BibTex RIS Cite

Low Back Pain Prevalence and Related RiskFactors Among Nurses, Medical Assistants andPorters in a University Hospital

Year 2009, Volume: 9 Issue: 32, 38 - 46, 01.05.2009

Abstract

Purpose: The aim of the study is to determinethe low back pain prevalence and related risk factors among nurses, medical assistants and portersin a university hospital.Materials and Methods: Eight hundred twentyone 87.5% of the 938 health staff who wereemployed in Gazi University Gazi Hospital wererecruited in the study. This cross-sectional studywas conducted via a questionnaire including questions about sociodemographical properties,non-occupational risk factors, work conditionsand presence and characteristics of the low backpain. Descriptive statistics along with Chi-Squaretest, Fisher’s exact test and logistic regressionanalysis were performed.Results: The low back pain prevalence for thelast year was 58.3% among nurses and medicalstaff and 33.0% among porters with a total of65.3% for the whole study group. When the staffwithout low back pain is taken as the refencegroup; the low back pain risk is found to be higheramong cigarette smokers OR:1.49, 95%CI: 1.062.09, p=0.021 , staff who percieve their healthbad OR:2.42, 95%CI:1.70-3.43, p=0.000 , staffwho think that his/her occupation causes low backpain OR:3.98, 95%CI: 2.17-7.30, p=0.000 , staffwho know the early signs and symptoms of lowback pain OR:1.61,95%CI:1.12-2.31, p=0.009 ,and staff who perform the bending forward motionduring daily work OR:2.26,95%CI:1.38-3.69,p=0.001. The risk factors among nurses and medical assistants were found as the female sex, perception of their health as bad, thinking thathis/her occupation causes low back pain, knowingthe early signs and symptoms of low back pain andfrequent bending forward during daily work. Therisk factors among porters were found as perception of their health as bad and thinking thathis/her occupation causes low back pain. Conclusion: Low back pain is found to beprevalent among health personnel and trainingsabout low back pain, its prevention, diganosis andtreatment can increase the quality of life of thehealth personel while minimizing the work-forceloss.

References

  • Bernard BP. Musculoskeletal disorders and workplace factors. Cincinnati (OH): National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH), DHHS (NIOSH) Publication No. 97-141, 1997.
  • Musculoskeletal disorders and the workplace: low back and upper extremities. Institute of Medicine.Washington (DC): National Academy Pres, Leigh JP, Sheetz RM. Prevalence of back pain among full-time United States workers. Br. J. Indust. Med. ; 46:651-657. Jin K, Sorock G, Courtney T, Lian Y, Yao Z, Matz S, et al. Risk factors for work-related low back pain in the People’s Republic of China. Int. J Occup. Environ. Health 2000;6:26-33.
  • Smith DR,Wei N, Kang L and Wang RS. Musculoskeletal disorders among professional nurses in Mainland China, J. Professional Nurs. 2004; (6):390-395.
  • Karadağ M,Yıldırım N. Hemşirelerde çalışma koşullarından kaynaklanan bel ağrıları ve risk faktörleri. Hemşirelik Forumu, 2004; 7(2):48-54.
  • Özcan E, Samancı N, Balcı N. Sağlık Çalışanlarında Bel Ağrısı, Sağlık Çalışanlarının Sağlığı 2. Ulusal Kongresi Özet Kitabı,16-18 Kasım,Ankara,2001
  • Yılmaz E, Özkan S. Bir ilçede çalışan hemşirelerin sağlık sorunları ve yaşam alışkanlıklarının değerlendirilmesi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 2006;1(3): 81-98.
  • Concha-Barrientos M, Imel Nelson D, Driscoll T, Steenland NK, Punnett L, Fingerhut MA, Prüss-Üstün A, SangWoo T, Corvalan C. Selected occupational risk factors, www.who. int/publications/ cra/chapters / volume 2/1651-1802 (erişim tarihi 15.10.2007)
  • Akarırmak Ü. Bel ağrılarının tedavisinde Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon yöntemleri. İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri, Sempozyum Dizisi, 2002; 30:181-189.
  • Engels JA, van der Beek AJ, van der Gulden JWJ. Analysis of work-related risk factors and health complaints in the nursing profession. Int. Arch. Occup. Environ. Health 1998;71:537–542.
  • French P, Lee FWF, Liu SP, Luk KB, Wong RHY. The prevalence and cause of occupational back pain in Hong Kong registered nurses. J. Adv. Nurs. ;26:380–388. Hernandez L, Genaidy A, Davis S, Guo L, Alhemood A. A study of musculoskeletal strain experienced by nurses. Occup. Ergon. 1998;1:123–133.
  • Josephson M, Lagerstrom M, Hagberg M, Hjelm EW. Musculoskeletal symptoms and job strain among nurs ing personnel: a study over a three-year period. Occup. Environ. Med. 1997;54:681–685.
  • Lagerstrom M, Wenemark M, Hagberg M, Hjelm EW. Occupational and individual factors related to muscu loskeletal symptoms in five body regions among Swedish nursing personnel. Int. Arch. Occup. Environ. Health 1995;68:27–35.
  • Lee YH, ChiouWK. Risk factors for low back pain, and patient-handling capacity of nursing personnel. J. Saf. Res. 1994;25(3):135–145.
  • Smedley J, Egger P, Cooper C, Coggon D. Prospective cohort study of incident low back pain in nurses. Br. Med. J. 1997;314:1225–1228.
  • Trinkoff AM, Lipscomb JA, Geiger-Brown J, Brady B. Musculoskeletal disorders of the neck, shoulder and back and functional consequences in nurses. Am. J. Ind. Med. 2001;41:170-178.
  • Yip YB. A study of work stress, patient handling activities and the risk of low back pain among nurses in Hong Kong. J. Adv. Nurs. 2001;36:794–804.
  • Çukur M. Örgütsel stres yönetimi I, İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi, 2001; 3: 7-11.
  • Alçelik A, Deniz F, Yeşildal N, Mayda AS, Şerifi B. AİBÜ Tıp Fakültesi Hastanesinde Görev Yapan Hemşirelerin Sağlık Sorunları ve Yaşam Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi, TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2005: 4 (2), 55-65.
  • Hartvigsen J, Louritzen S, Lings S. Intensive education combined with low tech ergonomic intervention does not prevent low back pain in nurses. Occup. Environ. Med. 2005;62:13-17.
  • Trinkoff AM, Rong L, Brown JG, Lipscomb J, Lang G, Longitudinal Relationship of Work Hours, Mandatory Overtime and On-Call to Musculoskeletal Problems in Nurses, Am J Industrial Medicine 2006; 49:964
  • Tezel A. Intern musculoskeletal complaints among a group of Turkish nurses. J. Neuroscience 2005; :871–80.
  • Cheunq K, Gillen M, Faucett J, Krause N. The prevalence of and risk factors for back pain among home care nursing personnel in Hong Kong. am. J. Ind. Med. 2006;49(1):14-22.
  • Smith DR, Wei N, Zhao L, Wanq RS. Musculoskeletal complaints and psychosocial risk factors among Chi nese hospital nurses. Occup. Med. (Lond). ;54(8):579-582. Smedley J, Egger P, Cooper C, et al. Manual handling activities and risk of low back pain in nurses. Occup. Environ. Med. 1995;52:160–163.
  • Josephson M, Lagerström M, Hagberg M, et al. Musculoskeletal symptoms and job strain among nursing personnel: a study over a three year period. Occup. Environ. Med. 1997;54:681–685.
  • Smith DR, Mihashi M, Adachi Y, Koqa H, Ishitake T. a detailed analysis of musculoskeletal disorder risk factors among Japanese nurses. J. Safety Res. 2006; (2):195-200.
  • Yip VY. New low back pain in nurses: work activities, work stress and sedentary lifestyle. J. Adv. Nurs. 2004; (4): 430–440.
  • Alexopoulos EC, Burdorf A, Kalokerinou A. A comparative analysis on musculoskeletal disorders between Greek and Dutch nursing personel. Int. arch. Occup. Environ. Health 2006; 79: 82–8.
  • Pektekin Ç, Özabacı N. Hemşirelerde çalışma koşullarına bağlı olarak oluşan fiziksel, ruhsal, sosyal sorunlar ve nedenleri. 2. Ulusal Hemşirelik Kongresi Bildirileri, 1990, Ege Üniversitesi Basımevi, , 377-384.
  • Baran E, Gönül Elmas D, Aslan D. Bir devlet hastanesi çalışanlarında bel ağrısı sıklığının saptanması, 9. Halk Sağlığı Günleri Özet Kitabı, , Ankara. Byrns G, Reeder G, Jin G, Pachis K. Risk factors for work-related low back pain in registered nurses, and potential obstacles in using mechanical lifting devices. J. Occup. Environ. Hyg. 2004;1(1):11-21.
  • Eriksen W, Bruusqaard D, Knardahl S. Work factors as predictors of intense or disabling low back pain; a prospective study of nurses’aides. Occup. Environ. Med. 2004; 61(5): 398-404.
  • Violante FS, Fiori M, Fiorentini C, Risi A, Garaqnani G, Bonfiqlioli R, Mattioli S. Associations of psychosocial and individual factors with three different categories of back disorder among nursing staff. J. Occup. Health. 2004;46(2):100-108.
  • Karahan A. Hemşirelerde bel ağrısını önlemeye yönelik geliştirilen eğitim programının etkinliği, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, *Bu çalışma, 23-26 Ekim 2007 tarihinde Denizli’de yapılan 11. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi’nde poster bildiri olarak sunulmuştur.

BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNDE HEMŞİRE, SAĞLIK MEMURU VE HASTABAKICILARDA BEL AĞRISI SIKLIĞI VE ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Year 2009, Volume: 9 Issue: 32, 38 - 46, 01.05.2009

Abstract

Çalışmada bir üniversite hastanesinde çalışan hemşire, sağlık memuru ve hastabakıcılar- da bel ağrısı sıklığını ve etkileyen faktörleri sapta- mak amaçlanmıştır. Gereç ve Yöntemler: Araştırmada Ankara Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi’nde görev yapan 938 hemşire, sağlık memuru ve hastabakıcı- dan 821 %87.5 ’ine ulaşılmıştır. Kesitsel tipte olan bu araştırmada kişilerin tanımlayıcı özellik- leri, meslek dışı risk faktörleri, çalışma şartları ve bel ağrısı ile ilgili bilgiler gözlem altında anket yön- temi ile toplanmıştır. İstatistiksel analizlerde tanımlayıcı istatistiklerin yanı sıra Ki-kare, Fisher’in kesin testi ve lojistik regresyon analizi kullanılmıştır. Bulgular: Son bir yılda bel ağrısı görülme sık- lığı; hemşire ve sağlık memurlarında %58.3, hastabakıcılarda %33.0, tüm grupta ise %65.3 olarak bulunmuştur. Bel ağrısı tariflemeyen grup referans alındığında bel ağrısı riski, sigara içenlerde OR:1.49, %95 GA:1.06-2.09, p=0.021 sağlığını kötü olarak tanımlayanlarda OR:2.42, %95 GA: 1.70-3.43, p=0.000 , yaptığı işin bel ağrısına neden olduğunu düşünenlerde OR:3.98, %95 GA: 2.17-7.30,p=0.000 kat, bel ağrısının erken bulgu ve semptomlarını bilenlerde OR:1.61, %95 GA:1.12-2.31, p=0.009 kat ve yoğun olarak öne eğilmeyi gerektiren işler yapanlarda OR:2.26,%95 GA:1.38-3.69, p=0.001 daha fazla saptanmıştır. Hemşire ve sağlık memurlarında etkili faktörler; kadın cinsiyet, sağlığını kötü olarak algılama, yap- tığı işin bel ağrısına neden olduğunu düşünme, bel ağrısının erken bulgu ve semptomlarını bilme ve yoğun olarak öne eğilmesini gerektiren işlerde çalışma olarak belirlenmiştir. Hastabakıcılarda ise; sağlığını kötü olarak algılama, yaptığı işin bel ağrısına neden olduğunu düşünme bel ağrısı varlığı bildirmede etkili faktörler olarak bulunmuştur.Sonuç: Bel ağrısı, incelenen sağlık personelinde oldukça sık bulunmuştur. Sağlık personeline bel ağrısı ile ilgili yapılacak eğitimler ve personele bel ağrısı oluşumunu engellemenin yolları, tanı ve tedavisi konularında bilgilendirilme; personelin yaşam kalitesi arttırılabileceği gibi, ağrının yol açtığı iş gücü kaybı da en aza indirilebilir.

References

  • Bernard BP. Musculoskeletal disorders and workplace factors. Cincinnati (OH): National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH), DHHS (NIOSH) Publication No. 97-141, 1997.
  • Musculoskeletal disorders and the workplace: low back and upper extremities. Institute of Medicine.Washington (DC): National Academy Pres, Leigh JP, Sheetz RM. Prevalence of back pain among full-time United States workers. Br. J. Indust. Med. ; 46:651-657. Jin K, Sorock G, Courtney T, Lian Y, Yao Z, Matz S, et al. Risk factors for work-related low back pain in the People’s Republic of China. Int. J Occup. Environ. Health 2000;6:26-33.
  • Smith DR,Wei N, Kang L and Wang RS. Musculoskeletal disorders among professional nurses in Mainland China, J. Professional Nurs. 2004; (6):390-395.
  • Karadağ M,Yıldırım N. Hemşirelerde çalışma koşullarından kaynaklanan bel ağrıları ve risk faktörleri. Hemşirelik Forumu, 2004; 7(2):48-54.
  • Özcan E, Samancı N, Balcı N. Sağlık Çalışanlarında Bel Ağrısı, Sağlık Çalışanlarının Sağlığı 2. Ulusal Kongresi Özet Kitabı,16-18 Kasım,Ankara,2001
  • Yılmaz E, Özkan S. Bir ilçede çalışan hemşirelerin sağlık sorunları ve yaşam alışkanlıklarının değerlendirilmesi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 2006;1(3): 81-98.
  • Concha-Barrientos M, Imel Nelson D, Driscoll T, Steenland NK, Punnett L, Fingerhut MA, Prüss-Üstün A, SangWoo T, Corvalan C. Selected occupational risk factors, www.who. int/publications/ cra/chapters / volume 2/1651-1802 (erişim tarihi 15.10.2007)
  • Akarırmak Ü. Bel ağrılarının tedavisinde Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon yöntemleri. İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri, Sempozyum Dizisi, 2002; 30:181-189.
  • Engels JA, van der Beek AJ, van der Gulden JWJ. Analysis of work-related risk factors and health complaints in the nursing profession. Int. Arch. Occup. Environ. Health 1998;71:537–542.
  • French P, Lee FWF, Liu SP, Luk KB, Wong RHY. The prevalence and cause of occupational back pain in Hong Kong registered nurses. J. Adv. Nurs. ;26:380–388. Hernandez L, Genaidy A, Davis S, Guo L, Alhemood A. A study of musculoskeletal strain experienced by nurses. Occup. Ergon. 1998;1:123–133.
  • Josephson M, Lagerstrom M, Hagberg M, Hjelm EW. Musculoskeletal symptoms and job strain among nurs ing personnel: a study over a three-year period. Occup. Environ. Med. 1997;54:681–685.
  • Lagerstrom M, Wenemark M, Hagberg M, Hjelm EW. Occupational and individual factors related to muscu loskeletal symptoms in five body regions among Swedish nursing personnel. Int. Arch. Occup. Environ. Health 1995;68:27–35.
  • Lee YH, ChiouWK. Risk factors for low back pain, and patient-handling capacity of nursing personnel. J. Saf. Res. 1994;25(3):135–145.
  • Smedley J, Egger P, Cooper C, Coggon D. Prospective cohort study of incident low back pain in nurses. Br. Med. J. 1997;314:1225–1228.
  • Trinkoff AM, Lipscomb JA, Geiger-Brown J, Brady B. Musculoskeletal disorders of the neck, shoulder and back and functional consequences in nurses. Am. J. Ind. Med. 2001;41:170-178.
  • Yip YB. A study of work stress, patient handling activities and the risk of low back pain among nurses in Hong Kong. J. Adv. Nurs. 2001;36:794–804.
  • Çukur M. Örgütsel stres yönetimi I, İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi, 2001; 3: 7-11.
  • Alçelik A, Deniz F, Yeşildal N, Mayda AS, Şerifi B. AİBÜ Tıp Fakültesi Hastanesinde Görev Yapan Hemşirelerin Sağlık Sorunları ve Yaşam Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi, TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2005: 4 (2), 55-65.
  • Hartvigsen J, Louritzen S, Lings S. Intensive education combined with low tech ergonomic intervention does not prevent low back pain in nurses. Occup. Environ. Med. 2005;62:13-17.
  • Trinkoff AM, Rong L, Brown JG, Lipscomb J, Lang G, Longitudinal Relationship of Work Hours, Mandatory Overtime and On-Call to Musculoskeletal Problems in Nurses, Am J Industrial Medicine 2006; 49:964
  • Tezel A. Intern musculoskeletal complaints among a group of Turkish nurses. J. Neuroscience 2005; :871–80.
  • Cheunq K, Gillen M, Faucett J, Krause N. The prevalence of and risk factors for back pain among home care nursing personnel in Hong Kong. am. J. Ind. Med. 2006;49(1):14-22.
  • Smith DR, Wei N, Zhao L, Wanq RS. Musculoskeletal complaints and psychosocial risk factors among Chi nese hospital nurses. Occup. Med. (Lond). ;54(8):579-582. Smedley J, Egger P, Cooper C, et al. Manual handling activities and risk of low back pain in nurses. Occup. Environ. Med. 1995;52:160–163.
  • Josephson M, Lagerström M, Hagberg M, et al. Musculoskeletal symptoms and job strain among nursing personnel: a study over a three year period. Occup. Environ. Med. 1997;54:681–685.
  • Smith DR, Mihashi M, Adachi Y, Koqa H, Ishitake T. a detailed analysis of musculoskeletal disorder risk factors among Japanese nurses. J. Safety Res. 2006; (2):195-200.
  • Yip VY. New low back pain in nurses: work activities, work stress and sedentary lifestyle. J. Adv. Nurs. 2004; (4): 430–440.
  • Alexopoulos EC, Burdorf A, Kalokerinou A. A comparative analysis on musculoskeletal disorders between Greek and Dutch nursing personel. Int. arch. Occup. Environ. Health 2006; 79: 82–8.
  • Pektekin Ç, Özabacı N. Hemşirelerde çalışma koşullarına bağlı olarak oluşan fiziksel, ruhsal, sosyal sorunlar ve nedenleri. 2. Ulusal Hemşirelik Kongresi Bildirileri, 1990, Ege Üniversitesi Basımevi, , 377-384.
  • Baran E, Gönül Elmas D, Aslan D. Bir devlet hastanesi çalışanlarında bel ağrısı sıklığının saptanması, 9. Halk Sağlığı Günleri Özet Kitabı, , Ankara. Byrns G, Reeder G, Jin G, Pachis K. Risk factors for work-related low back pain in registered nurses, and potential obstacles in using mechanical lifting devices. J. Occup. Environ. Hyg. 2004;1(1):11-21.
  • Eriksen W, Bruusqaard D, Knardahl S. Work factors as predictors of intense or disabling low back pain; a prospective study of nurses’aides. Occup. Environ. Med. 2004; 61(5): 398-404.
  • Violante FS, Fiori M, Fiorentini C, Risi A, Garaqnani G, Bonfiqlioli R, Mattioli S. Associations of psychosocial and individual factors with three different categories of back disorder among nursing staff. J. Occup. Health. 2004;46(2):100-108.
  • Karahan A. Hemşirelerde bel ağrısını önlemeye yönelik geliştirilen eğitim programının etkinliği, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, *Bu çalışma, 23-26 Ekim 2007 tarihinde Denizli’de yapılan 11. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi’nde poster bildiri olarak sunulmuştur.
There are 32 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Journal Section Research Article
Authors

Nur Aksakal This is me

Mustafa N. İlhan This is me

Handan Yüksel This is me

Özlem Kurtcebe This is me

Mehmet Ali Bumin This is me

Publication Date May 1, 2009
Published in Issue Year 2009 Volume: 9 Issue: 32

Cite

APA Aksakal, N., İlhan, M. N., Yüksel, H., Kurtcebe, Ö., et al. (2009). BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNDE HEMŞİRE, SAĞLIK MEMURU VE HASTABAKICILARDA BEL AĞRISI SIKLIĞI VE ETKİLEYEN FAKTÖRLER. TTB Mesleki Sağlık Ve Güvenlik Dergisi, 9(32), 38-46.
AMA Aksakal N, İlhan MN, Yüksel H, Kurtcebe Ö, Bumin MA. BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNDE HEMŞİRE, SAĞLIK MEMURU VE HASTABAKICILARDA BEL AĞRISI SIKLIĞI VE ETKİLEYEN FAKTÖRLER. MSG. May 2009;9(32):38-46.
Chicago Aksakal, Nur, Mustafa N. İlhan, Handan Yüksel, Özlem Kurtcebe, and Mehmet Ali Bumin. “BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNDE HEMŞİRE, SAĞLIK MEMURU VE HASTABAKICILARDA BEL AĞRISI SIKLIĞI VE ETKİLEYEN FAKTÖRLER”. TTB Mesleki Sağlık Ve Güvenlik Dergisi 9, no. 32 (May 2009): 38-46.
EndNote Aksakal N, İlhan MN, Yüksel H, Kurtcebe Ö, Bumin MA (May 1, 2009) BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNDE HEMŞİRE, SAĞLIK MEMURU VE HASTABAKICILARDA BEL AĞRISI SIKLIĞI VE ETKİLEYEN FAKTÖRLER. TTB Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi 9 32 38–46.
IEEE N. Aksakal, M. N. İlhan, H. Yüksel, Ö. Kurtcebe, and M. A. Bumin, “BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNDE HEMŞİRE, SAĞLIK MEMURU VE HASTABAKICILARDA BEL AĞRISI SIKLIĞI VE ETKİLEYEN FAKTÖRLER”, MSG, vol. 9, no. 32, pp. 38–46, 2009.
ISNAD Aksakal, Nur et al. “BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNDE HEMŞİRE, SAĞLIK MEMURU VE HASTABAKICILARDA BEL AĞRISI SIKLIĞI VE ETKİLEYEN FAKTÖRLER”. TTB Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi 9/32 (May 2009), 38-46.
JAMA Aksakal N, İlhan MN, Yüksel H, Kurtcebe Ö, Bumin MA. BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNDE HEMŞİRE, SAĞLIK MEMURU VE HASTABAKICILARDA BEL AĞRISI SIKLIĞI VE ETKİLEYEN FAKTÖRLER. MSG. 2009;9:38–46.
MLA Aksakal, Nur et al. “BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNDE HEMŞİRE, SAĞLIK MEMURU VE HASTABAKICILARDA BEL AĞRISI SIKLIĞI VE ETKİLEYEN FAKTÖRLER”. TTB Mesleki Sağlık Ve Güvenlik Dergisi, vol. 9, no. 32, 2009, pp. 38-46.
Vancouver Aksakal N, İlhan MN, Yüksel H, Kurtcebe Ö, Bumin MA. BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNDE HEMŞİRE, SAĞLIK MEMURU VE HASTABAKICILARDA BEL AĞRISI SIKLIĞI VE ETKİLEYEN FAKTÖRLER. MSG. 2009;9(32):38-46.