İslam Hukuku Açısından Gasp ve İtlafta Menfaatin Tazmini

Year 2025, Volume: 1 Issue: 1, 51 - 104, 30.09.2025

Yunus Araz

https://doi.org/10.36657/muamelat.1749944

Abstract

Bu çalışmada gasp ve itlaf durumunda menfaatin tazmini ile ilgili İslam hukukçularının görüşleri delilleriyle ele alınmaya çalışılmıştır. İslam hukuku, mülkiyet haklarının korunmasını ve zararın giderilmesini temel ilke olarak benimsemiştir. İslam hukukunda mala yönelik haksız fiiller hırsızlık, gasp ve itlaf gibi başlıklar altında ele alınmış, ceza ve borçlar hukuku bölümlerinde incelenmiştir. Hırsızlık ceza hukuku kapsamında ele alınırken, gasp ve itlaf ise bir kısmı ceza hukuku bölümünde işlenmekle birlikte genel olarak borçlar hukuku ve tazminat ile ilgili bölümlerde ele alınmıştır. Gerek menfaatin tanımlanmasında gerekse hukuki tasarruflara konu olmasında mezhepler arasında içtihad farklılıkları oluşmuştur. Buna bağlı olarak gasp ve itlaf gibi haksız fiillerde menfaatin zarara uğraması ve tazmini ile ilgili de farklı görüşler benimsenmiştir. Maddi zararlar nispeten kolay tespit edilip telafi edilebilirken, menfaat kaybı gibi soyut ve ihtimale dayalı zararlar hukukî açıdan daha karmaşık bir mesele olarak ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda klasik fıkıh kaynakları ve mezheplerin yaklaşımları, özellikle başlangıçta menfaati mal olarak görmeyen Hanefî mezhebi ekseninde analiz edilmiştir. Ancak vakıf ve yetim mallarının korunması gibi pratik ihtiyaçlar doğrultusunda Hanefî içtihatlarında zamanla istisnalar geliştirilmiş ve menfaatin belirli şartlarda tazmin edilebileceği kabul edilmiştir. Diğer mezheplerde ise menfaatin doğrudan mal kapsamında değerlendirilmesi erken dönemden itibaren tazmininin kabulü yönünde ictihada sebep olmuştur. Osmanlı döneminde Mecelle ile bu görüş daha da sistematik hale getirilmiştir. Çalışma, nihayetinde İslam hukukunun adalet ve zararı önleme gibi temel amaçlarıyla uyumlu bir şekilde menfaat tazminine imkân tanınması gerektiği sonucuna varmaktadır.

Keywords

İslam Hukuku , Tazminat , Muhtemel Menfaat , Gasp , İtlaf , Menfaatin Tazmini

Compensation for Benefits in Case of Ghasb (Extortion) and İtlaf (Destruction) in Terms of Islamic Law

Abstract

In this study, the views of Islamic jurists regarding the compensation of benefits in cases of ghasb (usurpation) and itlaf (destruction) are examined along with their legal evidences. Islamic law adopts the protection of property rights and the rectification of harm as fundamental principles. Unlawful acts against property in Islamic law are addressed under the categories of theft, usurpation, and destruction, and are examined within both criminal and civil (contractual and compensatory) legal frameworks. While theft is generally discussed under criminal law, ghasb and itlaf are primarily dealt with in the context of civil obligations and compensation. There are significant differences of opinion among the Islamic schools of law concerning the definition of benefit (manfa‘ah) and its eligibility to be the subject of legal transactions. Consequently, different juristic approaches have developed regarding the compensability of benefits lost due to unlawful acts such as ghasb and itlaf. While material damages can often be easily identified and compensated, the loss of benefits—being abstract and probabilistic—poses more complex legal challenges. This study analyzes classical jurisprudential sources with a particular focus on the Hanafi school, which initially did not recognize benefit as a form of compensable property. However, in response to practical necessities—especially concerning the protection of waqf (endowment) and the property of the orphan—later Hanafi jurists introduced exceptions, acknowledging that benefits could be subject to compensation under specific circumstances. This evolving approach was eventually codified in a more systematic manner during the Ottoman era through the Mecelle. In contrast, other schools of Islamic law (Shafi‘i, Maliki, and Hanbali) have generally treated benefit as a form of property from the outset, leading to differing legal interpretations. Ultimately, this study concludes that permitting the compensation of benefits is in harmony with the essential aims of Islamic law—namely, the realization of justice and the prevention of harm.

Keywords

Islamic Law , Compensation , Probable Benefit , Extortion , Destruction , Compensation of Benefit

References

• Abdülazîz el-Buhârî, Alaüddin Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr an usûli Fahrülislâm el-Pezdevî. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1997.
• Akgündüz, Ahmed. “Galle”. TDV İslam Ansiklopedisi. 13/338-339. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Akgündüz, Ahmed. Karşılaştırmalı Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye (Mecelle Ta’dilleri ve Gerekçeleri İle Birlikte). İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2013.
• Akman, Ahmet. İslam Hukukunda Akdî Mesuliyetten Doğan Tazminat. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1992.
• Ali Hafif. Buhûs ve makâlât fi’t-teşrî’i’l-İslâmî. Kahire: Darü’l-Fikri’l-Arabi, 2010.
• Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-hukkam şerhu Mecelleti’l-ahkâm. çev. Fehmi el-Hüseynî. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Arı, Abdüsselam. “Yetim”. TDV İslam Ansiklopedisi. 43/501-503. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Atıf Bey, Kuyucaklızade. Mecelle-i ahkâm-ı adliyye: şerh-i kitabi’l-gasb ve’l-itlaf. Dersaâdet: Matbaa-i Hayriye ve Şürekası, 2. Basım, 1332.
• Aydın, M. Akif. “İslam Hukukunda Gasp”. İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi 9/Prof. Dr. Nihad M. Çetin Hatıra Sayısı (1995), 163-220.
• Aydın, Mehmet Akif. “Gasp”. TDV İslam Ansiklopedisi. 13/387-392. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Aydın, Mehmet Akif. İslâm ve Osmanlı Hukuku Araştırmaları. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Aydın, Mehmet Akif. “İtlaf”. TDV İslam Ansiklopedisi. 23/466-469. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmûd b. Ahmed b. Musa. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Babertî, Ekmeleddin Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed. el-İnâye fî şerhi’l-Hidâye. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, ts.
• Bağdâdî, Ebû Muhammed b. Ğânim b. Muhammed. Mecmaü’d-damânât fî mezhebi’l-İmâmi’l-A’zam Ebî Hanîfe en-Nu’mân. thk. Muhammed Ahmed Serac, Ali Cuma Muhammed. Kahire: Darü’s-Selam, 1999.
• Ba’lî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed. el-Mutli’ alâ alfâzi’l-Mukni’. thk. Mahmud el-Arvnavut, Yasin Mahmud el-Hatîb. Cidde: Mektebetü’s-Sevadi, 2003.
• Bedir, Murtaza. Buhara Hukuk Okulu. İstanbul: İSAM Yayınları, 2014.
• Belgitî, Mevlây Abdüsselam Alevî. El-Akd ale’l-menâfi’ ve ahkâmuhû fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2011.
• Bermu, Teysir Muhammed. Nazariyyetü’l-menfa’a fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Dımaşk: Dârü’n-Nevâdir, 2008.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuki İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhıyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
• Burhânü’ş-Şerîa, Burhânüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz el-Buhârî el-Mergīnânî. El-Muhîtü’l-burhânî fî’l-fıkhi’n-Nu’mânî. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2004.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî fi’l-fıkhi’l-Hanefî. thk. İsmetullah İnayetullah Muhammed. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2010.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammad. es-Sıhâh tâcü’l-luga ve sıhâhi’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdülgafur Attar. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melayin, 2. Basım, 1979.
• Cin, Halil - Akgündüz, Ahmet. Türk-İslam Hukuk Tarihi I-II. İstanbul: Timaş Yayınları, 1990.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdullâh b. Yûsuf. Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. thk. Abdülazim Mahmud ed-Dib. Beyrut: Darü’l-Minhac, 2007.
• Damad, Abdurrahman Gelibolulu Şeyhizade. Mecmaü’l-enhur fî şerhi Mülteka’l-ebhur. thk. Halil İmran el-Mansur. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1988.
• Debbû, İbrahim Fazıl. Damânü’l-menâfi’: dirâse mukârene fi’l-fıkhi’l-İslâmî ve’l-kanûni’l-medenî. Beyrut: Dârü’l-Beyarik, 1997.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah (Ubeydullah) Ömer b. Îsâ. Te’sîsü’n-nazar. thk. Mustafa Muhammed el-Kabbânî ed-Dımaşkî. Beyrut: Dâru İbn Zeydun, ts.
• Derdir, Ebü’l-Berekat Ahmed b. Muhammed b. Ahmed ed-. Şerhu’s-sağîr ala akrebi’l-mesâlik ila mezhebi’l-İmâm Mâlik. Kahire: Dârü’l-Maârif, ty.
• Desûkî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Hâşiyetü’d-Desûkî alâ şerhi’l-kebîr. Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• Dindar, Bilal. “Bedreddin Simâvî”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 5. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Ebû Ya’lâ Ferrâ, İbnü’l-Ferrâ Muhammed b. Hüseyin. Mesâilü’l-fıkhiyye min kitâbi’r-rivâyeteyn ve’l-vecheyn. thk. Abdülkerim b. Muhammed el-Lahim. Riyad: Mektebetü’l-Maârif, 1985.
• Ebû’l-Hâris el-Gazzî, Muhammed Sıdkî b. Ahmed el-Bornû. Mevsuatü’l-kavâ’idi’l-fıkhiyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2003.
• el-Mu’cemü’l-müfehres li’l-Kur’âni’l-Kerîm = Kur’ân fihristi: kelime-konu. İstanbul: İFAV Yayınları, ts.
• Ensârî, Murtaza b. Muhammed Emîn b. Murtaza. Kitabu’l-Mekâsib. y.y.: y.y., 2000.
• Erdoğan, Mehmet. İslam Hukukunda Ahkâmın Değişmesi. İstanbul: İFAV Yayınları, 4. Basım, 2000.
• Feyyumî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed b. Ali el-Hamevî. el-Misbâhü’l-münîr: Mu’cemu Arabî Arabî. Beyrut: Mektebetu Lübnan (Librairie du Liban), 1987.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tahir Mecdüddîn Muhammed b. Yakûb b. Muhammed. el-Kâmûsü’l-muhît. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 8. Basım, 2005.
• Gamrâvî, Muhammed ez-Zührî. es-Sirâcü’l-vehhâc şerhû alâ metni’l-Minhâc. Beyrut: Daru’l-Cil, 1987.
• Habeşî, Muhammed Abdülmün’im. Et-Teaddî ale’l-menâfi’ fi’ş-şeria ve’l-kânun. Dârü’n-Nasr li’t-Tıbaati’l-Hadisiyy, ts.
• Hâcirî, Hamed b. Muhammed Cabir. el-Kavaid ve’d-davabitü’l-fıkhiyye fi’d-damani’l-mali. Riyad: Künûzu İşbiliyâ, 2008.
• Haddâd, Ebû Bekr b. Ali b. Muhammed. el-Cevheretü’n-neyyire ‘alâ Muhtasari’l-Kudûrî. Mektebe-i Hakkânî, ts.
• Hafîf, Ali. ed-Damân fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Bulak: el-Matbaatü’l-Fenniyye, 1971.
• Hamevî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed el-. Gamzu uyuni’l-besâir şerhu Kitâbi’l-eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Hammad, Nezih. Mu’cemü’l-mustalahâti’l-mâliyye ve’l-iktisâdiyye fi luğâti’l-fukahâ’. Dımaşk: Daru’l-Kalem, 2008.
• Hattâb, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Muhammed b. Abdurrahman Ruaynî. el-Hattâb: Mevâhibü’l-celil fi şerhi Muhtasari’ş-Şeyh Halîl. thk. Muhammed b. Muhammed Ali b. Abdülvedud el-Mübareki eş-Şinkiti, Eş-Şeyh Yedali b. el-Hac Ahmed el-Yakubi eş-Şinkiti. Nuakşot: Darü’r-Rıdvan, 2010.
• Heyet. el-Mevsuatu’l-Fıkhiyye. Kuveyt: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’l-İslâmiyye, 1993.
• Hın, Mustafa vd. El-Fıkhü’l-menheci alâ mezhebi’l-İmâm eş-Şâfiî. 8 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 4. Basım, 1992.
• İbn Abdilber en-Nemerî, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubî. El-Kâfi fî fıkhi ehli’l-Medîne. thk. Muhammed Muhammed Muritanî. Riyad: Mektebetü’r-Riyad, 2. Basım, 1980.
• İbn Abdilber en-Nemerî, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubî. Et-Temhîd lima fi’l-Muvatta mine’l-meâni ve’l-esânîd. thk. Sa’îd Ahmed Arâbî, 1984.
• İbn Abdisselam, İzzeddin Abdülazîz b. Abdisselam. el-Kavâidü’l-kübrâ= Kavâ’idi’l-ahkâm fi ıslâhi’l-enâm. thk. Nezih Kemal Hammad, Osman b. Cum’a Damiriyye. Dımaşk: Daru’l-Kalem, 2000.
• İbn Abidin, Muhammed Emin. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr şerhu’t-Tenviri’l- ebsâr. thk. Şeyh Adil Ahmed Abdulmevcud - Şeyh Ali Muhammed Muavvıd. Riyad: Daru Alemi’l- Kütüb, 2003.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkî. Ukûdü’d-dürriyye fî tenkîhi’l-fetâvâ’l-hâmidiyye. Beyrut: Darü’l-Ma’rife, ts.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülaziz ed-Dimaşkî. Reddü’l-Muhtâr ale’d-Dürri’l-Muhtâr Şerhi Tenvîri’l-Ebsâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1992.
• İbn Emiru Hacc, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Muhammed. et-Takrîr ve’t-tahbîr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd Zahirî. el-Muhallâ. thk. Ahmed Muhammed Şakir vd. Kahire: İdaretü’t-Tıbaati’l-Müniriyye, 1347.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme Cemmâîlî Makdisî. el-Muğnî. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabi, ts.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme Cemmâîlî Makdisî. el-Mukni’ fi fıkhı’l-imâm Ahmed b. Hanbel. thk. Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânul Arap. Beyrut: Dâru Sadır, 1990.
• İbn Mutahhar el-Hilli, Ebû Mansur Hasan b. Yusuf b. Mutahhar. Kavâ’idü’l-ahkâm fi ma’rifeti’l-helâl ve’l-harâm. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1418.
• İbn Müflih, Ebû İshak Burhaneddin İbrâhim b. Muhammed. el-Mübdi’ fî şerhi’l-Mukni’. thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmail eş-Şâfiî’. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Nüceym, Zeynüddin Zeyn b. İbrâhim b. Muhammed el-Mısrî. el-Fevâidü’z-zeynîyye fî mezhebi’l-Hanefîyye. thk. Ebû Ubeyde Ali Salman. Demmân: Dâru İbni’l-Cevzi, 1994.
• İbn Nüceym, Zeynüddin Zeyn b. İbrâhim b. Muhammed el-Mısrî el-Hanefi. el-Eşbâh ve’n-nezâir. thk. Zekeriyyâ Umeyrat. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• İbn Nüceym, Zeynü’l-Abidin b. İbrahim. Bahru’r- râik şerhu Kenzi’d-dekâik. Beyrut: Darü’l- Kütübi’l- İlmiyye, 1997.
• İbn Receb, Zeynüddin Abdurrahman b. Ahmed. Takrîrü’l-kavâ’id ve tahrîrü’l-fevâ’id = el-Kavâid fi’l-fıkhi’l-İslâmî. thk. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âl-i Selmân. Kahire: Dâru İbn Affan, 1999.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. thk. Abdullah Abbadî. Kahire: Dârü’s-Selam, 1995.
• İbnü’l-Hümam, Kemaleddin Muhammed b. Abdülvahid es-Sivâsî. Şerhu fethü’l-Kadîr. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Şerhu Fethu’l- Kadir. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbnü’ş-Şıhne, Ebü’l-Velid Lisanüddin Ahmed b. Muhammed b. Muhammed Sekâfî Halebi. Lisânü’l-hükkâm. Kahire: Mustafa el-Babi el-Halebi, 1973.
• İmâre, Muhammed. Kâmûsü’l-mustalahâti’l-iktisâdiyye fi’l-hadâreti’l-İslâmiyye. Beyrut: Dârü’ş-Şürûk, 1993.
• İmrânî, Ebü’l-Hüseyin İbn Ebi’l-Hayr Yahyâ b. Ebi’l-Hayr b. Salim b. Es’ad el-Yemanî. el-Beyân fî mezhebi’l-İmâm eş-Şâfiî. thk. Kâsım Muhammed en-Nuri. Beyrut: Dârü’l-Minhac, 2000.
• Kâdîhân, Ebü’l-Mehasin Fahreddin Hasan b. Mansur b. Mahmûd. Fetâvâ Kâdîhân. thk. Salim Mustafa el-Bedrî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Kadri Paşa, Muhammed. Kanunu’l-adl vel-insâf li’l-kadâ alâ müşkilâti’l-evkâf. Kahire: Mektebetü’l-Ehram, 1928.
• Kadri Paşa, Muhammed. Mürşidü’l-hayrân ilâ ma’rifeti ahvâli’l-insân fî mu’âmelâti’ş-şer’iyye alâ mezhebi’l-İmâm Ebî Hanîfe en-Nu’mân. Bulak: Matbaatü’l-Kübra’l-Emiriyye, 1308.
• Kahraman, Abdullah - Karataş, Nizamettin. “İbn Hümam’ın Mezhebine Muhalif Bir Görüşü: Menfaatlerin Tazmini Meselesi”. Kocaeli Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (2017), 43-70.
• Karâfî, Ebü’l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. İdris b. Abdürrahim. el-Furûk Envârü’l-burûk fî envâi’l-furûk. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1998.
• Karâfî, Ebü’l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. İdris b. Abdürrahim. Ez-Zahîre. thk. Muhammed Hacci, Muhammed Bu Hubze. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku. İstanbul: İz Yayıncılık, 7. Basım, 2001.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed el-. Bedâiü’s-senâi’ fî tertibi’ş-şerâi’. thk. Ali Muhammed Muavviz, Adil Ahmed Abdülmevcud. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2003.
• Kaya, Ali. İslam Hukukunda Bedene İlişkin Zararların Tazmini. Bursa: Emin Yayınları, 2007.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi’ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2006.
• Mahmesânî, Subhî. En-Nazariyyetü’l-âmme li’l-mûcebâti ve’l-ukûd. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melayin, 3. Basım, 1983.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb el-. el-Hâvî’l-kebîr fi fıkhı mezhebi’l- İmam eş-Şafiî ve hüve şerhu Muhtasari’l-Müzenî. thk. Ali Muhammed Muavviz, Adil Ahmed Abdülmevcud. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Merdâvî, Ebü’l-Hasan Alaeddin Ali b. Süleyman b. Ahmed. El-İnsâf fî ma’rifeti’r-râcih mine’l-hilâf alâ mezhebi’l-imâmi’l-mübeccel Ahmed b. Hanbel. thk. Muhammed Hamid el-Fıkî. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1956.
• Merğînânî, Ebü’l-Hasan Burhaneddin Ali b. Ebî Bekr el-. el-Hidâye fi şerhi bidâyeti’l-mübtedi. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, ty.
• Minhâcî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Abdülhak. Cevâhirü’l-ukûd ve muinü’l-kudât ve’l-muvakkı’în ve’ş-şühûd. b.y.: y.y., 2. Basım, ts.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmurz. Dürerü’l-Hükkâm fî Şerhi Gureri’l-Ahkâm. Kahire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• Muhakkik el-Hilli, Ebû’l-Kâsım Necmuddin Muhammed b. Hasen. Şerhu Şerâ’i’i’l-İslâm fî mesâ’ili’l-helâl ve’l-harâm. y.y.: y.y., ts.
• Muhammed İliş, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Şerhu Minehi’l-celîl ala Muhtasari’l-allame Halîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1984.
• Nuri, Kahveci. “İslam Hukuku Açısından Menfaatlerin Tazmini”. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/8 (2006), 41-63.
• Osman (Temyiz Mahkemesi Reisi). “Menâfi’-i mağsûbun damânına dâir’”. Ceride-i Adliyye.
• Ömer Hilmi Efendi. İthafü’l-ahlâf fî ahkâmi’l-evkâf. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü, 1977.
• Özel, Ahmet. “Kâdîhân”. TDV İslam Ansiklopedisi. 24/121-123. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Rassa’, Ebû Abdullah Muhammed b. Kasım Rassâ‘ Ensârî. Şerhu hududi İbn Arafe = el-hidâyetü’l-kâfiyetü’ş-şâfiye li-beyâni hakâiki’l-İmâm İbn Arafe el-vâfiye,. Beyrut: Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1993.
• Remlî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Hamza el-Ensârî. Nihâyetü’l-muhtâc ilâ Şerhi’l-Minhâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2003.
• Serahsî, Şemsüleimme Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 1979.
• Simavî, Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin. Câmiü’l-fusuleyn. Kahire: el-Matbaatü’l-Ezheriyye, 1979.
• Sirâceddîn el-Ûşî, Ebu Muhammed Ali b. Osman b. Muhammed b. Süleyman. el-Fetâva’s-Sirâciyye. thk. Muhammed Osman el-Bestevî. Linişiya (لينيشيا): Dârü’l-Ulum Zekeriyya, 2011.
• Süleyman Muhammed Ahmed. Damânu’l-mütlefat. Kahire: y.y., 1980.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. el-Eşbâh ve’n-nezâʾir fî kavâʾid ve fürûʿi fıkhi’ş-Şâfiʿiyye. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Şafiî, Muhammed b. İdris eş-. el-Ümm. thk. Rıfat Fevzi Abdülmuttalip. Mansure(Mısır): Darü’l-Vefa, 2011.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî el-Gırnâtî. el-Muvâfaḳāt. thk. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasen Âl-i Selmân. Mısır: Darü İbn Affan, 1997.
• Şelebî, Muhammed Mustafa. Ahkâmü’l-vesayâ ve’l-evkâf. Beyrut: ed-Dârü’l-Câmiiyye, 4. Basım, 1982.
• Şirâzî, Ebû İshak Cemaleddin İbrâhim b. Ali b. Yusuf eş-. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâm eş-Şâfiî. thk. Zekeriyyâ Umeyrat. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Şirbinî, Şemsuddin Muhammed b. Hatib. Muğni’l-muhtâc ila Ma’rifeti Maani Elfazi’l- Minhâc. thk. Muhammed Halil. Beyrut: Darü’l-Marife, 1997.
• Taberî, Ebû Cafer İbn Cerir Muhammed b. Cerir b. Yezid. İhtilâfü’l-fukahâ’. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Topuz, Murat. Maddi Zarar ve Bu Zararın Belirlenmesi. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2011.
• Uzunpostalcı, Mustafa. “Burhâneddin el-Buhârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/435-437. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Wensinck, Arent Jean. el-Mu’cemü’l-müfehres li-elfâzi’l-hadisi’n-nebevî = Concordance et indices de la tradition musulmane. Leiden: E. J. Brill, 1936.
• Yaran, Rahmi. İslam Hukukunda Borcun Geciktirilmesi. İstanbul: İFAV Yayınları, 1997.
• Yelek, Kamil. “The Historical Journey of the Legal Change in the Hanafi School About the Compensation of Benefits”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 21/2 (2021), 797-814.
• Yıldız, Kemal. İslam Sorumluluk Hukuku Akit Dışı Sorumluluk. İstanbul: İFAV Yayınları, 2013.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Murtaza Muhammed b. Muhammed b. Muhammed. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. thk. Abdüssettar Ahmed Ferrac. Kuveyt: Vizaretü’l-İrşad ve’l-Enba, 1965.
• Zencânî, Ebû’l-Menâkıb Şehabeddin Mahmûd b. Ahmed. Tahrîcü’l-furû’ ale’l-usûl. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 4. Basım, 1982.
• Zerkâ, Mustafa Ahmed ez-. el-Fi’lü’d-dârru ve’d-damânu fîhi. Beyrut: Dârü’l-Kalem, 1988.
• Zerkâ, Mustafa Ahmed ez-. “Hel yukbelu şer’an el-hukmu ale’l-medîni’l-mümâtıli bi’t-ta’vizi ale’d-dâin?” Mecelletü ebhâsi’l-iktisâdi’l-İslâmî 2/2 (1985).
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddin Muhammed b. Bahadır b. Abdullah. el-Mensûr fi’l-kavâ’id. thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2000.
• Zeydan, Abdülkerim. el-Medhal li-diraseti’ş-şeriati’l-İslâmiyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2010.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Fahruddîn Osmân b. Alî b. Mihcen b. Yûnus es-Sûfî el-Bâriî ez-. Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik. Bulak: el-Matbaatü’l-Kübra’l-Emiriyye, 1313.
• Zuhaylî, Vehbe. Mevsuatü’l-fıkhi’l-İslamiyyî ve’l-kazâya’l-mu’âsıra. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 3. Basım, 2012.