The Historical Existence of Financial Penalties

Year 2025, Volume: 1 Issue: 1, 105 - 120, 30.09.2025

Tamer Zourob

https://doi.org/10.36657/muamelat.1751395

Abstract

The desire to acquire wealth is a fundamental emotion inherent in human nature. This emotion drives people to constantly seek various ways to acquire wealth. The paths humans follow to acquire wealth may sometimes involve gambling, interest, bribery, theft, and other exploitative practices that are prohibited by Allah, while at other times they may involve contracts based on mutual consent that are permitted by Allah. Consent is the fundamental element that enables a contract to be formed. Once the contract is formed, the fulfilment of obligations becomes mandatory. However, one of the parties to the contract may sometimes fail to fulfil their obligations arising from the contract due to force majeure reasons such as natural disasters, bankruptcy, illness, or imprisonment, or sometimes completely arbitrarily. Such a breach may cause serious financial damage to the other party to the contract and victimise them. This situation has led people to add financial penalty clauses to contracts in order to prevent any possible damage and to ensure compliance with the contract. The aim of this study is to explain the concept of financial penalties and to reveal the existence of this practice in ancient civilisations and heavenly religions. To this end, the concept of financial penalties is first discussed. Subsequently, the issue of how financial penalties were addressed within the legal systems of ancient civilisations is examined chronologically, starting with the oldest civilisations. Finally, the role of financial penalties in heavenly religions is explored. Research has revealed that the origins of financial penalties date back to ancient times and exist in heavenly religions. Financial penalties added to contracts sometimes serve as compensation and sometimes as punishment. Financial penalties have been imposed not only for violations of contract but also for certain crimes.

Keywords

Islamic Law , Contract , Property , Criminal Law , Financial Penalties , Debt

Mali Cezanın Tarihi Süreç İçindeki Varlığı

Abstract

Mal edinme duygusu insanın fıtratında var olan temel bir duygudur. Bu duygu insanı sürekli olarak mal elde edebileceği çeşitli yolları aramaya sevk eder. İnsanın mal edinmek için takip ettiği yollar kimi zaman kumar, faiz, rüşvet, hırsızlık gibi insanları sömüren ve bu sebeple Allah tarafından haram kılınan yollar olurken kimi zaman da Allah’ın helâl kıldığı karşılıklı rızaya dayalı sözleşmeler olabilir. Rıza, bir sözleşmenin kurulmasını sağlayan temel unsurdur. Sözleşme kurulduktan sonra yükümlülüklerin yerine getirilmesi zorunlu hale gelir. Ancak sözleşme yapan taraflardan biri kimi zaman elinde olmayan doğal afetler, iflas, hastalık, tutukluluk gibi mücbir sebeplerden kaynaklı olarak kimi zaman da tamamen keyfi olarak sözleşmelerden doğan yükümlülüklerini yerine getirmeyebilir. Bu tür bir ihlal sözleşmenin diğer tarafını sözleşmenin ihlal edilmesi sebebiyle ciddi maddi bir zarara uğratabilir ve mağdur edebilir. İşte bu durum insanları ortaya çıkabilecek her türlü zararın önüne geçmek ve sözleşmeye tabi olma disiplinini sağlamak amacıyla yapılan sözleşmelere mali ceza şartını eklemeye sevk etmiştir. Bu çalışmanın amacı mali ceza kavramını açıklamak ve bu uygulamanın eski medeniyetlerdeki ve semâvî dinlerdeki varlığını ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda öncelikle mali ceza kavramına yer verilmiştir. Daha sonra da mali cezanın eski medeniyetlerin hukuk sistemleri içerisinde nasıl ele alındığı meselesi en eski medeniyetlerden başlanılarak kronolojik olarak incelenmiştir. Ardından da mali cezanın semâvî dinlerdeki yeri ele alınmaya çalışılmıştır. Yapılan araştırmalar sonucunda, mali ceza uygulamasının kökenlerinin tarihsel açıdan çok eski tarihlere dayandığı ve semâvî dinlerde de var olduğu, sözleşmelere eklenen mali cezanın bazen tazminat bazen de cezâ niteliği taşıdığı, sözleşme ihlallerinin yanı sıra bazı suçlara da mali ceza öngörüldüğü tespit edilmiştir.

Keywords

İslam Hukuku , Sözleşme , Mal , Ceza , Mali Ceza , Borç

References

• Abdülmelik, Butrus. Kamusü’l-kitâbi’l-mukaddes. Kahire: Dârü’s-Sekâfe, 1991.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. Kitâbü’t-Telhîs fî Maʿrifeti Esmâi’l-Eşyâʾ. Dımaşk: Dâru Tılâs, 1996.
• Aydın, Nafiz. Hammurabi Yasaları. İstanbul: Alfa Basım Yayım, 2017.
• Bardakoğlu, Ali. “Ceza (Fıkıh)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/470-478. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Bedruddîn el-ʿAynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed. ʿUmdetu’l-Kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʿArabî, ts.
• Buhârî, Ebû ʿAbdullâh Muhammed b. İsmâʿîl b. İbrâhîm el-Buhârî. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Mustafa Dîb el-Bugâ. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr; Dâru’l-Yemâme, 5. Basım, 1993.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. ʿAlî er-Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. thk. ʿİsmetullâh ʿİnâyetullah Muhammed vd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2010.
• Çağrıcı, Mustafa. “Asabiyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/453-455. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Çelebi, Ahmed. Mukarenetü’l edyân: el-Mesihiyye. Kahire: Mektebetü Nahda el-Mısriyye, 10. Basım, 1998.
• Darîr, Sıddık Muhammed el-Emin. “eş-Şartu’l-cezâî”. Mecmau’l-Fıkhi’l-İslâmî / İslam Fıkıh Akademisi 2/12, 55-56.
• Esen, Hüseyin. İslam Hukukunda Mâli Cezalar. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
• Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm. Kitâbü’l-ʿAyn. 8 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 1988.
• Feyyûmî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Alî el-Hamevî. el-Misbâhu’l-munîr fî ğarîbi’ş-Şerhi’l-kebîr. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 2010.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed. el-Kâmûsü’l-muhît. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• Hamevi, Üsame. eş-Şartü’l-cezai ve sultatü’l-kadi fi ta’dilihi : dirase mukarene fi’l-fıkhi’l-İslami ve’l-kanun. Dımaşk: Darü’l-Hayr, 1997.
• Hasaneyn, İzzet. Nazariyyetü’l-Amme li’l-Cerime Beyne’ş-Şeria ve’l-Kanûn. Riyâd: Dârü’l-Ulum, 1984.
• Hüseyni, Nabobolasser. Hulâsatu Ahkâmi’z-zevâc ve’t-talâk fi şeriati Hammûrâbî. Babil: Dâru Vitriyât, 2023.
• İbn Hacer el-ʿAskalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. ʿAlî b. Muhammed el-ʿAskalânî. Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîh el-Buhârî. thk. Muhibbuddîn el-Hatîb. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1959.
• İbn Kudâme el-Makdisî, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn ʿAbdullâh b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâʿîlî. el-Muğnî. thk. Tâhâ ez-Zeynî vd. 10 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Kahire, 1968.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem b. Ali Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
• Karaman, Hayreddin. İslam Hukuk Tarihi. İstanbul: İz Yayıncılık, 1999.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslâm Hukuku. 2 Cilt. İstanbul: İrfan Yayınevi, 1982.
• Kayak, Sevgi. “Roma Hukukunda Cezai Şart”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 64/1 (2006), 237-258.
• Klengel, Horst. Kral Hammurabi ve Babil Günlüğü. İstanbul: Telos Yayıncılık, 2001.
• Komisyon, Watchtower Bıble And Tract Socıetyof New York. el-Kitabu’l-Mukaddes tercemetü’l alemi’l-cedîd. New York: Watchtower Bıble And Tract Socıetyof New York, 2024.
• Mâlik b. Enes, Ebû ʿAbdullâh Mâlik b. Enes b. Mâlik el-Medenî. el-Mudevvene. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1994.
• Meni’, Abdullah b. Sülayman. Buhûs fî’l-iktisâd el-İslâmî. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 1996.
• Mevsılî, Ebu’l-Fadl ʿAbdullâh b. Mahmûd el-Hanefî. el-İhtiyâr li-taʿlîli’l-Muhtâr. thk. ʿAbdullatîf Muhammed ʿAbdurrahmân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2005.
• Nedevî, Adem Vahît Hâşim el-Hafız. Tarihü’l-kanun. Bağdat: el-Âtik Kahire, 1989.
• Netşe, Cevad Bahr. Nazariyyetü’ş-şarti’l-cezâî beyne’l-fıkh ve’l-kânûn. Amman: Darü’l-Feth, 1. Basım, 2014.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. el-Mecmuʿ Şerhu’l-Muhezzeb. b.y.: y.y., ts.
• Öçal, Akar. Türk Hususi Hukukunda Gecikme Faizi. İstanbul: Sulhi Garan Matbaası, 1965.
• Önen, Turgut. Karşılıklı Borç Doğuran Sözleşmelerde Borçlunun Temerrüdü. Ankara: y.y., 1975.
• Pekdemir, Şevket. İslâm Hukukunda Sözleşmelerde Cezâî Şart. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2016.
• Savaş, Abdurrahman. “Hitit, Roma, İslam ve Yahudi Hukukları Üzerine Mukayeseli Bir Çalışma”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 18 (2011), 243-274.
• Schwarz, Andreas B. Roma Hukuku Dersleri Borçlar Hukuku. çev. Türkân Rado. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 1992.
• Serahsî, Muḥammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsü’l-ʾEimme. el-Mebsût. thk. Halîl Muhyiddîn el-Meyyis. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1993.
• Şâfiî, Ebû ʿAbdillâh Muhammed b. İdrîs b. ʿAbbâs. el-Umm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1990.
• Zourob, Tamer. Günümüz Finansal Piyasalarındaki Mali Ceza Uygulamalarının İslam İktisadı Açısından İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
• Udeh, Abdülkadir. et-Teşriü’l-Cinaiyyü’l-İslâmî : Mukârenen li-Kanuni’l-Vaz’i. Kahire: Dârü’t-Türas, 1977.
• Umur, Ziya. Roma Hukuku Ders Notları. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım, 2. Basım, 1990.
• Yılmaz, Ejder. Hukuk sözlüğü. İstanbul: Yetkin Yayınları, 2005.
• Zerka, Mustafa Ahmed. el-Fıkhü’l-İslâmî fî sevbihi’l-cedid : el-medhalü’l-fıkhiyyü’l-âm. 3 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1967.