TÜRKİYE’DE KADIN KOOPERATİFLERİNE SİYASİ İKTİDARIN GÖZÜNDEN BAKMAK: FEMİNİST POSTYAPISALCI BİR ANALİZ

Yıl 2023, Cilt: 18 Sayı: 40, 441 - 460, 28.12.2023

Güneş Kurtuluş , Pelin Demircan Yıldırım

https://doi.org/10.56524/msydergi.1352548

Öz

Türkiye’de yirmi yılı aşkın süredir hem siyasi hem de sivil alanda özellikle kadının güçlendirilmesi retoriği ile ilişkili kadın kooperatiflerine olan ilginin arttığı gözlenmektedir. Kadınların ekonomik ve sosyal olarak potansiyellerinin “kadın kooperatifçiliği” modeli ile görünürlük kazandığı vurgulanmakta; bu model özellikle siyasi iktidar tarafından teşvik edilmektedir. Başarılı örnekler olmakla birlikte, kadın kooperatiflerindeki iç dinamiklerin çoğunlukla ihmali söz konusudur. Kadın kooperatifleri faaliyet alanları, işleyişleri, aldıkları destekler vb. unsurlar aracılığıyla toplumsal yapı tarafından belirlenen normlara bağlı kalması ve sürdürülmesine dolaylı yoldan katkıda bulunma riskini beraberinde getirmektedir. Bu çalışmanın amacı, Foucault’nun neoliberal yönetimsellik kavramı çerçevesinde kadın kooperatifleri ile ilgili yürütülen politik çalışmalara eleştirel bir bakış açısı sunmak ve alternatifleri tartışmaktır. Bu amaçla, Türkiye’de kadın kooperatiflerinin gelişimine dair hedeflerin yer aldığı kamusal dokümanlar feminist postyapısalcı kuram çerçevesinde analiz edilmektedir. Analizde “kadın kooperatifi teşviki”, “kadınların kooperatifler yoluyla güçlendirilmesi”, “yeniden üretim faaliyetleri” olmak üzere üç tema belirlenmiştir. Sonuç olarak bu çalışma, kadın kooperatifi modelinin toplumsal normları yeniden üretme kapasitesi üzerinde düşünmeye zorlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

güçlendirme, kadın kooperatifleri, neoliberal yönetimsellik, siyasi iktidar, toplumsal cinsiyet

Kaynakça

• Ahl, Helene (2002), The Making of the Female Entrepreneur A Discourse Analysis of Research Texts on Women’s Entrepreneurship, https://www.diva-portal.org/smash/get/diva2:3890/fulltext01.pdf (25.07.2023).
• Allan, Elizabeth J., Susan Van Deventer Iverson ve Rebecca Ropers-Huilman (2010), “Productions of Power through Presence within Absence”, Allan, Elizabeth J., Iverson, Susan Van Deventer ve Ropers-Huilman, Rebecca (Der.), Reconstructing Policy in Higher Education Feminist Poststructural Perspectives (New York: Routledge): 37-40.
• Arslanian-Engoren, Cynthia (2001), “Feminist Poststructuralism: A Methodological Paradigm for Examining Clinical Decision-Making”, Journal of Advanced Nursing, 37 (6), s. 512-517.
• Bharti, Nisha (2021), “Role of Cooperatives in Economic Empowerment of Women: A Review of Indian Experiences”, World Journal of Entrepreneurship, Management and Sustainable Development, 17 (4), s. 617-631.
• Cazgır, Dilara Kardelen (2022), Kooperatifler Yoluyla Kadınların Güçlendirilmesi: İzmir Kadın Kooperatifleri Örneği. Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet AnaBilim Dalı, Ankara.
• Corbin, Juliet ve Anselm Strauss (2008), Basics Of Qualitative Research: Techniques And Procedures For Developing Grounded Theory, (Thousand Oaks: Sage).
• Cinar Kursat, Selin Akyuz, Meral Ugur Cinar ve Emine Onculer Yayalar (2021), “Faces and Phases of Women’s Empowerment: The Case of Women’s Cooperatives in Turkey”, Social Politics, 28 (3), s.778-805.
• Dash, Bishnu Mohan, Prashad, Lokender, Singh, Kislay Kumar, ve Dash, Mitu (2020), “Women and Poverty in India: Poverty Alleviation and Empowerment through Cooperatives", Social Work & Society, 18 (2), s. 1-14.
• Datta Bhatt, Punita ve Robert Gailey (2012), “Empowering Women Through Social Entrepreneurship: Case Study of a Women’s Cooperative in India”, Entrepreneurship Theory and Practice, 36 (3), s. 569–587.
• Davies, Bronwyn ve Susanne Gannon (2005), “Feminism/Post-structuralism”, Bridget, Somekh ve Cathy, Lewin (Der.), Research Methods in the Social Sciences (London: Sage): 318-325.
• Değirmenci, Selma (2023). “Örgütlenme Modeli Olarak Kadın Kooperatifleri: Patriyarkal Kapitalizmde Başarı Kriterlerinin Eleştirisi”, Fe Dergi, 15(1), s.210-230.
• Demircan-Yıldırım, Pelin (2022). Kadın Kooperatiflerinin Kadınların Sosyal Ve Ekonomik Yaşamlarında Yarattığı Değişimler: Batı Akdeniz Örneği. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Sosyal Politika Bilim Dalı, Kocaeli.
• Duguid Fiona, Gökçen Durutaş ve Michael Wodzicki (2015), Türkiye’de Kadın Kooperatıflerı’nın Mevcut Durumu. World Bank.
• Ferguson, Hilary ve Thembela Kepe (2011), “Agricultural Cooperatives and Social Empowerment of Women: a Ugandan Case Study”, Development in Practice, 21 (3), s. 421-429.
• Fischer Constance, (2006), Research Methods for Psychologists: Introduction through Empirical Studies. USA, Elsevier Inc.
• Foucault, Michel (1982), “Technologies of the Self-Lectures at University of Vermont in October 1982”, https://foucault.info/documents/foucault.technologiesOfSelf.en/ (25.07.2023).
• Foucault, Michel (2013). Güvenlik, Toprak, Nüfus, (İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları).
• Foucault, Michel (2015), Biyopolitikanın Doğuşu-College de France Dersleri 1978-1979, (İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları).
• Foucault, Michel (2019a), Bilginin Arkeolojisi, (İstanbul: Ayrıntı Yayınları).
• Foucault, Michel (2019b), Özne ve İktidar, (İstanbul: Ayrıntı Yayınları).
• Gordon, Colin (1991), “Governmental Rationality: An Introduction”, Burchell, Graham, Gordon, Colin ve Miller, Peter (Der.), The Foucault Effect Studies in Governmentality with Two Lectures by and an Interview with Michel
• Foucault, (Chicago: The University of Chicago Press): 1-53. Gönüllü Atakan, Ayşe ve Aslı Çoban (2022), Türkiye’de Kadınların Kooperatifler Yoluyla Güçlenmesi, (Ankara: ILO).
• Güneş, Fatime (2015), “Toplumsal Yeniden Üretim ve Karşılığı Ödenmeyen Emek”, Ttb Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, 15 (57), s. 2-9.
• Gümrük ve Ticaret Bakanlığı (2013). KOOP DES yönetmeliği.
• Havis, Devonya (2015), “Discipline”, Leonard, Lawlor ve John, Nale (Der.), The Cambridge Foucault Lexicon (Cambgridge: Cambridge University Press): 110-118.
• International Co-operative Alliance (2015). The Capital Conundrum for Co-operatives.
• International Labour Organisation (2019). The Contribution of the Social and Solidarity Economy and Social Finance to the Future of Work. Bénédicte Fonteneau and Ignace Pollet (Editors) with Youssef Alaoui Solaimani, Eric Bidet, Hyunsik Eum, Aminata Tooli Fall, Benjamin R. Quiñones and Mirta Vuotto.
• Inoue, Miyako (2007), “Language and Gender in an Age of Neoliberalism”, Gender and Language, 1 (1), s. 79-91.
• Kabeer, Naila (1999), “Resources, Agency, Achievements: Rejections on the Measurement of Women's Empowerment”, Development and Change, 30, s. 435-464.
• Kadın Kooperatiflerin Güçlendirilmesi İşbirliği Raporu 2019.
• Kahrıman, Elif (2021), Bir Kadın Kooperatifi ve Kadınların Dayanışma Deneyimleri. Eskişehir Anadolu Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Ana Bilim Dalı, Eskişehir.
• Kalkınma Bakanlığı (2013). Onuncu Kalkınma Planı 2014-2018.
• KEİG (2015), Türkiye'de Kadın Kooperatifleşmesi: Eğilimler ve İdeal Tipler, (İstanbul: KEİG Yayınları Dizisi).
• KEİG (2018), Kadın Kooperatifleri Kılavuzu, (İstanbul: KEİG Yayınları Dizisi).
• Lecoutere, Els (2017), “The Impact of Agricultural Co-operatives on Women’s Empowerment: Evidence from Uganda”, Journal of Co-operative Organization and Management, 5 (1), s. 14-27.
• Majurin, Eva (2012), How Women Fare İn East African Cooperatives: The Case Of Kenya, Tanzania And Uganda. Cooperative Facility for Africa (CoopAfrica).
• Mayoux, Linda (1995), “Alternative Vision or Utopian Fantasy?: Cooperation, Empowerment and Women’s Cooperative Development in India”, Journal of International Development, 7 (2), s. 211-228.
• Morgan, Hani (2022), “Conducting a Qualitative Document Analysis”, The Qualitative Report, 27(1), s.64-77.
• Oksala, Johanna (2013), “Feminism and Neoliberal Governmentality”, Foucault Studies, 16, s. 32-53.
• Scott, W. Joan (1988), “Deconstructing Equality-versus-Difference: Or, the Uses of Poststructuralist Theory for Feminism”, Feminist Studies, 14 (1), s. 32–50.
• Stephen, Lynn (2009), “Women’s Weaving Cooperatives in Oaxaca: An Indigenous Response to Neoliberalism”, Critique of Anthropology, 25 (3), s. 253-278.
• Şahankaya Adar, Aslı, Saniye Dedeoğlu ve Güneş Kurtuluş (2023), “Türkiye’de Kadın Kooperatifleri: Mevcut Durum Analizi, Kadın Güçlenmesi ve İstihdam Yaratma Potansiyeli”, Çalışma ve Toplum, 2, s. 1171-1208.
• T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (2018). Kadının Güçlenmesi Stratejisi Eylem Planı 2018-2023.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2019-2023). On Birinci Kalkınma Planı.
• T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (2014). Ulusal İstihdam Stratejisi 2014-2023.
• T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (2014). Kadın İstihdamı Eylem Planı.
• T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (2015). Kırsal Kalkınma Eylem Planı 2015-2018.
• T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı (2017). Türkiye Kooperatifçilik Raporu 2016
• T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü (2012). Türkiye Kooperatifçilik Stratejisi Eylem Planı 2012-2016.
• T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü (2012). Kooperatifçilik ve Kadın Kooperatifleri.
• T.C. Ticaret Bakanlığı Esnaf, Sanatkârlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü (2012). Kadın Girişimi Üretim ve İşletme Kooperatifi Anasözleşmesi.
• Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik ve Kadın Kooperatifleri Raporu (2012).
• Tiryaki Yenilmez, Dilek (2023), “Türkiye’de Kadınların Kayıt dışı İstihdamı Üzerine Kısa Bir Değerlendirme”, Uluslararası Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 3 (2), s. 137-147.
• TÜİK (2023), İşgücü İstatistikleri. http://tinyurl.com/4du383hd (28.08.2023).
• Türkiye Girişimcilik Stratejisi Eylem Planı 2015-2018.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu (2018). Kırsal Alanda Kadının Güçlendirilmesi ve Kırsalda Kadın Girişimciliğinin Desteklenmesi Konulu Komisyon Raporu.
• Ugur-Cinar, Meral, Kursat Cinar, Emine Onculer-Yayalar ve Selin Akyuz (2022), “The Political Economy of Women's Cooperatives in Turkey: A Social Reproduction Perspective”, Gender Work Organ, s. 1-22.
• Varol, Fatma Cansu (2013), Kadınların Güçlendirilmesi Açısından Kentsel Türkiye’deki Kadın Kooperatiflerinin Bir Analizi. Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Ana Bilim Dalı, Ankara.
• Widiyanti, Endah, Putu Mahardika Pudjihardjo ve Adi Saputra (2018), “Tackling poverty through women empowerment: The role of social capital in Indonesian women’s cooperative”, Jurnal Ekonomi dan Studi Pembangunan, 10 (1), s. 44-55.
• Yaman, Melda (2020), “Kooperatifler ve Dayanışma Ekonomileri Ataerkil İlişkilere Alternatif Mi? Toplumsal Cinsiyet Perspektifinden Bir Değerlendirme” Işıl Özlem S ve Selma Değirmenci (Der.), Yaşamı Örgütleyen Deneyimler Kadınlar Dayanışma Ekonomilerini ve Kooperatifleri Tartışıyor, (İstanbul: NotaBene Yayınları): 13-35.
• Yıldırım, Ali ve Hasan Şimşek (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, (Ankara: Seçkin Yayıncılık).