Türk Romanın Başlangıcına Dair Yeni Bir Bilgi: Lyon Âşıkları’yla Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat İlişkisi

Year 2021, Volume: 11, 173 - 193, 30.06.2021

Mert Öksüz

Abstract

31 Mayıs 1770 Perşembe günü, umutsuz âşıklar Teresa Lortet ve İtalyan sevgilisi Gianfranco Faldoni, Lyon’da beraber intihar etti. Bu müntehir çift kısa sürede Lyon Âşıkları adıyla romantik edebiyat etkisindeki Avrupa ülkelerinde ün kazandı. Şemsettin Sami, bu intihardan yaklaşık 100 yıl sonra, Nicolas-Germain Léonard’ın Lyon Âşıkları’nın efsaneleşmiş aşkını anlatan meşhur romanı Lettres de Deux Amans Habitans de Lyon’u, Taaşşuk-ı Tereze ve Cozeb adıyla Türkçeye çevirip yayımlamak istedi fakat 66 mektupluk romanın sadece ilk 11 mektubu çevrildi. Şemsettin Sami bu çevirinin çıktığı günlerde aynı zamanda ilk telif romanı Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat’ı da tamamlamak üzereydi. Onun ilginç bulduğunu bildiğimiz Lyon Âşıkları vakası ve Léonard’ın romanıyla kendi telifi Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat arasındaki ilişki bugüne kadar soruşturulmadı. Bu makalede Türk romancılığının başlangıcından bugüne kadar dile getirilmemiş bu detay, Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat’ın Lyon Âşıkları vakasını ele alan Lettres de Deux Amans Habitans de Lyon’la olay örgüsü ve romantik bilinçteki intihar mesajı bakımından belirgin yakınlıkları bulunduğu farklı yönlerle ortaya konacaktır.

Keywords

Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat, Şemsettin Sami, Lyon Âşıkları, Lettres de Deux Amans Habitans de Lyon, İntihar

References

• Akgül A. 2017, “Osmanlı-Türk Romanında Trajik Olay Örgüsü ve Bir Prototip Olarak Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat”. Osmanlı Araştırmaları/The Journal of Ottoman Studies 50, 153-174.
• Alvarez A. 2007, İntihar (Kan Dökücü Tanrı). Çev. Z. Ç. Sarıkaya. İstanbul.
• And M. 2000, “Tanzimat Döneminden… Acı Bir Aşk Hikâyesi”. Popüler Tarih, Aralık, 7, 98-99.
• Baldensperger F. 1902, “Les Deux Amants de Lyon-Dans la Littérature”. Revue D’Histoire de Lyon 1, 33-50.
• Barbagli M. 2015, Farewell to the World, a History of Suicide. Trans. Lucinda Byatt. Cambridge.
• Berlin I. 2010, Romantikliğin Kökleri. Çev. M. Tunçay. İstanbul.
• Bloch M. 2013, Tarih Savunusu veya Tarihçilik Mesleği. Çev. A. Berktay. İstanbul.
• Damrosch D. 2016, Dünya Edebiyatı Nasıl Okunmalı. Çev. Çetinkasap. İstanbul.
• De Lagouthe M. P. 1776, Luzille, Ou La Force de L’amour. Paris.
• Dostoyevski F. M. 2010, İnsancıklar. Çev. E. Altay. İstanbul.
• d'Ussieux L. 1776, Faldoni Et Therese (Nouvelle Français). Paris.
• Es H. F. 2009, Tanımadığımız Meşhurlar. Yay. Haz. S. Karakılıç. İstanbul.
• Işık Kır Ömrüm 2005, Edebiyatçı Yönüyle Şemseddin Sami. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• İmzasız 1770, “Lettre de Lyon, du 31 Mai, au Sujet d’un Double Meurtre Entre Amant&Maitresse” Journal Encyclopédique IV/III 453-455.
• İmzasız 1796, “Prefazione” Amori Di Teresa Di S. Clair E Di Giuseppe Gianfaldoni, Venezia 1796.
• İmzasız 1289, 13 Ramazan, “Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat”. Hadîka 4.
• İmzasız 1290, 5 Cemaziyü’l-evvel, “İhtar”. Hadîka 31, 1.
• İmzasız 1290a, 10 Cemaziyü’l-evvel, “Haddini Bilmez Bir Çocuk İmzalı Varakaya Cevap”. Hadîka 35, 3.
• İmzasız 1290b/1873, 8 Rebiü’l-ahir, “Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat”. Hadîka 4.
• İmzasız 1300/1883, “İntihar (Volter’den Mütercemdir)”. Mecmûa-i Ebüzziya 32, 1014.
• İnci H. 1996, “Tanzimat Romanında Birey-Toplum Çatışması ve İntihar”. Varlık, Eylül, 1068, 10-13.
• Jerningham E. 1773, Faldoni and Teresa. London.
• Karamzin N. M. 2003, Letters of a Russian Traveller. Trans. A. Kahn. Oxford.
• Kaplan M. 2006, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 2, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kerman Z. 1998, Yeni Türk Edebiyatı İncelemeleri. Ankara.
• Léonard N. G. 1784, Lettres de Deux Amans Habitans de Lyon. 2 C. Paris.
• Léonard N. G. 1796, Amori Di Teresa Di S. Clair E Di Giuseppe Gianfaldoni. Venezia.
• Levend A. S. 1969, Şemsettin Sami. Ankara 1969.
• Mallouf N. 1854, Dictionnaire Français-Turc. Paris.
• Minois G. 2008, İntiharın Tarihi. Çev. N. Acar. Ankara.
• Pezay A. M. 1771, Les Tableaux. Paris.
• Rousseau J. J. 1824, Oeuvres Completes de J. J. Rousseau. C. 10. Paris.
• Ş. Sami 1290/1873, Taaşşuk-ı Tereze ve Cozeb. İstanbul.
• Ş. Sami 1882, Kamus-ı Fransevi. İstanbul.
• Ş. Sami 1990, Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat. Haz. M. E. Ağar. İstanbul.
• Topaloğlu Y. 2012, Şemsettin Sami, Süreli Yayınlarda Çıkmış Dil ve Edebiyat Yazıları. İstanbul 2012.
• Uçman A. 2020, “İlk Türk Romanı Taaşşuk-ı Talât ve Fitnat Üzerine”. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal Of Academic Literature], 332-341. DOI: 10.28981/hikmet.843251
• Ulutaş N. 2011, İntihar ve Roman. Ankara.
• Voltaire 1843, Oeuvres de Voltaire (Correspondance Generale, Tome Troisieme). C. 13. Paris.
• Ş. Sami 1858, Oeuvres de Voltaire (Dictionnaire Philosophique). C. 3. Paris.
• Yüksel S. 1964, “Ön söz”. Taaşşuk-ı Tal’at ve Fitnat. Ankara.