SARAY MUTFAĞININ MUHASEBE KAYITLARI: MEHMET EFENDİ DÖNEMİ (H. 1089)

Year 2025, Issue: 29, 25 - 50, 22.07.2025

Ali Apali , Şule Erturan

Abstract

Osmanlı sarayları her zaman saray mutfaklarında zengin erzak çeşitliliğini elinde bulundurmuştur. Bunun yönetimini sağlayan birim ise Matbah-ı Âmire’dir. Devlet bünyesinde erken dönemlerden itibaren varlığı süren Matbah-ı Âmire Emaneti çeşitli birimleri ve hizmetkarları ile büyük ve güçlü bir yapılanma olarak bilinmektedir. Bu yapılanma, mutfakları, muhasebe kayıt sistemi, kilerleri, çalışanları ve büyük iaşe yapısı ile devletin sistemi oturmuş kurumlarından biridir. Dolayısıyla sadece saray halkının günlük yeme-içme ihtiyacının sağlanması noktasında değil, devletin tedarik zincirinin işlemesinde de önemli rol oynamaktadır.
Bu çalışmada Mehmed Efendi zamanının saray mutfağının gelir ve giderlerinin muhasebe kayıtlarının incelenmesi amaçlanmıştır. Belgedeki muhasebe kayıtlarında bazı ürünlerin bir yıl içindeki stok bilgilerini gelir ve gider kalemleri üzerinden muhasebeleştirilmesi yapılmıştır. Çeşitli ürünlerin önceki dönemden kalan bakiyesi ilgili dönemde satın alınan miktarı ve eldeki toplam tutarı hesaplanmakta olup, giderler hesabında saraya ait gider ile avlanma vergi giderinin genel olarak hesaplamaları yapılmıştır. Belgenin devamındaki kayıtlarda Mehmed Efendi'nin amiral matbahında genel gelir ve harcamaların hesabı, söz konusu yılın 28 S 1089-5 L 1089 ayına kadar yine çeşitli ürünlerin muhasebe kayıtları incelenmiştir.

Keywords

Osmanlı Devleti. , Matbah-ı Âmire , Muhasebe Tarihi

ACCOUNTING RECORDS OF THE PALACE CUISINE: THE MEHMET EFENDI PERIOD (H. 1089)

Abstract

Ottoman palaces always possessed a rich diversity of supplies in their cuisine. The unit that managed this was Matbah-ı Âmire. The Matbah-ı Âmire Deposit that continued its existence within the body of the government since early periods is known as a large and strong construct with a variety of units and attendants. This construct is one of the settled organizations of the government with its cuisine, entry accounting system, cellars, employees and large catering structure. Therefore, it played a crucial role not only in meeting the daily eating-drinking need of the court, but also in ensuring the running of the government’s supply chain.
In this study, it was aimed to examine the accounting records related to the incomes and expenses of the palace cuisine during The Mehmed Efendi Period (1088-1089). In the accounting records of the document, the one-year stock information of specific products was recognized on the basis of income and expense items. The balance of a variety of products from the previous period, as well as their quantity purchased during the relevant period and their aggregate amount were calculated. In the expenses account, the incomes related to the palace and hunting tax were calculated. In the records related to the rest of the document, the general account of Mehmed Efendi’s incomes and expenses in the admiral cuisine was examined along with accounting records of a variety of products until the 28 Safer 1089-5 L 1089 month of the aforementioned year.

Keywords

Ottoman Empire , Matbah-ı Âmire , History of Accounting

References

• Abdioğlu, H., & Çakır, B. (2021). Osmanlı devletinde çeltik tarımı ve muhasebe işlemleri. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (2021 Özel Sayı), 205-224.
• Barkan, Ö. (1963). Saray mutfağının 894-895 (1489-1490) yılına ait muhasebe bilançosu. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, (23), 380-398.
• Barkan, Ö. (1979). İstanbul saraylarına ait muhasebe defterleri. Belgeler, 9(13), 88-103.
• Baykal, İ. (1953). Enderun mektebi tarihi. Fetih Derneği.
• Bekçi, İ., Apalı, A., & Köse, E. (2021). Osmanlı maliyesi defterlerinden 1280 r. (1864 m.) tarihli bucak sancağı masarifat defterinin tahlili. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Fakültesi Dergisi, (60), 447-471.
• Berksan, F. (2005). Matbah-ı Amire (Saray Mutfağı) (1703-1730). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Basılmamış Doktara Tezi.
• Bilgin, A. (2003). Matbah-ı Amire. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (28)
• Bülbül, Y. (1999). Klasik dönem Osmanlı muhasebe sistemi. Divan İlmi Araştırmalar Dergisi, 6(1), 151-152.
• Elitaş, C., O. Güvemli, O. Aydemir, M. Erkan, U. Özcan & M. Oğuz (2008), Osmanlı İmparatorluğu’nda 500 Yıl Boyunca Kullanılan Muhasebe Yöntemi: Merdiven Yöntemi. T.C. Maliye Bakanlığı Yayınları.
• Goody, j. (2013). Yemek, mutfak, sınıf : karşılaştırmalı sosyoloji çalışması. Pinhan Yayıncılık.
• Günalan, R. (2010). Osmanlı imparatorluğunda defterdarlık teşkilatı ve bürokrasisi: xvi. yüzyıl maliye ahkâm defterleri. Kayıhan Yayınları.
• Güvemli, O. (2000). Türk devletleri muhasebe tarihi, Osmanlı İmparatorluğu Tanzimat'a kadar. İstanbul YMM Odası Yayını.
• Güvemli, O. & Batuhan, Güvemli B. (2007). The Birth an Development of an Accounting Method in the Middle East (Merdiban Method) Paper The Fifth Accountig History İnternatonal Conference, August, 9-11.
• Halaçoğlu, Y. (1991). X1V-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda devlet teşkilâtı ve sosyal yapı. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mert, A. (2020). Osmanlı İmparatorluğu'nda defterdarlık ve günümüz yansımaları. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1(11), 194-212.
• Oğuz, G. (2018). 17. yüzyılın son çeyreğinde Osmanlı saray mutfağına bir aylık sebze ve meyve alımı. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 5(18), 341-372.
• Ortaylı, İ. (1979). Türkiye idare tarihi. Türkiye ve Amme idaresi Enstitüsü.
• Öner , E. (2005). Osmanlı imparatorluğu ve cumhuriyet döneminde malî idare. Maliye Bakanlığı Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı Yayını.
• Öner, E. (2001). Mali olaylar ve düzenlemeler ışığında, Osmanlı imparatorluğu ve cumhuriyet döneminde mali idare. Maliye Bakanlığı APK Yayını.
• Özcan, A. (2011). Fatih'in teşkilât kânunnâmesi ve nizâm-ı âlem için kardeş katli meselesi. Tarih Dergisi, (33), 7-56.
• Öztürk, T. (2012). Osmanlı imparatorluğu’nda ambar muhasebesi: Trabzon örneği (1724-1729). Muhasebe Ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (3), 165-181.
• Sahillioğlu, H. (1998). Ahkâm Defteri. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. TDV Yayınları.
• Sak, İ. (2006). Osmanlı sarayının iki aylık meyve ve çiçek masrafı. Tarih Araştırmaları Dergisi, 25(40), 141-176.
• Tabakoğlu, A. (1985). Gerileme dönemine girerken Osmanlı maliyesi. Dergah Yayınları.
• Tabakoğlu, A. (2016). Osmanlı mali tarihi. Dergah Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. (1988). Osmanlı devletinin merkez ve bahriye teşkilatı. Türk Tarihi Kurumu Yayınları.
• Üçok, C., Mumcu, A., & Türk, G. (1999). Türk hukuk tarihi. Turhan Kitapevi.