel Kavramlar Sorunlar Tartışmalar. ed. Ahmet Ko-caman. 101-113. Ankara: Dil Derneği, 1. Basım, 2006.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Abdullah b. Mes’ûd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm An-siklopedisi. 1/114-117. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Çelik, Hilal - Ekşi, Halil. “Söylem Analizi”. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri 27/27 (Aralık 2013), 99-117.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’ân-ı Kerim’in İndirildiği Yedi Harf ve Kıraatlar. İs-tanbul: Ensar Neşriyat, 3. Basım, 2013.
• Çi̇çek, Atıl Cem - Önalp, Gökbörü. “Mahalle Muhtarlarındaki Demokrasi Algısı Üzerine Bir Söylem Analizi: Kars Örneği”. Kafkas Üniversitesi İkti-sadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi KAÜİİBFD 8/16 (2017), 537-554.
• Dânî, Ebû Amr ed-. el-Ahrufü’s-seb‘a li’l-Kur’ân. thk. Abdülmüheymin Tahhân. Cidde: Dâru’l-Minâre, 1997.
• Dânî, Ebû Amr ed-. el-Ahrufü’s-seb‘a li’l-Ḳurʾân. thk. Abdülmüheymin Tahhân. Cidde: Dâru’l-Minâre, 1997.
• Ebû Dâvûd, es-Sicistânî. es-Sünen. thk. Muhammed Nâsiruddîn el-Elbânî. Riyad: Mektebetü’l-Me’ârif li’n-Neşri ve’t-Tevzi’, 2. Basım, 1997.
• Ercan, Gülsüm Songül - Danış, Pınar. “Söylem, Söylem Çözümlemesi ve Eleştirel Söylem Çözümlemesi: Tanımları ve Kapsamları”. DEÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi 6/2 (2019), 527-552.
• Erul, Bünyamin. “Übey b. Kâ‘b”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/272-274. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Ezdî, Ma‘mer b. Râşid el-. el-Câmiʿ. thk. Habîbürrahmân el-’Azâmî. Beyrut: Tevzîu’l-Mektebi’l-İslâmî, 1983.
• Fairclough, Norman. Analysing Discourse: Textual Analysis for Social Rese-arch. London: Routledge, 1. Basım, 2003.
• Gür, Tahir. “Post-Modern Bir Araştırma Yöntemi Olarak Söylem Çözümle-mesi”. Journal of World of Turks 5/1 (2013), 185-202.
• Harman, Vezir. “Yedi̇ Harf Bağlamında Kur’ân’ın Resûlullah Döneminde Kitaplaştırılması Meselesi”. Diyanet İlmi Dergi 53/3 (02 Ekim 2017), 73-102.
• Heysemî, bü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân. Gâyetü’l-maksad fî zevâʾidi Müsned. thk. Hallâf Mahmud Abdussemi. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Abdülber, en-Nemerî. et-Temhîd limâ fi’l-Muvattaʾ mine’l-meʿânî ve’l-esânîd. thk. Beşşâr Avvâd Ma’ruf. 17 Cilt. Londra: Müessesetül’-Furkân, 2017.
• İbn Ebû Meryem, Nasr b. Alî b. Muhammed Ebû Abdillâh eş-Şîrâzî el-Fesevî. el-Mûdah fî vücûhi’l-kırâʾât ve ʿilelihâ. thk. Ömer Hamdân el-Kûbeysî. 3 Cilt. Mekke/Cidde: el-Cemâ’atü’l-Hayriyye li-tahfîzî’l-Kur’ani’l-Kerim, 1993.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. Sahîhu İbn Hibbân et-Tekâsîm ve’l-envâʿ. thk. Muhammed Ali Sönmez - Halis Aydemir. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr eş-Şâfiî. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l- ʿazîm. thk. Hikmet b. Beşir b. Yasin. 7 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru İbnü’l-Cevzî, 2009.
• İbn Kuteybe. Teʾvîlü müşkili’l-Ḳurʾân. thk. İbrahim Şemseddîn. Beyrut: Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 1978.
• İtyûbî, Muhammed b. Ali b. Âdem b. Musa. el-Bahru’l-muhîti’s-seccâc fî şerhi sahîhi el-İmâm Müslim b. el- Haccâc. 47 Cilt. Riyad: Dâru İbnü’l-Cevzî, 2014.
• Kalemli, Yusuf. İnanç Bağlamında Yedi Harf-Vahiy İlişkisi. İstanbul: Emin Ya-yınları, 2023.
• Kallek, Cengiz. “Müellefe-i Kulûb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/473-475. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Kapar, Mehmet Ali. “Gıfâr (Benî Gıfâr)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansik-lopedisi. 14/49. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Karadağ, Ahmet. “Kur’ân-ı Kerîm’in İndirildiği Yedi Harf Hakkındaki Gö-rüşlere Dair Bir Değerlendirme”. Tasavvur 7/2 (31 Aralık 2021), 1177-1210.
• Karataş, Şuayip. “Ulûmü’l-Kur’ân Kaynaklarında Yedi Harf Meselesinin Ele Alınışı: Klasik-Modern Karşılaştırması”. İhya Uluslararası İslam Araştır-maları Dergisi 8/1 (15 Ocak 2022), 261-296.
• Kâsım b. Sellâm, Ebû Ubeyd. Fedâʾilü’l-Kurʾân. thk. Mervân Atiyye vd. Di-meşk: Dâru İbn Kesîr, 1995.
• Kâsım b. Sellâm, Ebû Ubeyd. Garîbü’l-hadîs. thk. Hüseyin Muhammed Şeref. 5 Cilt. Kahire: Heyetü’l-Âmme, 1984.
• Kattân, Mennâ‘ Halîl. Nüzûlü’l-Ḳurʾân alâ seb‘ati ahruf. Kahire: Mektebetü Vehbe, ts.
• Kattân, Mennâ‘ Halîl. Mebâhis fî ʿulûmi’l-Kurʾân. Kahire: Mektebetü’l-Me’ârif li’n-Neşri ve’t-Tevzi’, 2000.
• Kaya, Osman. “Kuran’ın Yedi Harf Üzerine İndirilmesi ve Ahrufu’s-Seb’a (Yedi Harf Meselesi)”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/2 (15 Aralık 2004), 219-244.
• Kerim, Muhammed Riyâd. el-Ahrufü’s-seb‘a elletî nezele alayhe’l-Ḳurʾân. Kahi-re: Câmia’tü Ezher, 18. Basım, 2017.
• Kılıç, Mustafa. “İbn Kuteybe’nin Yedi Harf Anlayışı”. Ondokuz Mayıs Üni-versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49 (15 Aralık 2020), 217-258.
• Mâlik b. Enes. el-Muvatta’. thk. Muhammed Mustafa el-A’zâmi. 8 Cilt. İmârât: Müessesetü Zâyid b. Sultan Âli Nihyân, 2004.
• Mes’ûl, Abdülali. Mu’cemu mustalahâti i’lmil’l-kırâêti’l-Kur’âniyye ve mâ ye-tea’leku bihî. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2007.
• Miktarî, Adnan b. Abduhu Ahmed. el-Fark beyne ahrufü’s-seb’a ve kırâât. Mı-sır: Mektebetü Rıdvân, 2022.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’s-sahîh. Suudi Arabis-tan: Dâru’s-Selâm, 2000.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Nâsiruddîn el-Elbânî. Riyad: Mektebetü’l-Me’ârif li’n-Neşri ve’t-Tevzi’, 1988.
• Önen, Hacı. “Ebu ’Amr Ed-Dânî’ye Göre Yedi Harfin Anlamı”. Şarkiyat 11 (01 Nisan 2014), 56-72.
• Önen, Hacı. “Taberi Örneğinde Kırat ve Huruf-u Seb’a İlişkisi”. Şarkiyat 3 (01 Nisan 2010), 103-111.
• Önkal, Ahmet. “Amr b. Âs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/79-81. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Öztürk, Hayrettin. “Kur’an-ı Kerim’in Kıraatinde 7 Harf Meselesi”. Dinbi-limleri Akademik Araştırma Dergisi 2/2 (01 Nisan 2002), 97-111.
• Sarıçam, İbrahim. “Hakîm b. Hizâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklope-disi. 15/187. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Schiffrin, Deborah vd. (ed.). “Critical Discourse Analysis”. The Handbook of Discourse Analysis. 352-371. Massachusetts: Blackwell, 2008.
• Sönmez, Mehmet Ali. “Hişâm b. Hakîm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansik-lopedisi. 18/155. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. Kitâbu tefsîru’l-İmâm eş-Şâfiî. thk. Ahmed b. Mustafa Ferrân. 3 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru’t-Tedmuriyye, 2006.
• Şengül, İdris. “Kur’ân Tarihi’nde Ahrufu’s-Seb’a ve Kıraatler Meselesi”. Taf-sir 1/1 (30 Kasım 2021), 65-82.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. thk. Abdul-lah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd. el-Müsned. thk. Mu-hammed Abdülmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. Mısır: Dâru Hicr, 1999.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Sünenü’t-Tirmizî. nşr. Muham-med Nâsuriddin Elbânî. Riyad: Mektebetü’l-Me’ârif li’n-Neşri ve’t-Tevzi’, 1996/1417.
• Van Dijk, Teun A. “Discourse Analysis: Its Development and Application to the Structure of News”. Journal of Communication 33/2 (01 Haziran 1983), 20-43.
• Van Dijk, Teun A. News Analysis: Case Studies of International and National News in the Press. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, 1988.