Mimarî ve Estetik Unsurlarıyla Aynı Dönemde Farklı Coğrafyalarda İnşa Edilmiş İki İslâm Sarayı; Elhamra ve Kubâdâbâd

Yıl 2023, Sayı: 24, 192 - 211, 20.06.2023

Sümeyra Ocak Ahmed

Öz

Saray mekânsal özellikleri ile hem hükümdar ve ailesinin yaşadığı, hem de devlet yönetiminin yürütüldüğü yerdir. Hükümdarın özel yaşam alanı ve idare merkezini bünyesinde bulundurması itibariyle devletler saray mimarisine ayrı bir önem vermiştir. Estetik ve sanatsal özellikleri ile saraylar, temsil ettiği devletin kültür, medeniyet ve sanat özellikleri yanında siyasi ve ekonomik gücünü yansıtmaları bakımından da önemlidir.
Araştırmamızın amacı tarih boyunca iktidarın en büyük sembollerinden olan, gücün mimarideki yansıması kabul edilen saray yapılarının coğrafyaya göre nasıl şekillendiğini ortaya koymaktır. Bu sebeple İslâm coğrafyasının farklı bölgelerinde aynı yüzyılda inşa edilmiş Kubâdâbâd Sarayı ve Elhamra Sarayı örnek iki yapı olarak seçilmiştir.
Bu iki yapı plan, mimari ve tezyinî unsurlarıyla ayrı ayrı incelenmiş, karşılaştırma yapılarak İslâm coğrafyasının farklı bölgelerinde inşâ edilmiş sarayların benzer ve farklı yönleri tesbit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Sanatı, Saray, Mimari, Elhamra, Kubâdâbâd

Kaynakça

• Almagro, Martín, Luis Caballero, Juan Zozaya, Antonio Almagro. Qusayr Amra: residencia y banos omeyas en el desierto de Jordania = Kusayr Amra sukkanî ve sahâhât Omeya bî bâdîye el-Ürdün. Madrid : Ministerio de Asuntos Exteriores, Dirección General de Relaciones Culturales, y Junta para la Protección de Monumentos y Bienes Culturales en el Exterior, 1975. http://ktp2.isam.org.tr/detayzt.php?navdil=tr&idno= 375661&wKitaplar=Qusayr
• Amid, Tahir Muzaffer. Asarü’l-Magrib ve’l-Endelüs. Bağdad: Câmiatu Bağdad, ts.
• Arık, Rüçhan. Kubad Abad Selçuklu Saray ve Çinileri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2000.
• Arık, Rüçhan. Selçuklu Sarayları ve Köşkleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Barrucand, Marianne. Moorish Architecture in Andalusia. Köln: Benedikt Taschen Verlag, 1992.
• Bîbî, Nâsırüddîn Hüseyn b Muhammed b Alî Ca‘ferî Rugadî Münşî İbn. Selçukname. Çev. Mükrimin Halil Yinanç. İstanbul: Kitabevi, 2007.
• Cabanelas Rodriguez, Dario. “The Alhambra an Introduction”, Al-Andalus: The Art of the Islamic Spain. Ed. Jerrilynn D. Doods. 127-133. New York: The Metropolitan Museum of Art, 1992.
• Can, Yılmaz. “İlk İslam Şehirlerinin İki Önemli Unsuru: Cuma Mescidi Darü’l-imara İkilisi Üzerine Bir Değerlendirme”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 8 (1996), 123-134.
• Çaycı, Ahmet. Anadolu Selçuklu Sanatında Gezegen ve Burç Tasvirleri. Konya: Palet Yayınları, 2019.
• Dickie, James (Yaqub Zaki). “The Palaces of the Alhambra”, Al-Andalus: The Art of Islamic Spain. 135-151. New York: The Metropolitan Museum of Art, 1992.
• El-Gamal, Mohamed. Kasrü’l-Hamra: Divanü’l-Imare Ve’n-Nukuşi’l- Arabiyye = Los Palacios De La Alhambra. İskenderiye: Mektebetü’l-İskenderiyye, 2004.
• Hoffman, Eva R. “Between East and West: The Wall Paintings of Samarra and the Construction of Abbasid Princely Culture”, Muqarnas. XXV (2008), 107-132.
• McClary, Richard P. Rum Seljuq Architecture, 1170-1220: The Patronage of Sultans. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2017.
• Mehrez, Cemal. Er-Rusûmu’l-cidâriyyetü’l-İslâmiyye fi’l-Burtul bi’l-Hamrâ. Madrid: Editorial Maestre, 1951.
• Menocal, Maria Rosa. The Ornament of the World : How Muslims, Jews and Christians Created a Culture of Tolerance in Medieval Spain. Boston: Little Brown and Company, 2002.
• Mileto, Camilla, Vegas, Fernando. “Understanding Architectural Change at the Alhambra: Stratigraphic Analysis of the Western Gallery, Court of the Myrtles”, Revisiting Al-Andalus: Perspectives on the Material Culture of Islamic Iberia and Beyond. 193-207. Leiden-Boston: Brill, 2007.
• Nicolle, David. Granada 1492: The Twilight of Moorish Spain. Oxford: Osprey, 2005.
• Ocak, Sümeyra. Fas’ta İslam Mimarisi: Kuruluşundan Sa’dîler’in Sonuna Kadar. Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2019.
• Peacock, A.C.S, Sara Nur Yıldız (Ed.). Anadolu Selçukluları: Ortaçağ Ortadoğusu’nda Saray ve Toplum. Çev. A. Sait Aykut. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2018.
• Petersen, Andrew. Dictionary of Islamic Architecture. London: Routledge, 1996.
• Puerta Vilchez, José Miguel. Reading the Alhambra: A Visual Guide to the Alhambra Through Its Inscriptions, 2015.
• R.D McChesney. “An Early Seventeeth-Century Palace Complex (Dawlatkhana) in Balkh”, Muqarnas. 26 (2009), 95-117.
• Redford, Scott. Landscape and the State in Medieval Anatolia: Seljuk Gardens and Pavilions of Alanya Turkey. Oxford: Archaeopress Publishers of British Archaeological Report, 2000.
• Ruggles, Fairchild. Islamic Gardens and Landscapes. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2008.
• Sakaoğlu, Necdet. Tarihi, Mekanları, Kitabeleri ve Anıları ile Saray- ı Hümayun: Topkapı Sarayı. İstanbul: Denizbank, 2002.
• Salim, Abdülazîz. el-Mesacid ve’l-kusur fi’l-Endelüs. İskenderiye: Müessesetu Şebabi’l-Câmia, 1986.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz. Horasan’ın Bilim Merkezi Merv. Ankara: Ankara Okulu, 2016.
• Stewart, Desmond. The Alhambra. New York: Newsweek, 1980.
• Süslü, Özden. Tasvirlere Göre Anadolu Selçuklu Kıyafetleri. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi, 1989. http://ktp2.isam.org.tr/detayzt.php?- navdil=tr&idno=158048&tarama=%C3%B6zden+s%C3%BCsl% C3%BC
• Tarım Ertuğ, Zeynep. “Saray”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/117-121. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Yılmaz, Saim, Ömer Sazak. “Doğu Bağdat’ta Dârülhilâfe’nin Ortaya Çıkışı ve Burada İnşa Edilen Saraylar (279-334/892-945)”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (SAUIFD). 22/42 (2020), 286-313.