Türkiye Türkçesi Ağızları Örnekleminde Çingenelerle İlgili Metonimik Anlatımlara Örnek Olarak “ÇİNGENE = CİMRİ” Algısı

Year 2018, Issue: 18, 359 - 373, 01.12.2018

Hüseyin Yıldız

Abstract

Türkiye Türkçesi ağızlarında Çingeneler için pek çok kelime kullanılmakta olup bunlardan bazıları abdal, cehūd, çıgań, kıptî, mutrib gibi kelimelerdir. Bu beş kelimenin ortak özelliği, “çingene” anlamı yanında “cimri” anlamına da gelmeleri ve bu yönde bir algı oluşturmalarıdır. Böylelikle, cimri anlamına gelen kelimeler, çingeneler için de kullanılarak, çingenelerin cimriliği vurgulanmak istenmektedir. Bu çalışmada, “ÇİNGENE = CİMRİ” şeklindeki metonimik anlatımın kökenleri tespit edilecek ve bu metonimlerin sebepleri üzerinde durulacaktır

Keywords

Türkiye Türkçesi Ağızları, Çingeneler, Metonimi, Çingeneler Cimridir, Ağızbilimi (Diyalektoloji)

An Example to the Metonymic Expressions Related to Gypsies in the Sample of Turkish Dialects: “GYPSIES ARE STINGY”

Abstract

There are numerous words related to gypsies in the dialects spoken in Turkey, some of which are abdal, cehūd, çıgań, kıptî, mutrib etc. The common trait of such words is that, they all imply “stingy” as well as “gypsy”, constituting a metonymycal perception. In this way, words related to stingy are also used for gypsies. In this study, the origin of the metonymycal use of “GYPSY = STINGY PEOPLE” will be investigated and the reasons for those metonymycal formations will be focused on

Keywords

Dialects of Turkey, Gypsies, Metaphor, GYPSIES ARE STINGY PEOPLE, Dialectology

References

• Aguši, K. (2002). Türkçe–Sırpça / Sırpça–Türkçe Sözlük. İstanbul: Tekin Yayınevi. Akdoğan, B. (1999). XV. Yüzyıl Osmanlı Döneminde Türk Mûsikîsi. Diyanet İlmi Dergi, Osman- lı Devletinin Kuruluşunun 700. Yıldönümü Özel Sayısı, 35 (1), ss. 135-170.
• Altınöz, İ. (2013). Osmanlı Toplumunda Çingeneler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Antonowicz, L. vd. (1983). Słownik Turesko-Polski / Polsko-Turesko. Warszawa: Wiedza Pows- zechna. Aras, T. (2016). Çoklu Kültürün Bir İfade Biçimi Olarak Çalgıcı Romanlar. Türk Göçü 2016 Se- çilmiş Bildiriler I. London: Transnational Press, ss. 151-156.
• Arat, R. R. (1999). Kutadgu Bilig. I-Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Arata, Luigi (2005). The Definition of Metonymy in Ancient Greece. Style, 39 (1), Metonymy (Spring 2005): ss. 55-70
• Aslanov, V. (1992). Əbu Həyyan əl-Əndəlusi. Kitab əl-İdrak li-Lisan əl-Ətrak. (Türk Dillərini Dərketmə Kitabı). Bakı: Azərnəşr.
• Berger, H. (2000). Çingene Mitolojisi. Ankara: Ayraç Yayınları.
• Bloch, O. (1932). Dictionnaire Étymologique de la Langue Française. III. Paris.
• Burton, R. F. (1893). The Jew, The Gypsy and El-Islam. London.
• Caferoğlu, A. (1930). Ebû Hayyân. Kitâbü'l-İdrâk li-lisâni'l-Etrâk. İstanbul: İstanbul Evkaf Mat- baası. Caferoğlu, A. (1931). Abû Hayyân - Kitâb al-İdrâk li-lisân al-Atrâk. İstanbul: İstanbul Evkaf Matbaası. Çağıran, Ö. (1992). Ahmed-i Dâ’i. Tıbb-ı Nebevî. İmlâ, Fonetik, Morfoloji, Karşılaştırmalı Metin, İndeks ve Sözlük (Yayımlanmamış doktora tezi). İnönü Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi ABD, Malatya. Çebotar, P.; Dron, I. (2002). Gagauzça–Rusça–Romınca Sözlük (Red.: İvana Bankova) Chişinău: Patnos.
• Çelikkıran, M. Y. (1991). Türkçe–Adıgece Sözlük. Maykop. Décsy, Gyula. (1998). The Turkic Protolanguage, a computational reconstruction. Blooming- ton, Indiana.
• Demir, N. (2001). Ordu İli ve Yöresi Ağızları, İnceleme-Metinler-Sözlük. Ankara: Türk Dil Kuru- mu Yayınları. Dingeç, E. (2009). XVI. Yüzyılda Osmanlı Ordusunda Çingeneler. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20, ss. 33-46.
• Dişli, S. Ö. (2016). “Çingene” mi, “Roman” mı?. AÜDTCF Antropoloji Dergisi, 31, ss. 97-117 DS | Türk Dil Kurumu (1962-1982). Derleme Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 10.01.2018 tarihinde http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_ttas&view=ttas adresinden edinil- miştir
• Ercilasun, A. B. (2016). Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Erdem, G. (1994). Anamur ve Yöresi Ağızları (Yayımlanmamış doktora tezi). Erciyes Üniversite- si Türk Dili Edebiyatı ABD, Kayseri. Erdem, M. (1997). Kıptî Kilisesi Üzerine Bir Araştırma. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 36, ss. 143-178.
• Erdem, M. (2003). Türkmen Türkçesinde Metaforlar. Ankara: Köksav Yayınları. Erdem, M. (2004). Mağrupi’nin Şiirlerinde Metonimi. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 1 (1), ss. 55-63.
• Japonca-Türkçe / Türkçe-Japonca Cep Sözlüğü (2003). İstanbul: Fono Yayınları.
• Kalemci, E. (2005). Engin İtalyanca–Türkçe / Türkçe–İtalyanca Cep Sözlüğü. Ankara: Engin Yayınevi. Kartallıoğlu, Y. (2016). Osmanlı Türkçesinde Ara Biçim-I: Arapça ve Farsça Kelimeler. Dil Araş- tırmaları, 18, 2016, ss. 103-124.
• Kelékian, P. D. (1911/1329). Dictionnaire Turc–Français, Constantinople / İstanbul. Kenrick, D. (2006). Çingeneler – Ganj’dan Thames’e (Bahar Tırnakcı, Çev.). İstanbul: Homer Kitabevi.
• Kenrick, D. (2007). Historical Dictionary of the Gypsies (Romanies). The Scarecrow Press, Inc.: Lanham, Maryland; Toronto; Plymouth, UK. Koca Sarı, S. (2012). Kutadgu Bilig’de Metafor (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üni- versitesi Türk Dili ve Edebiyatı ABD, Ankara.
• Müller, V. K. (1977). English–Russian Dictionary (A-Z). Moskva.
• Nadelyayev V. M. vd. (1969). Древнетюркский Словар / Drevnetyurskiy Slovar. Leningrad. Nişanyan, S. (2002). Sözlerin Soyağacı Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü. İstanbul: Adam Yayınları.
• Oral, M. (2010). Çıfıt Adına Dair. Folklor/Edebiyat, 16 (63): ss. 21-28.
• Önler, Z. (2013). Tarihten Günümüze Abdal Sözcüğü. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Semih Tezcan’a Armağan, 13 (13), ss. 293-298.
• Öztürk, A. (2015). Karaycadaki Alıntı Kelimeler. Gazi Türkiyat, 16, ss. 143-164.
• Radlov, V. V. (1988), Опытъ Словаря Тюркских Наречий, Cilt: III. Redhouse
• Redhouse Büyük El Sözlüğü (2005). İngilizce – Türkçe / Türkçe – İngilizce, İstanbul.
• Ruiz de Mendoza, I. F. J., Otal. J. L. (2002). Metonymy, Grammar and Communication. Granda: Comares. Coleccion Estuduis de Lengua Inglesa.
• Skeat, W. W. (1993). The Concise Dictionary of English Etymology. Wordsworth Reference. Stachowski, M. (2002). Das Ethnonym Zigeuner, sein slawisch-türkischer Hintergrund und ungarisch szegény “arm”. Studia Etymologica Cracoviensia, 7, ss. 159- 169.
• Steuerwald, K. (1974). Türkçe – Almanca Sözlük / Türkisch – Deutsches Wörterbuch. Wiesba- den / İstanbul: Otto Harrassowitz / ABC Kitabevi.
• Sulça, N. (1994). Türkçe–Arnavutça Sözlüğü. Ankara. TARS | Türk Dil Kurumu (2009). Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 10.01.2018 tarihinde
• http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_tarama&view=tarama adresinden edinilmiştir.
• Tătaru, Vlad-Ionuţ (2012). Three Constitutive Conditions of the Revealing Metaphor. Philo- sophy, Social and Human Disciplines, I, ss. 57-68. TEBDİZ | Tarih ve Edebiyat Metinleri Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlüğü. 10.01.2018 tarihinde http://www.tebdiz.com adresinden edinilmiştir. TIETZE, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı. Sprachgeschichtliches und Ety- mologisches Wörterbuch des Türkei-Türkischen, 1. İstanbul / Wien: Simurg / Verlag der Österreic- hischen Akademie der Wissenschaften.
• Toparlı, R. (2003). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. TRCS
• Türkçe–Rusça Cep Sözlüğü (1992). Ankara: Doruk Yayınları.
• TS | Akalın, Ş. H.; vd. (2011). Türkçe Sözlük. 11. bsk., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Turan, Z. (2006). Artvin İli Yusufeli İlçesi Uşhum Köyü Ağzı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Wehmeier, S. (2004). Oxford Advanced Learner’s Dictionary of Current English. Oxford Univer- sity Press.
• Yalt, A. R. (1973). Türkçe–Fransızca Sözlük. İstanbul: Remzi Kitabevi. Yıldız. H. (2007). Türkçede Çingeneler İçin Kullanılan Kelimeler ve Bunların Etimolojileri. Dil Araştırmaları Dergisi, 1 (1), ss. 61-82.
• Yıldızlı, M. E. (2011). Kutadgu Bilig’de Dünya Metaforu (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı ABD, Ankara. Yılgür, E. (2015). Ethnicity, class and politicisation: Immigrant Roma tobacco workers in Tur- key. Romani Studies, 25 (2), ss. 167-196. Yılgür, E. (2017). Türkiye’de Peripatetik Topluluklar: Jenerik Terimler ve Öz Etnik Kategorizas- yon Biçimleri. Nişantaşı Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (1), ss. 1-25. Yunusoğlu, M. K. (2016). Budist Türk Çevresi Eserlerde Metaforlar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ванчев, Н. (1952). Турско–Български Речник. София. Дамдинсурэн, Ц.–А. Лувсандэндэв (1982). Oros–Mongol Tol’ / Орос–Монгол Толь. Ulan-Ba- tor.
• Тенишев, Э. Р. (2001). Сравнительно-сторическая Грамматика Tюpkckиx Языков – Лексика. Москва: Наука.