JÖN TÜRKLER VE SİYASAL ELİTİZM: AHMET RIZA BEY ÖZELİNDE BIR İNCELEME

Yıl 2018, Cilt: 15 Sayı: 54, 97 - 116, 01.09.2018

İlyas Söğütlü

Öz

Bu çalışma, Jön Türk hareketinin ana davası
olan meşrutiyet savunusuna rağmen, hangi
nedenlerle siyasal seçkinciliğe yöneldikleri ve
meşrutiyetçilikle siyasal seçkinciliği nasıl tevil
ettikleri sorusuna hareketin fikri önderlerinden
Ahmet Rıza Bey özelinde cevap bulmayı amaçlamaktadır. İlk olarak Jön Türkler ve Ahmet Rıza
Bey’in hararetle savundukları meşrutiyetten muratları, siyasal katılım ve temsili esas alan tam
bir parlamenter rejimin tesisi olmayıp, kurtuluş
reçetelerini hayata geçirmek üzere Padişah tarafından kendilerine danışılmasıdır. Zira Ahmet
Rıza Bey’e göre henüz bu türden bir rejim için
toplumsal koşullar müsait değildir. Dolayısıyla
meşrutiyet rejiminden kastı, Anayasanın ilanı ve
Osmanlı unsurlarını seçkinler düzeyinde temsil
edecek bir parlamentonun açılmasıdır. Bununla
amaçlanan, Osmanlı’nın siyasal birliğini korumak üzere Osmanlı vatanı ve vatandaşlığı fikri
etrafında birlik fikrini oluşturmaktır. Ahmet Rıza
Bey’in siyasal seçkinciliğe yönelten başka faktörler de bulunmaktadır. Diğer Jön Türkler gibi
o da Osmanlı toplumunun sorunlarına çare
aramak üzere Batı düşüncesiyle temasa geçtiği
dönemde, Batı’da da revaçta olan pozitivizm,
solidarizm ve sosyal Darwinizm gibi siyasal
seçkinciliğe temel oluşturacak fikirlerle karşılaşmıştır. Nihayet Ahmet Rıza Bey ve diğer Jön
Türklerin sınıfsal konum ve kaygılarının da onları seçkinci fikirlere yaklaştıran bir unsur olarak
not edilmesi gerekir.

Anahtar Kelimeler

Jön Türkler, Siyasal Elitizm, Ahmet Rıza Bey, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce

Kaynakça

• RIZA, A.(1988), Ahmet Rıza Bey’in Anıları, Derl. Bülent Demirbaş, İstanbul: Arba Yayınları.
• RIZA, A. (2004), Batının Politik Ahlaksızlığı, Türkçesi: Ergun Göze, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• RIZA, A. (2011), Eğitimci Bir Jön Türk Ahmet Rıza Bey ve “Vazife ve Mesuliyet” Eserleri, Derl. Mustafa Gündüz-Musa Bardak, İstanbul: Divan Kitap.
• RIZA, A. (2009), Hatıralar, Biz İttihatçılar- İbrahim Temo-Ahmet Rıza, Yay. Haz. Nurer Uğurlu, İstanbul: Örgün Yayınevi.
• ALKAN, M. Ö. (2005), “İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e Modernleşme ve Ulusçuluk Sürecinde Eğitim”, Osmanlı Geçmişi ve Bugünün Türkiye’si, Derl. Kemal H. Karpat, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• BERKES, N. (2004), Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• BIERSTEDT, R. (1997), “18. Yüzyılda Sosyolojik Düşünce”, Çev. Uygur Kocabaşoğlu, Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi, Ed. Mete Tuncay- Aydın Uğur, Ankara: Ayraç Yayınları.
• CEVİZCİ, A. (2005), Felsefe Sözlüğü, 6. Baskı, İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• EBÜZZİYA, Z. (1989), “Ahmet Rıza”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt:2, İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, ss.124-127.
• DAVISON, R. H. (2004), Osmanlı İmparatorluğunda Reform (1856-1876), Türkçesi: Osman Akınhay, İstanbul: Agora Kitaplığı.
• DOĞAN, Atila (2006), Osmanlı Aydınları ve Sosyal Darwinizm, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• FINDIKOĞLU, F. Z. (1962), Auguste Comte ve Ahmet Rıza, İstanbul: Fakülteler Matbaası.
• GENCER, B.(2008), İslâm’da Modernleşme, Ankara: Lotus Yayınları.
• HANİOĞLU, M. Ş. (1989). Bir Siyasal Örgüt Olarak Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük, 2.Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• KABAKÇI, E. (2014), “Bir Yeniden Yorumlama Örneği: Ahmet Rıza Bey’in “Pozitivizm”i”, Sosyoloji Dergisi, 3.Dizi, 28. Sayı, 2014/1, ss. 28-58.
• KAHRAMAN, H. B. (2008), Türk Siyasetinin Yapısal Analizi-I, İstanbul: Agora Kitaplığı.
• KEYDER, Ç. (1995), Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, Çev. Sabri Tekay, 4. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• KURAN, A. B. (2000), İnkılap Tarihimiz ve Jön Türkler, 2. Basım, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• MALKOÇ, E.(2007) “Doğu-Batı Ekseninde Bir Osmanlı Aydını: Ahmet Rıza, Yaşamı ve Düşünce Dünyası”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları-İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Dergisi, 6 /11, ss. 93-162,
• MARDİN, Ş. (2012), Türkiye, İslâm ve Sekülarizm, Çev. Elçin Gen-Murat Bozluolcay, İstanbul: İletişim Yayınları.
• MARDİN, Ş. (1996), Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, Çev. Mümtaz’er Türköne-Fahri Unanİrfan Erdoğan, İstanbul: İletişim Yayınları.
• MARDİN, Ş. (1992), Türk Modernleşmesi, Çev. Mümtaz’er Türköne-Fahri Unan-İrfan Erdoğan, İstanbul: İletişim Yayınları.
• MARDİN, Ş. (1989), Jön Türklerin Siyasi Fikirleri, İstanbul: İletişim Yayınları.
• MİCHELS, R. (2001), Political Parties: A Sociological Study of the Oligarchical Tendencies of Modern Democracy, Translated By Eden and Cedar Paul, Kitchener, Ontario : Batoche Books.
• MILLS, C. W. (1974), İktidar Seçkinleri, Ünsal Oskay, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• MOSCA, G. (1939), The Ruling Class, Translation by Hannah D. Kahn, New York and London: McGrew-Hill Book Company Inc.
• PARETO, V. (2010), Seçkinlerin Yükselişi ve Düşüşü, Çev. Merve Zeynep Doğan, 2. Baskı, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• PLATON (2006), Devlet, Çev. Sabahattin Eyüboğlu-M.Ali Cimcoz, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• SCHUMPETER, J. (1977), Kapitalizm, Sosyalizm ve Demokrasi II, Sosyalizm ve Demokrasi, Çev. Rasin Tınaz, İstanbul: Varlık Yayınevi.
• TIRYAKIAN, E. (1997), “Emile Durkheim”, Çev. Ceylan Tokluoğlu, Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi, Ed: Mete Tuncay-Aydın Uğur, Ankara: Ayraç Yayınları.
• VERGİN, N. (1988-1989), “Pozitivist Optimizm ve Sosyolojinin Doğuşu”, Toplum ve Bilim, Sayı: 44, ss.111-122.