Osmanlı İmparatorluğu’nda Ambar Muhasebesi: Trabzon Örneği (1724-1729)

Year 2012, Issue: 3 - Issue: 3, 165 - 181, 01.07.2012

Temel Öztürk

Abstract

Muhasebe insanoğlunun yeryüzündeki varlığıyla başlamaktadır. Bu yönüyle
geniş bir tarihi sürece sahip olan muhasebe, yıllar boyunca gerek insanoğlunun
faaliyetleri, gerekse toplumların uygulamaları sonucu farklı yapılarda meydana
gelmiştir. Ancak bu uzun süreçte birçok değişenin yanında tek bir unsur sabit
kalmıştır. O da hesap verebilmektir. Bu uygulama, gerek kişilerin kendi muhasebeleri,
gerekse onların toplum ya da toplumun organize edilmiş yapıları ölçüsünde devlet
unsurlarına karşı sorumlu tutulmalarını gerekli kılmıştır. Bu açıdan hesap verebilme
yanında kontrolü sağlama özelliği muvacehesinde tarihin önemli bir kesitini oluşturan
Osmanlı İmparatorluğu’nun muhasebesine yönelik çalışmalar etkili ve hızlı bir şekilde
yürütülmektedir. Biz de bu çalışmada tarihteki bu büyük devletin muhasebesinden bir
kesitine ışık tutacak şekilde ambarlar üzerinde araştırmalarımızı ortaya koyduk.
Osmanlı İmparatorluğu’nda ambar işletimine yönelik faaliyetler vilayetler
nezdinde hemen hemen birbirine benzerdir. O nedenle burada devlete ait bu yöndeki
tüm birimler yerine devletin etkili bir bölgesinde yer alan vilayetine yönelik araştırmaların
daha verimli olacağı inancı ile Trabzon ambarı üzerinde durulmaya karar verilmiştir.
Trabzon bu açıdan devletin önemli stratejik vilayetlerinden biri olması yanında araştırma
dönemi için seçilen yılda da bir doğu seferinin mevcudiyeti dolayısıyla ambar açısından
oldukça faal bir uygulamayı da ortaya koymaktaydı. Onun bu yöndeki faaliyetine ilişkin
ambarlarının muhasebesini izah eden muhasebe icmal defterleri bulunmaktadır. Bu
yönde araştırmamıza temel teşkil eden muhasebe icmal defteri, Başbakanlık Osmanlı
Arşivi’nde Maliyeden Müdevver Defterler Tasnifindeki 3375 numaralı defterin içerisinde
yer almaktadır. Bu icmal muhasebe defteri, İran ile olan savaşlar (1723-1727) dönemine
tekabül etmesi açısından Trabzon ambarının muhasebesine dair önemli bir kesiti ortaya
koymaktadır. Böylece çalışma içerisinde giriş bölümünde devletin ambar uygulamaları
ve ambarların muhasebe kayıtlarını gösteren icmal muhasebesi hakkında genel bir
bilgi verilmektedir. Akabinde araştırmamıza konu olan muhasebe icmal kaydına dayalı
olarak Trabzon ambarının incelenen dönem içerisindeki muhasebesi izah edilmektedir.

Keywords

Muhasebe, Osmanlı İmparatorluğu, Trabzon Ambarı.

Warehouse Accounting in the Ottoman Empire: The Example of Trabzon/1724-1729

Abstract

The process of accounting begins with humankinds’ existence in the world.
Having a large historical development process, accounting had different structures
throughout history upon different activities and implementations of societies. Moreover,
during this long process beside all changes there is something never changed. It is
rendering of account. This practice, forced responsibility on individuals’ personal
usages and on their accounting responsibilities before society’s organized structures
such as state. Taking the case from this angle, studies on Ottoman Empire’s accounting
process which occupies and important section of history bears definite importance are
carried out effectively. In this paper it is tried to carry on studies in warehouses of the
Ottoman Empire.
In the Ottoman Empire, the activities addressing warehouse running in sanjaks
level are almost same. Due to this reason, instead of working on all units of the state it
is preferred to focus on one Trabzon sanjak warehouse that is an important part of the
Empire throughout its history. Beside the fact that, Trabzon was an important strategic
location of the Empire, the period selected coincides with a large east campaign and
bears an active period for warehousing. There are accounting extracts books icmal
defters showing warehouse activities in this term. The accounting extract book this
study based on is in Prime Ministry Ottoman Archive Maliyeden Müdevver Defterler
Classification Book Number 3375. This accounting extract book covers the period
of wars with Iran (1723-1727) and thus gives an important cross section of Trabzon
warehouse’s accounting process. Thus in the preamble general information is given
regarding to state’s warehouse applications and accounting extract books showing the
accounting registers. After this brief information, accounting process and cross section
of the period of Trabzon extract book that this paper based on is tackled with.

Keywords

Accounting, Ottoman Empire, Trabzon Warehouse.