TOPKAPI SARAYI KÜTÜPHANESİNE KAYITLI H.2154 NOLU BEHRAM MİRZA ALBÜMÜNÜN TEKSTİL TASARIM ÖZELLİKLERİ AÇISINDAN İNCELENMESİ

Yıl 2024, Sayı: 26, 39 - 57, 10.06.2024

Tuba Subaşı Adıbelli

Öz

İran tarihine sanat perspektifinden baktığımızda, Safevî döneminin köklü ve gelişmiş bir tarih barındırdığı
görülmektedir. Safevî Devleti’nin kuruluşundaki dinî ve siyasi parametreler, ikonografik bir araç olan tasvir sanatı ile ifade edilmiştir. Bu sanat alanı, tarihî belge niteliği taşımasının yanı sıra kültürel etkileşimlere ve tüm sanat kollarının birbirleriyle paylaşım sağlamalarına aracılık etmiştir. Araştırmamıza esas teşkil eden tekstil sanatı da minyatürleri zenginleştirerek dönemin sosyokültürel yapısını bizlere yansıtmaktadır. Hediyeleşme/hil’at ve ticaret metası olarak en sık kullanılan araç olan tekstil, kozmopolit toplulukları bir araya getiren bileşenler de içermektedir. Bu minvalde, Topkapı Sarayı Kütüphanesi’ne H.2154 envanter numarasıyla kayıtlı bulunan Behrâm Mirza Albümü incelenmiştir. Albüm, Safevî dönemi öncesi tasvir üslubundan izler taşırken, sonraki dönemlerdeki tasvir sanatını da büyük ölçüde etkilemiştir. Behrâm
Mirza’nın ağabeyi Şah Tahmasb’ın özel isteği ile hazırlanan Behrâm Mirza Albümü, zengin dekorasyon repertuvarının yanında siyasi ve kültürel emareler taşıyan tekstil içeriği açısından da değerlidir.
Bu makalede, Safevî dönemine ait Behrâm Mirza Albümü’nün muhtemelen Tebriz okulu minyatürleri olduğu düşünülen on üç sayfası tekstil tasarım kaideleri açısından değerlendirilmiş; bu tekstil unsurlarının retorik ifade biçimi taşıdıkları, yoğun biçimde estetik argümanlar barındırdıkları, siyasi ve mezhepsel amaçlara hizmet ettikleri tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tekstil Tasarım, Safevî Dönemi, Behrâm Mirza, Tebriz Okulu, Kültürel Miras, Tekstil Tasarım, Kızılbaş Tacı, Dokuma, Hi’lat

Etik Beyan

Çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim.

Proje Numarası

221417001 nolu Bilimsel Araştırma Projesi

Kaynakça

• Aslanapa, Oktay. Türk Halı Sanatının Bin Yılı. İstanbul: İnkılap Yayınları, 2005.
• Atasoy, Nurhan. Derviş Çeyizi: Türkiye’de Tarikat Giyim-Kuşam Tarihi. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2005.
• Atasoy, Nurhan. Kaftan: Osmanlı Saray Giyimi. İstanbul: Masa Yayınevi, 2022.
• Atasoy, Nurhan. “Selçuklu Kıyafetleri Üzerine Bir Deneme”, Sanat Tarihi Yıllığı. 4 (1971), 111-151.
• Bağcı, Serpil, Filiz Çağman, Günsel Renda, Zeren Tanındı. Osmanlı Resim Sanatı. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2006.
• Çağman, Filiz, Zeren Tanındı. Topkapı Sarayı Müzesi İslâm Minyatürleri. İstanbul: Tercüman Yayınları, 1979.
• Çaycı, Ahmet. Selçuklularda Egemenlik Sembolleri. İstanbul: İz Yayıncılık, 2008.
• Davani, Mohammad Ali Rajabi. “Tash’ir”, The Khamsa of Nizami Shah Tahmabi. Tahran: İran İslâm Cumhuriyeti Sanat Akademisi, 2018.
• Derman, M. Uğur. “Murakka‘”, TDV İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Garthwaite, Gene R. İran Tarihi: Pers İmparatorluğu’ndan Günümüze. İstanbul: İnkılap Yayınevi, 2011.
• Harris, Jennifer. 5000 Years of Textiles. London: British Museum Press, 1993.
• İnal, Güner. Türk Minyatür Sanatı (Başlangıcından Osmanlılara Kadar). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 1976.
• Kühnel, Ernst. Doğu İslâm Memleketlerinde Minyatür. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1952.
• Mahir, Banu. “İslâm’da ‘Resim’ Sözcüğünün Belirlediği Tasvir Geleneği”, Sanat Tarihinde Doğudan Batıya: Ünsal Yücel Anısına Sempozyum Bildirileri. İstanbul: Sandoz Kültür Yayınları, 1989.
• Mitchell, Colin P. “Bahrām Mīrzā” Encyclopaedia of Islam Three Online. Brill, 2012. https://doi.org/https://doi. org/10.1163/1573-3912_ei3_COM_23989.
• Râd, Abd-ol-Majid Hosseini. Iranian Masterpieces of Persian Painting. Tahran: Tahran Museum of Contemporary Art, 2005.
• Rice, David Talbot. Islamic Art. London: Thames and Hudson, 1975.
• Roxburgh, David J. The Persian Album 1400-1600: From Dispersal to Collection. London: Yale Üniversity Press, 2005.
• Savory, Roger. İran Under the Safavids. Tahran: Cambridge University Press, 1980.
• Seyed, Masoud, Bankdar Seyed. “Safevî Dönemi Siyasi Gelişmelerinde Tac Qazlbash’ın Konumu ve Performansının İncelenmesi”, Shia Studies Quarterly Journal. 56 (2015), 195-218.
• Sözen, Metin, Uğur Tanyeli. Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2010.
• Subaşı Adıbelli, Tuba. Safevî Dönemi Tebriz Ekolü Minyatürlerinde Tekstil. Basılmamış Doktora Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2024.
• Sümer, Faruk. “Abbas I”, TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Sümer, Faruk. Safevî Devleti’nin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2021.
• Tanındı, Zeren. Türk Minyatür Sanatı. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları, 1996.
• Uluç, Lâle. Türkmen Valiler Şirazlı Ustalar Osmanlı Okurlar: XVI. Yüzyıl Şiraz Elyazmaları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2006.
• Weis, Friederike. “How the Persian Qalam Caused the Chinese Brush to Break: The Bahram Mirza Album Revisited”, Muqarnas. 37 (2020), 63-109.
• Welch, Stuart Cary. Persian Painting: Five Royal Safavid Manuscripts of the Sixteenth Century. New York: George Braziller, 1976.