Bireysel Başvuru Üzerine Verilen İhlal Kararı Sonrası Somut Norm Denetimi

Yıl 2021, Sayı: 2, 117 - 175, 31.12.2021

İbrahim Şahbaz

Öz

Bu çalışmada, sanık hakkında verilen hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararına karşı Anayasa Mahkemesi’ne (AYM) bireysel başvuruda bulunulması ve İkinci Bölüm tarafından ihlal kararı verilmesi üzerine, dava mahkemesince yeniden yargılama sırasında somut norm denetiminde bulunulması isteminin AYM Genel Kurulu tarafından, dava mahkemesinin anayasaya aykırılık konusunda yetkili olmadığı gerekçesiyle reddedilmesi ele alınmaktadır. Yasa koyucu kimi suçlar bakımından hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına (HAGB) karar verilemeyeceğini açıkça belirtmiş olmakla beraber, yargı kararlarıyla da kimi suçlar bakımından HAGB’na karar verilemeyeceği belirtilmiştir. Ancak bu suçların hangileri olduğu sadece bireysel başvuru üzerine değerlendirilmiş olup, vatandaş ve yargı organları bakımından bu husus açık, anlaşılabilir, ulaşılabilir şekilde düzenlenmediği için, hukuki sorunlara sebebiyet verebilecektir. Diğer yandan, AYM, HAGB kararları üzerine ihlal kararı vermekle beraber, Yargıtay Ceza Genel Kurulu İçtihadında (CGK), aleyhe yasa yolu işletilmemesi halinde HAGB kararının sanık bakımından kazanılmış hak olduğuna karar vermektedir. Uygulamada, çok sayıda davanın bu şekilde karara bağlandığı düşünüldüğünde, konu üzerinde böyle bir çalışma yapılmasının uygun olacağı düşünülmüştür. Ayrıca AYM ihlal kararı verirken, temel hakların korunması bakımından Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) Kararlarını da gözetmektedir. İşte HAGB kararının gerekçesinde AİHM kararında ortaya konan ilkeler de gözetildiğinden, Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 231’inci maddesindeki düzenlemenin yeniden gözden geçirilmesi gerektiği üzerinde de durulması gerekmiştir. Oysa, CMK’nın 231’inci maddesindeki düzenlemenin anayasaya aykırı olmadığına ilişkin AYM’nin soyut ve somut norm denetiminde ortaya koyduğu içtihatları ile, bireysel başvuru üzerine verilen ve CMK’nın 231’inci maddesinin somut olayda uygulanmaması gerektiğine ilişkin içtihatları karşısında, konuyla ilgili olarak hukuki güven konusu tartışmaya açık hale gelmiştir. Çalışmada, bu hususların birlikte dikkate alınması ve değerlendirilmesi, hatta konuyla ilgili yasa değişikliğine gidilmesi gerektiğine vurgu amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması, Bireysel Başvuru, Somut Norm Denetimi, Davaya Uygulanacak Hüküm, Davaya Bakan Mahkeme.

Kaynakça

• ALİEFENDİOĞLU, Yılmaz, Türk Anayasa Yargısında İptal Davası ve İtiraz Yolu, Anayasa Yargısı, Ankara, 1984, s. 101-137.
• Anayasa Mahkemesi Kararları (https://www.anayasa.gov.tr/tr/anasayfa/).
• AYDIN, Öykü Didem, Türk Anayasa Yargısında Yeni Bir Mekanizma: Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: XV, Sayı: 4, Yıl: 2011, s. 121-170.
• BAŞ, Eylem, Ceza Muhakemesi Hukuku Açısından 1982 Anayasası’nın 152. Maddesinin 1.Fıkrasında Yer Alan “Mahkeme, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 29, Sayı 1, Yıl: 2021, s. 469-508 (https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1625169: Siteyi ziyaret tarihi: 01.08.2021).
• BAŞTÜRK, İhsan, Hükmün Açıklanmasının Ertelenmesi, İkinci Baskı, Bilge Yayınevi, 2021.
• CENTEL, Nur/ZAFER, Hamide, Ceza Muhakemesi Hukuku, 19. Baskı, Beta Yay., İstanbul, 2020.
• CHEVALLİER, Jacques, Hukuk Devleti, Çeviren: Ertuğrul Cenk Gürcan, 1. Baskı, İmaj Yayınevi, Ankara, 2010.
• DÖNER, Ayhan/ÇELİK, Yeşim, Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvuruyu İnceleme Aşamaları, Ortaya Çıkan Sorunlar ve Sonuçları, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (ERZSOSDE), IX-I, 2016, s. 275-294.
• DUVAN, Ayşe Özkan, İnsan Hakları Hukukunun İçtihadî Kaynakları, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: XX, Sayı: 4, Yıl: 2016, ss. 137-169.
• FALCIOĞLU, Mete Özgür, Fransız Anayasa Yargısında Somut Norm Denetimi Dönemi, Beykent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:1, Sayı:2, Aralık 2015, s. 65-88.
• FEYZİOĞLU, Turhan, Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Kazaî Murakabesi, 1. Baskı, AÜSBF Yayını, Ankara, 1951.
• GÖKCEN, Ahmet/BALCI, Murat/ALŞAHİN, M.Emin/ÇAKIR, Kerim, Ceza Muhakemesi Hukuku II, İkinci Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2018.
• GÖZLER, Kemal, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, 25. Baskı, Ekin Yay., Bursa, Haziran 2020.
• GÖZTEPE, Ece, Bireysel Başvuru Kararlarının İcrası: Anayasa Mahkemesi’nin Doğrudan ve Dolaylı ‘Çağrı Kararları’ Üzerine Bir İnceleme, Cilt: 38, Sayı 1, Yıl: 2021, s. 43–83.
• GÜNEŞ, Seyithan, Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması, Birinci Baskı, On İki Levha Yay., İstanbul, 2018.
• İBA, Şeref/KILIÇ, Abbas, Anayasa Yargısı Dersleri, 3. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2019.
• İNCEOĞLU, Sibel, Norm Temelli Denetimden Olay Temelli Denetime İHAS’a Uyum Işığında Bir Değerlendirme, Anayasa Yargısı 30, 2013, s.83-106.
• İNCEOĞLU, Sibel, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Türkiye ve Latin Modelleri, XII Levha yay. İstanbul 2017.
• KABOĞLU, İbrahim Ö., Anayasa Yargısı, 3. Baskı, İmge Kitabevi, Ankara, 2000.
• KANADOĞLU, Osman Korkut/ DUYGUN, Ahmet Mert, Anayasa Hukukunun Genel Esasları, 1.Baskı, On İki Levha Yay., İstanbul, 2020.
• KANADOĞLU, O.Korkut, Anayasa Mahkemesi, 1. Baskı, Beta Yay., İstanbul, 2004.
• KAPLAN, Recep, Kanuna Karşı Bireysel Başvuru, Bireysel Başvuru İncelemeleri I, Editörler: Dr. Musa Sağlam, Dr. Serdar Gülener, Dr. Recep Kaplan, Anayasa Mahkemesi Yayınları, Ankara, 2013, s. 155-195.
• KARAMUSTAFAOĞLU, Tunçer, İtiraz Yoluna Başvuran Mahkeme ve Bakılmakta Olan Dava, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 31, Sayı 1, Yıl: 1974, s. 47-52.
• KARAN, Ulaş, Öğretide ve Uygulamada Anayasa Mahkemesi Kararlarının Bağlayıcılığı ve İcrası, Birinci Baskı, On İki Levha Yay., İstanbul, Ekim 2018.
• KILIÇ, Abbas, Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvuru Kararlarının Türkiye Büyük Millet Meclisine Bildirmesi, Anayasa Yargısı, Cilt: 38, Sayı: 1, Yıl: 2021, s. 85–126.
• KIRATLI, Metin, Anayasa Yargısında Somut Norm Denetimi: İtiraz Yolu, 1. Baskı, AÜSBF Yayınları, Ankara, 1966.
• KÖKÜSARI, İsmail, Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvuru Kararlarının Anayasanın Genişlemesi ve Uluslararasılaşmasındaki Etkisi, Anayasa Yargısı, 33, 2016, s. 303-318.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem: 1, C. 4, Toplantı: 1, S. Sayısı: 54.
• ÖZBEK, Veli Özer/DOĞAN, Koray/BACAKSIZ, Pınar/TEPE, İlker, Ceza Muhakemesi Hukuku, 10. Baskı, Seçkin Yay., Ankara, 2017.
• ÖZBEK, Veli Özer/MERAKLI, Serkan, Karar İncelemesi Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması Kararına İtiraz Üzerine Yapılacak Denetim, Marmara Üniversitesi Hukuk Araştırmaları Dergisi Özel Sayı, Prof. Dr. Nur Centel’e Armağan, , Cilt: 19, Sayı: 2, Yıl: 2013, s.221-236.
• ÖZBUDUN, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, 20. Baskı, Yetkin Yay., Ankara, 2020.
• SAĞLAM, Fazıl, Anayasa Şikayetini Bekleyen Sorunlar, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru, Türkiye Barolar Birliği Yayını, Panel, Ankara, Nisan 2011.
• ŞAHBAZ, İbrahim, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru ve Sorunlar, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru (Anayasa Şikayeti/Anlamı, Kapsamı ve Olası Sorunlar), Türkiye Barolar Birliği Yayını, Panel, Ankara 2011, s. 71-127.
• ŞAHBAZ, İbrahim, AİHM’nin Türkiye’de Etkin Başvuru Yolu Bulunmadığına İlişkin Kararları, Yargıtay Dergisi, , Cilt: 38, Sayı: 1-2, Ocak-Nisan 2012, s. 45-78.
• ŞAHBAZ, İbrahim, Adli Yargı Kararlarına Karşı Bireysel Başvuru, Yargıtay Dergisi, Temmuz 2016, Cilt: 42, Sayı: 3, s. 511-566.
• ŞAHBAZ, İbrahim, Açıklamalı ve İçtihatlı Ceza Muhakemesi Kanunu, Cilt: 2, 1. Baskı, Yetkin Yay., Ankara, 2020, s. 2416 vd.
• ŞAHBAZ, İbrahim, Sayıştay Yüksek Mahkeme Değildir, Türkiye Noterler Birliği Hukuk Dergisi, Sayı:108, 15 Kasım 2000, s. 36-43.
• ŞAHBAZ, İbrahim, Hak Arama Özgürlüğü ve Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru, Ankara Barosu Uluslararası Hukuk Kurultayı, 2. Cilt, 10 Ocak-14 Ocak 2012, Ankara, s. 201-242.
• ŞİRİN, Tolga, Üçüncü Yılda Bir Bilanço: Türkiye Anayasa Mahkemesi’nin Bireysel başvuru (Anayasa Şikayeti) Usulünün ve Kararlarının Değerlendirilmesi, s. 49 vd. (https://docplayer.biz.tr/1198580-Ucuncu-yilda-bir-bilanco-turkiye-anayasa-mahkemesi-nin-bireysel-basvuru-anayasa-sikayeti-usulunun-ve-kararlarinin-degerlendirilmesi.html: Erişim Tarihi: 01.8.2021).
• TANÖR, Bülent/YÜZBAŞIOĞLU, Necmi, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, 19. Baskı, Beta Yay., İstanbul, 2019.
• TEZİÇ, Erdoğan, Anayasa Hukuku, 24. Baskı, Beta Yay., İstanbul, 2020.
• TEZİÇ, Erdoğan, Kanunların Anayasaya Uygunluğunun “Esas” Açısından Denetimi, Anayasa Yargısı 3, Ankara, Anayasa Mahkemesi Yayını, 1986, s. 21-38; https://anayasa.gov.tr/media/4842/tezic.pdf (Erişim Tarihi: 01.8.2021).
• YALÇIN, Can, Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması, Birinci Baskı, Seçkin Yay., Ankara, 2021.
• Yargıtay Kararları (https://karararama.yargitay.gov.tr/YargitayBilgiBankasiIstemciWeb/; siteyi ziyaret tarihi: 01.8.2021).
• YENİSEY, Feridun/NUHOĞLU, Ayşe, Ceza Muhakemesi Hukuku, 4. Baskı, Seçkin Yay., Ankara, 2016.
• YURTCAN, Erdener, Ceza Davalarında Seri Yargılama ve Basit Yargılama, Aristo, İstanbul, 2020.
• ZARİFOĞLU, Ayça Ece, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Işığında Türk Hukukunda İnternet Özgürlüğü, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2019. (http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/ET000385.pdf: Erişim Tarihi: 01.8.2021).