TÜRKİYE’DE NÜFUSBİLİMİN KURUMSALLAŞMASI VE BU SÜREÇTE PROF. DR. NUSRET H. FİŞEK’İN YERİ

Yıl 2009, Sayı: 11, 132 - 162, 31.12.2009

Mümtaz Peker

Öz

Nüfussal Geçiş Kuramının evrelerine göre, toplumların nüfus yapıları şekillenmektedir. Türkiye’de 1920 ve 1930’lu yıllarda, göçlerin, savaşların etkisi ile yüksek doğum hızı ve yüksek ölüm hızı nedeniyle nüfus artmamıştır. Doğum hızlarının yükseldiği, ölüm hızlarının yavaşladığı 1940-1960’lı yıllar, etkin halk sağlığı hizmetlerinin ve tıp teknolojilerindeki gelişmelerle birlikte salgın hastalıklarla mücadele konusunda gösterilen başarının yoğun olarak görüldüğü yıllar olarak göze çarpmaktadır. Nüfus artışı ile birlikte baş gösteren sorunların ilk farkına varan ve bu konuda bilimsel çalışmaları başlatan ise Dr. Nusret Fişek’tir. Fişek, sağlık hizmetlerinin sunumu konusundaki ilerlemenin ve sağlık sorunlarının giderilmesinin, nüfusun bütünü ile ilgili verilerle mümkün olabileceğini düşünmüştür. Doğum-ölüm oranları ve yer değiştirme bilgilerinin düzensiz olduğu bir ortamda, sorunları çözmeye uygun bir sağlık hizmetleri politikası da geliştirilemez. Bu nedenle, Dr. Fişek nüfus ve sağlık bilimleri arasında bir bütünleşme sağlamıştır. Ekip çalışmasına dayanan, denetim ve hizmet içi eğitimlerle desteklenen, koruyucu hekimlik hizmetlerinin yaygınlaştırmasını hedefleyen ve halkın yararlanabileceği şekilde sunum politikasını benimseyen sağlıkta sosyalleştirme uygulaması da Dr. Fişek’in öncülüğünde gerçekleşmiştir. Bu makalede nüfus bilimin kurumsallaşması süreci, Dr. Fişek’in yaptığı büyük katkılar çerçevesinde anlatılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dr. Nusret Fişek, nüfusbilim, ilk nüfus araştırmaları, sağ- lıkta sosyalleştirme, nüfusbilim sağlık ilişkisi

Kaynakça

• Aksakoğlu, Gazanfer, “Sağlıkta Sosyalleşmenin Öyküsü”, Memleket SiyasetYönetim, 2008/8, s.7-62.
• Berelson, B., “Turkey: National Survey on Population”, Studies in Family Planning, The Population Council, No.5, New York, December 1964.
• DPT, Kalkınma Planı Birinci Beş Yıl 1963-1967, DPT Yayını, Ankara, 1963.
• Fişek, N. H.,“Türkiye’de Demografik Araştırmalar”, Türkiye Demografyası, B. Güvenç ve F. C. Shorter (ed.), Hacettepe Nüfus Etütleri Enstitüsü Yayını, Ankara, 1969.
• Fişek, N. H., “Ekonomik Kalkınma ve Nüfus”, Ekonomi-Hukuk Kongresi, 28-30 Kasım, Ankara, 1975.
• Fişek, N. H., “Türkiye’de Aşırı Doğurganlık ve Kullanılan Gebeliği Önleyici Yöntemler”, Türkiye’de Nüfus Yapısı ve Nüfus Sorunları 1973 Araştırması, Hacettepe Nüfus Etütleri Enstitüsü Yayını, Ankara, 1978, s. 97-112.
• Fişek, N. H., Halk Sağlığına Giriş, Hacettepe Üniversitesi - Dünya Sağlık Örgütü Hizmet Araştırma ve Araştırıcı Yetiştirme Merkezi Yayını, No.2 , Ankara, 1983.
• Gürtan, K., Türkiye’de Nüfus Problemi ve İktisadi Kalkınma ile İlgisi, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayını, İstanbul, 1966.
• Güvenç, B., F. C. Shorter, Türkiye Demografyası, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Yayını, Ankara, 1969.
• Hacettepe Nüfus Etütleri Enstitüsü, Türkiye’de Sosyal Araştırmaların Gelişimi, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Yayını, Ankara, 1971.
• Kavadarlı, S., M. Peker, Yozgat Ana- Çocuk / Aile Planlaması Projesi İkili Kayıt Sistemi Araştırması Sonuçları (1975-1978), Basılmamış Araştırma Raporu, HNEE, Ankara, 1982.
• Kingsley, D., “Azgelişmiş Ülkelerde Ölüm Oranlarındaki Büyük Düşme”, İktisadi Kalkınma, ODTÜ Yayını, Ankara, 1965.
• Nevevi, M., Riyazüs Salihin, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayını, C.11, Ankara, 1979. SSYB, Türkiye Nüfus Araştırmasından Elde Edilen Hayati İstatistikler 1966/1967, Ankara, 1970.
• Shorter, F.C., M. Macura, Türkiye’de Nüfus Artışı (1935-1975) Doğurganlık ve Ölümlülük Eğilimleri, Yurt Yayınları No.7, Ankara, 1981.
• Spengler, J. J., “Demographic Pattern”, Economic Principles - Pattern, H. F. Williams, J. A. Buttrich, New York, 1954.
• Taylor, Howard C., “Introductory Remarks”, Maternal and Child Health Family Planning Program, Technical Workshop Proceeding 31 October - 2 November 1979, The Population Council, New York, 1980, s. 22-26.
• Taylor, C. E., B. Berelson, “Comprehensive Family Planning Based on Maternal/Child Health Service: A Feasibility Study of a World Program”, Studies in Family Planning 2, No. 2, 1971, s. 22-46.
• Taylor, C. E., J. S. Nefman, N. U. Kelly, “Interactions Between Health on Population”, Studies in Family Planning 7, No. 4, 1976, s. 94-100.
• United Nations, Demographic Yearbook 1961, New York, 1962.
• Üner, R., N. H. Fişek, Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi ve Uygulama Planı Üzerinde Çalışmalar, SSYB Yayını, Ankara, 1961.
• Üner, R., N. H. Fişek, Türkiye’de Doğum Kontrolü Üzerinde İncelemeler, SSYB Yayını, Ankara, 1961.
• World Health Organization, Teaching Health Statistics, Geneva, 1986.
• Yener, S., 1974-1975 Nüfus Araştırmasındaki Ölümlerle İlgili Verilerin Değerlendirilmesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Nüfus Etütleri Enstitüsü, Ankara, 1981.
• Yüceuluğ, R., Savaş Sonu Nüfus Meseleleri: Türkiye Üzerinde İncelemeler ve Fikirler, T.C. Merkezi İstatistik Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara, 1944.
• Yüceuluğ, R., Demografi, Devlet İstatistik Enstitüsü Yayını, Ankara, 1966.