Öz
Edebi şahsiyet (kişilik) kavramı her bireye has olan şahsiyetten farklı olarak sanatkârın edebi ve kültürel birikimini ifade eder. Bu anlamda esasen XV. yüzyılın kültürel alanında dönemin önde gelen ve aynı anda hükümdarları olan Timurlu mirzalar (şehzadeler) edebiyat ehli veya edebi şahsiyetler olarak kaynaklarda yer almışlardır. Konuya ilgili kaynaklardan bazılarını sayacak olursak: Ali Şir Nevai’nin “Mecalis ün-nefais”, Devletşah Semerkandî’nin “Tezkirat üş-şuara”, Zahiriddin Muhammed Babür’un “Vekaye” (Babürname), Giyasiddin Handemir’in “Habib üs-siyar”, Muhammed Hayder Mirza’nin “Tarih-i Raşidî”, Fahr-i Hirevî’nin “Ravzatus-salatin”, Zeyniddin Vasifî’nin “Bedayeul-vekaye”, Hasanhoca Nisarî’nin “Müzekkir ül-ahbab” gibi eserlerdir.
Tarih boyunca şiir yazan veya başka bir sanatla uğraşan hükümdarlar çok olmuştur. Ama tek bir sülaleden yetişen kalem ehlinin bir silsile olarak çok olması edebiyat tarihinde çok nadir olaydır. Bu açıdan Timurlu hükümdarlarının edebiyata ilgi ve muhabbetleri, sanatsal yaratıcılıkları ve marifet sever oldukları fazla isbat talep etmeyen bir gerçektir.
Yukarıda adı geçen ve konuyla ilgili kaynaklarda Timurlu mirzaların edebi şahsiyetlerini yansıtmadakı kiymetini belirterek, zikri geçen eserlerin müelliflerinin fikirleri ne kadar net ve onların arka planında ne gibi esasların bulunduğunu belirtmeyi maksat ve vazife olarak belirledik.
Bildiride Timurlu’ların Türk dili ve edebiyatına önem vermesi, onların Çağatay Türkçesiyle eserler yazdıkları Ali Şir Nevai’nin “Mecalisun-nefais” tezkiresinden ve diğer kaynaklardan örnekler getirilerek açıklanmıştır. Nitekim, Şahruh Mirza, Halıl Sultan, Muhammed Mumin Mirza, Şah Garib Mirza ve Zahiriddin Muhammed Babür hakkında kaynaklarda yer alan bilgiler tespit edilerek tavsif ve tahlil edilmiştir.
Destekleyen Kurum
Özbekistan İlimler Akademisi
Proje Numarası
-
Teşekkür
-
Kaynakça
- 1. Abdug’afurov, Abdurashid (2000). Temuriylar va o’zbek adabiyoti ravnaqi, Adabiyot ko’zgusi 6, Toshkent, 39-49.
- 2. Ahmedov, Bo’riboy (1985). Navoiy zamondoshlari xotirasida, Adabiyot va san’at, Toshkent.
- 3. Aka, İsmail (1994). Mirza Şahruh ve Zamanı (1405-1447), TTK Yay., Ankara.
- 4. Bobur, Zahiriddin Muhammad (2002). Boburnoma (Vaqoye), Nashrga tayyorlovchi: S.Hasanov. ShARQ, Toshkent.
- 5. Fitrat, Abdurauf (2000). Tanlangan asarlar, 2, Nashrga tayyorlovchi: H.Boltaboyev. Ma’naviyat, Toshkent.
- 6. G’aniyeva, Suyima (2001). Alisher Navoiy va ijodkor temuriy shahzodalar. Navoiyning ijod olami, Fan, Toshkent, 66-84.
- 7. Haydar, Muhammad mirzo (2010). Tarihi-Rashidiy, Tarjimonlar: V.Rahmonov va Ya. Egamova. ShARQ, Toshkent.
- 8. Hayitmetov, Abduqodir (1996). Temuriylar davri o’zbek adabiyoti, Adabiyot va san’at, Toshkent.
- 9. Hiraviy, Faxriy (2014). Ravzat-us-salotin, Tarjimon: J.Jo’rayev. Mumtoz so’z, Toshkent.
- 10. Kartal, Ahmet (2020). Baykara meclisinden yansımalar. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 24, İstanbul, 285-349.
- 11. Navoiy, Alisher (1997). Majolis-un-nafois, Mukammal asarlar to’plami, 13. Fan, Toshkent.
- 12. Navoiy, Alisher (2000). Muhokamat-ul-lug’atayn, Mukammal asarlar to’plami, 16. Fan, Toshkent.
- 13. Nisoriy, Hasanho’ja (1993). Muzakkir-ul-ahbob, Tarjimon: I.Bekjonov. Meros, Toshkent.
- 14. Samarqandiy, Davlatshoh (1981). Tazkirat-ush-shuaro, Tarjimon: B.Ahmedov. Adabiyot va san’at, Toshkent.
- 15. Sulaymon, Hamid (1969). The problems of studying artistic manuscripts and the art of calligraphy of the age of Timurides, Tashkent.
- 16. Şahbaz, Mevhibe (2018). Timulularda Şehzade Eğitimi, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (1), 313-328.
- 17. Vamberi, Herman (2019). Buhoro yohud Movarounnahr tarihi, 1-kitob, Tarjimon: S.Ahmad. Info capital group, Toshkent.
- 18. Vamberi, Herman (2019). Buhoro yohud Movarounnahr tarihi, 2-kitob, Tarjimon: S.Ahmad. Info capital group, Toshkent.
- 19. Vosifiy, Zayniddin (1979). Badoe’-ul-vaqoe’, Tarjimon: N.Norqulov. Adabiyot va san’at, Toshkent.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Proje Numarası | - |
| Yayımlanma Tarihi | 28 Haziran 2021 |
| Gönderilme Tarihi | 6 Şubat 2021 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2021 Cilt: 5 Sayı: 1 |
MİLLİ KÜLTÜR ARAŞTIRMALARI DERGİSİ OLARAK TÜRK BİRLİĞİ KONGRELERİNE DESTEĞİMİZ SÜRMEKTEDİR.
22-24 Aralık tarihlerinde Akdeniz'in İncisi Alanya'da gerçekleşen "V. Uluslararası Akdeniz Bilimsel Araştırmalar Kongresi" dergimiz MİKAD ve Alanya Belediyesi'nin işbirliği ile gerçekleşmiştir. MİKAD olarak Türk bilim dünyasına katkı sunmaya devam etmekten onur duymaktayız.
DERGİMİZİN TÜRK DÜNYASINA AKADEMİK BAKIŞI
Milli Kültür Araştırmaları Dergisi akademik yayın hayatı, "Turan Kurultayı" sonuçları ile paralel yöndedir ve bu hedefler doğrultusunda yayın yapmaktadır.
Sonuç bildirgesi ana teması: Köklere inemezseniz göklere yükselemezsiniz..
Hedefi: 21. Yüzyıl Türk Asrı Olacaktır…
Macaristan’ın Başkenti Budapeşte yakınlarında Bugac’ta düzenlenen TURAN KURULTAYI’nda Türk soyundan gelen Macar, Azeri, Avar, Başkurt, Bulgar, Balkar, Buryat, Çuvaş, Gagavuz, Kabardino, Karaçay, Karakalpak, Kazak, Kırgız,Kumuk, Moğol, Nogay, Oğuz, Özbek, Tatar, Tuva, Türkmen, Uygur ve Yakut boyları bir araya gelerek aşağıdaki kararları almıştır…
1) Ümitlerimizi yeşerten Türk Devletler Teşkilatı’nın kurulması memnuniyetle karşılanmıştır.
2) Bütün dünyaya adından bahsettiren Türk Devletler Teşkilatı daha aktif hâle getirilmelidir.
3) Bu bağlamda Türk Devletler Teşkilatının ikinci ve üçüncü halkaları mutlaka kurulmalıdır.
4) Teşkilatın kurulacak ikinci ve üçüncü halkalarında, “Türk Devletler Teşkilatında biz neden yokuz” diyen pek çok devlet gibi, Balkanlar’dan Moğolistan’a, Uyguristan’dan-Kore’ye kadar bütün akraba toplulukları yer almalıdır.
5) Bunun dışında; Özellikle Balkan Türkleri olmak üzere, Kamboçya’dan-Sri Lanka Türklerine, Pakistan ve Himalaya’daki Türklerden, Girit Türklerine, Libya’da ki Türklerden-Irak’taki Türkmenelindeki Türklere, Romanya Türklerinden-Kırım’a, Nijer’de yaşayan Tuaregler’den-Doğu Afrika’da ve Ortadoğu’da yaşayan Osmanlı Türkü’nün torunlarına, Sibirya’dan Kafkaslara, Tacikistan’a kadar hiçbir oba ve aşiretleri dışarıda bırakmadan temsilci alınması zarûrî olmuştur.
6) İşte öyle bir yapıya büründürülecek Türk Devletler Teşkilatı’nın önemli çalışması hâline gelen TURAN KURULTAYI için teklifimiz; bundan böyle dönüşümlü olarak her iki yılda bir diğer Türk Cumhuriyetlerinin birinde, olimpiyat oyunlarıyla, ekonomik ve kültürel oturumlarıyla kısaca her yönüyle icrâ edilmelidir.
7) Bugün Türk Devletler Teşkilâtının kurulması gibi; Turan Birliğini kurma mücâdelesi için, tam 100 yıl önce şehit düştüğü 4 Ağustos 1922’ye kadar, işgaldeki Türk Devletlerini kurtararak TURAN bayrağı altında biraraya getirmek isteyen Enver Paşa unutulmamalıdır. Anıtı dikilmeli, hayatı ve mücadelesi film yapılarak gelecek nesillere aktarılmalıdır.
8)Türk Devletler Teşkilatının bünyesinde ortak ordu, ortak pazar ve ortak parlamento kurulmalı ve üçer aylık dönemlerde Macaristan Parlamentosunda toplanarak yapılan çalışmalar gözden geçirmelidir.
10) Yine TDT bünyesinde Türk Dünyası Stratejik Araştırmalar Merkezi ve Türk Dünyası Araştırmalar Enstitüsü,Türk Dünyası Akademisyenler Birliği, Türk Dünyası Tarım Birliği (hayvancılık dahil), Tür Dünyası Sağlık Teşkilatı ve Türk Dünyası Arama Kurtarma (TÜDAK) kurulmalıdır.
11) Türk Dünyası Ekomomik Formu iki yılda bir Türk Dünyasının kalbi konumundaki Aşkabat’ta yapılmalıdır.
12) Türk Dünyası Bilim Olimpiyatları iki yılda bir Özbekistan’da icra edilmelidir.
13) Türk Dünyası Uzay Araştımaları Enstitüsü kurularak Kazakistan’da her yıl toplanmalıdır.
14) Türk Teknofest Festivali her yıl Türkiye’de yapılmalıdır.
15)Türk Dünyası Yüksek Öğrenim Kurumu kurulmalı, Türk Dünyasındaki üniversitelerin denkliği için üniversitelerde ıslah çalışmaları yapılmalıdır.
16) Türk Dünyası Hekimler Birliği Kurularak her yıl Azerbaycan’da biraraya gelmelidir.
17) Türk Dünyası Bilim Ödülleri düzenlenmeli ve iki yılda bir yapılan Turan Kurultayında sahiplerine takdim edilmelidir.
18) Türk Dünyası Film Festivali ve Türk Dünyası Erovizyon Müzik yarışmaları dönüşümlü olarak Kırgızistan’da birer yıl arayla yapılarak dereceye girenlere ödülleri verilmelidir.
19) Merkezi İstanbul’da olan Türk Dünyası Belediyeler Birliği “iş birliği-güç birliği” kapsamında genişletilerek, en küçük belediyelere kadar bütün Türk Dünyasını kapsayacak şekilde dizayn edilmelidir.
20) Türk Dünyası Kültür, sanat, edebiyat çalıştayları yapılarak Türk Dünyasının ortak değerleri, özellikle Dede Korkut, Nasrettin Hoca, Atilla, Timur, Uluğ Bey, Ali Kuşçu gibi önemli şahsiyetler anlatılmalıdır.
21) “Tarihini bilmeyen milletlerin coğrafyasını başkaları çizer” düsturuyla, Türk Dünyası ortak tarihi yeniden yazılmalıdır. Bunun İçin “Millî Tatihçiler Şurâsı” âcilen kurulmalıdır.
22) Başta Doğu Türkistan olmak üzere Musul-Kerkük, Kıbrıs, Kırım, Batı Trakya gibi Türk Bölgelerinin statüleri uluslararası platformlarda sürekli dile getirilerek, layık oldukları konuma gelene kadar dünya gündeminde kalmaları sağlanmalıdır.
Bütün dünya bilmelidir ki, 21. Yüzyıl Türk Asrı Olacaktır.
Turan Kurultayı Bilim Kurulu
TURAN KURULTAYI SONUÇ BİLDİRGESİ..
Budapeşte, 13.08.2022