Osmanlı Devleti’nde ‘Guano’ İhracı Meselesi

Yıl 2021, Cilt: 11, 249 - 272, 30.06.2021

Seda Tan

Öz

Guano, martı, pelikan, sümsük kuşu ve karabatak gibi deniz kuşlarının kurumuş dışkılarına verilen isimdir. Peru’nun Chincha adaları başta olmak üzere Güney Amerika’nın batı sahilleri açıklarındaki adalar, guanonun dünya üzerinde en bol bulunduğu coğrafyayı oluşturmaktadır. 1840’lı yıllardan itibaren gübre olarak etkin bir şekilde kullanılmaya başlamasıyla birlikte Kuzey Amerika ve Avrupa’nın sanayileşen şehirlerinde buna yönelik büyük bir talep patlaması oluşmuştur. Guano, XIX. yüzyıl sonlarından itibaren Osmanlı topraklarında da ticari bir meta haline gelmiştir. Ünlü Fransız araştırmacı Vital Cuinet, toprağın verimliliğini arttırıcı bir dış unsur olarak guanoyu Anadolu’da tanıtan ilk kişidir. 1870’te elde edilen 25 yıllık guano imtiyazı, guano ticareti hakkında Osmanlı hükümeti nezdindeki ilk girişim olarak görünmektedir. Söz konusu imtiyazı diğer imtiyaz talepleri izlemiş ve guano XX. yüzyılın ilk çeyreği tamamlanana kadar Osmanlı coğrafyasının en vaatkar yatırım metalarından birisi haline gelmiştir. Ele alınan çalışma, guano hakkındaki ticaret imtiyazlarını ve fenomenin Osmanlı topraklarındaki tarihsel macerasını konu edinmektedir. Arşiv vesikaları ile ilgili yerli ve yabancı literatür, çalışmanın ana kaynaklarıdır.

Anahtar Kelimeler

Guano, Kuş Gübresi, İmtiyaz

Kaynakça

• Aikman C. M. 2008. Manures and Principals of Manuring. London.
• Akan S. 2014, “Osmanlı Rum Bankeri Yorgo Zarifi”. Toplumsal Tarih 246, 43-51.
• Duffy D. C. 1994, “The Guano Islands of Peru: The Once and Future Management of a Renewable Resource”. Birdlife Conservation Series 1, 68-76.
• Esirgen S. Ö. 2013, Osmanlı Devleti’nde Yabancılara Verilen Kamu Hizmeti İmtiyazları. Basılmış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi. Ankara.
• Gaines J. S. 2007, “Pacific Guano Company”. A Journal of The History of Falmouth and Vicinity 21/2, 11-15.
• James J. C. 2012, “‘Buried in Guano:Race, Labor, and Sustainability”. American Literary History 24/1, 115-142. Kegan P. 2005, Western Arabia and The Red Sea, by The Naval Intelligence Division. New York.
• Keskin Ö. 2011, “Osmanlı Devleti’nde Maden Hukukunun Tekâmülü (1861-1906)”. OTAM 29, 125-148.
• Kılıç S. 2010, Kuzey-Güney Dengesizliği ve Uluslararası Çevre Politikaları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi. Ankara.
• McCray D. A. 2005, Eternal Ramifications of The War of The Pacific. Unpublished Master Thesis, University of Florida, Florida.
• Melillo E.D. 2012, “The First Green Revolution: Debt Peonage and the Making of the Nitrogen Fertilizer Trade, 1840-1930”. The American Historical Review 117/4, 1028-1060.
• Rentetzi M. 2008, “Configuring Identities Through Industrial Architecture and Urban Planning: Greek Tobacco Warehouses in Late Nineteenth and Early Twentieth Century”. Science Studies 21/1, 64-81.
• Tandoğan M. 2011, “Kızıldeniz’in Stratejik Dehlek Adaları ve Osmanlı İdaresindeki Konumu”. Avrasya Etüdleri 40/2, 259-285.
• Terzi A.T. 2000. Hazine-i Hassa Nezareti. Ankara 2000.
• Vizcarra C. 2009, “Guano, Credible Commitments, and Sovereign Debt Repayment in Nineteenth-Century Peru”. The Journal of Economic History 6/2, 358-387.
• Voss H. 1889, Peruvian Guano, Published for The Anglo Continental (Late Ohlendorff’s) Guano Works, London.