Kırıkkale-Çankırı-Çorum kayatuzu yatakları jeolojisi ve doğalgaz depolama imkanları

Year 2022, Volume: 2 Issue: 2, 113 - 140, 20.06.2023

Abdullah Mete Özgüner

Abstract

Kırıkkale-Çankırı-Çorum Neojen evaporit havzasında gerçekleştirilen sondajlı jeolojik etütler ve jeofiziksel sismik, DES etütleri; Oligo-Miyosen yaşlı Bayındır Formasyonu anhidrit seviyesi altında yaklaşık toplam 1150-600 m arası kalınlığa sahip yer altı kayatuzu yatağının varlığını saptamıştır. Çok sığ denizel evaporitik ortamlarda çökelen bu kalın, yatay tabakalı tuz yataklarının izostatik grabenlerde yer aldığı, havza ve horst kenarlarında inceldiği görülmüştür. Kayatuzlu litolojik istiflerin detay korelasyonu, gaz depolayan kaverna lokasyonlarını tespit çalışmalarında gerekli olup kaverna risklerini minimuma indirir. Sondajda kesilen farklı kayatuzu karot kalınlıkları için teorik kaverna derinlikleri, boyutları ve yeraltı basıncına dayanan gaz depolama hacimleri hesaplanabilir. Deep Şirketinin, Kırıkkale KİAŞ kayatuzu sondaj karotları laboratuvar analizlerinde saptadığı litolojik basınç gradyeni, kullanım faktörü, bulking faktörü değerleri; Çankırı, Çorum kalın kayatuzu yatakları için de yaklaşık kullanılabilir. Sondaj karotlarına dayanan kaverna hacim hesaplaması, proje maliyetlerinin saptanmasına yardımcı olur. Kızılırmak ve kolları suyunun debi ve kimyasal özellikleri, solüsyon madenciliğine uygun olduğunu belirtmiştir. KİAŞ kaverna açılımında çıkacak tuzlu sular, Kırıkkale Petrol Rafinerisinde kullanılabilir veya çevre kirliliğini önlemek için kurak vadilerde beton setli havuzlarda saklanabilir. TANAP ve Mavi Akım doğal gaz boru hatları, kayatuzu sahalarının yakınından geçtiği için doğal gaz depolama masrafları azalacaktır.

Keywords

Kayatuzu Jeolojisi, Gaz Depolayan Kaverna, Solüsyon Madenciliği, Çevre Kirliliği, Orta Anadolu

References

• Albes, D., Lars, D. 2014. Report on Leaching Tests and Insolubles Logs Calculation of KİAŞ Exploration Wells (Kırıkkale Delice Salt Deposit, Anatolia). Deep Underground Engineering – Eyhauser Allee 2a-26160 Bad Zwischenahn –Germany (yayımlanmamış).
• Albes, D., Wippich, M. 2014. Evaluation of Exploration Data from the KİAŞ Salt Mining Concession in the Kırıkkale Delice Region, Central Anatolia. Deep Underground Engineering – Eyhauser Allee 2a-26160 Bad Zwischenahn – Germany (yayımlanmamış).
• Berest, P., Brouard, B. 2004. Safety of Salt Caverns Used for Underground Storage. LMS Ecole Polytechnic France and Brouard Consulting, France.
• Dönmez, M., Akçay, A. E., Bilgin, Z. R., Esentürk, K., Kara, H., Yergök, A. F. 2005. Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü, 1/100.000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları, No.47, Kırşehir-İ 32 paftası.
• Frank, J. G., Poppe, L. de B., Van, D. B. 2007. A shallow-basin model for saline-giants based on isostasy-driven subsidence. University of Ultrecht, Faculty of Earth Sciences.
• KİAŞ-ETİ MADEN ortak kimyasal değerlendirme projesi raporu, 2010. Kırıkkale Delice Tuz Madeni Değerlendirme Projesi (kaverna - klor alkali - PVC üretimi). Kömür İşletmeleri – Eti Maden İşletmeleri (yayımlanmamış).
• Kuntsman, A., Poborska-Mlynarska, K., Urbanczyk, K. 2007. Solution Mining in Salt Deposits (outline of recent development trends). AGH University of Science and Technology Press, Krakow Radakcia Uczelnianych Wydawnictw Naukowo Dydaktycznych AGH al. Mickiewicza 30, 30-059 Krakow, Poland.
• Lüttig, G., Steffens, P. 1976. Explanatory notes for the paleogeographic Atlas of Turkey from the Oligocene to Pleistocene. Bundesanstalt für Geowissenschaften und Rhostoffe, 648. Hannover.
• Murat, A. 2011. Orta Anadolu Tersiyer Havzaları Endüstriyel Tuz Aramaları Projesi. MTA Maden Etüt Dairesi Başkanlığı. (yayımlanmamış).
• NET Jeoteknik, 2013. Kömür İşletmeleri A Ş adına kayıtlı 3242127 numaralı ruhsat sahasının Jeofizik Raporu (yayımlanmamış).
• Özen, B., Bilgin, R., Güngör, A., Kocakaya, S., Ozen, S., Tufan, T. 2017. Çorum Bayat Sarayköy Tuz Aramaları Jeofizik Etüt Raporu. SNS Jeotermal Şirketi Ankara (yayımlanmamış).
• Özgüner, A. M. 2004. Tuz Gölü (Türkiye) ve Ölü Deniz (Ürdün) tuz yatakları jeolojilerinin ve ekonomik imkanlarının karşılaştırılması. TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası Yayınları Evaporitler ve Tuzlar Semineri 81, 150-189.
• Özgüner, A. M., Ünsal, A. 2013. Türkiye Tuz Yatakları ve Doğal Gaz Depolama Açısından Değerlendirilmesi. AMD AKFEL Madencilik ve Doğal Gaz Depolama A Ş (yayımlanmamış).
• Özgüner, A. M., Kızıldağ, İ. 2015. Kırıkkale-Sekili Evaporit Havzasındaki Kaya Tuzu Yatağının Jeolojik Etüdü ve Doğalgaz Depolama İmkanlarının Araştırılması. Kömür İşletmeleri AŞ (KİAŞ) Genel Müdürlüğü (yayımlanmamış).
• Özgüner, A. M., Büyükaydın, E. 2017. Çorum Bayat Yerliköy Kayatuzu Ruhsat Sahası Doğal Gaz Depolama İmkanlarının Jeolojik Değerlendirmesi ve Solüsyon Suyundan Kloralkali Türevleri Üretim Önerisi (yayımlanmamış).
• Özgüner, A. M., Murat, A., Kabaoğlu, M. 2019. Kırıkkale Delice Halitli Köyü yöresi yeraltı kayatuzu yatağı ruhsat sahasının ön etüt raporu. Gasterm Madencilik AŞ. Ankara (yayımlanmamış).
• Özgüner, A. M. 2022. Orta Anadolu-Orta Karadeniz Kimya Kümelenmesinin Önemi. Kırıkkale Üniversitesi Uluslararası Mühendislik Araştırma ve Geliştirme Dergisi 14 (2), 368-384.
• Sönmez, İ., Erdoğan, N., Kırbaş, H. 2011. Çorum Bayat, Yukarı Emirhalil AR: 200805561 no.lu ruhsat sahasının buluculuğa esas maden jeolojisi raporu. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Derleme Rapor no.11977.
• Sönmez, İ., Aydındağ, A. K. 2017. Çankırı Çorum Havzasında Halit (NaCI), Globerit (Na2Ca(SO4)2) ve Blodit (Na2Mg(SO4)2. 4H2O) Oluşumları. MTA Doğal Kaynaklar ve Ekonomi Bülteni 23, 13-26.
• Stöwer, M. 2015. Alman UGS Doğalgaz Depolama Danışmanlık Şirketinin, KİAŞ Şirketine Önerileri (yayımlanmamış).
• Underground Gas Storage (UGS) Konferans notları, 30.Ekim.2014, Ankara (yayımlanmamış).
• Warren, J. K. 2006. Evaporites: Sediments, Resources and Hydrocarbons. Springer Berlin Heidelberg New York.
• Wippich M., 2013 ile sözlü görüşme.
• Yamada,Y., Okamura, H., Tusuneyama, F. 2005. Analog Models of Faults Associated with Salt Doming and Wrenching: Application to Offshore United Arab Amirates. AAPG Memoir 85, 95-106.