İSLÂMDA DİN VE SİYASET İLİŞKİSİNİN KÖKENLERİNE ORTADOĞU’DAKİ PRATİK YANSIMALARIYLA TARİHSEL BİR BAKIŞ

Yıl 2016, Cilt: 13 Sayı: 48, 243 - 262, 15.08.2016

Çağdatay Özdemir

Öz

İslâm dininin ortaya çıkışı ve yüzyıllar boyunca yaşadığı gelişmeler siyaset bilimi açısından pek çok farklı dinamiği bünyesinde barındırmatadır. Bu anlamda İslâm’ın siyasallaşmasını ortaya çıkartan parametreler ve peşi sıra yaşanan gelişmeler geniş bir coğrafyada birçok medeniyeti derinlemesine etkilemiştir. Nitekim İslâm’ın ilk siyasal kırılmasından günümüze değin yaşanan evresinde, siyasal çerçeve belirli aktörler üzerinden şekillenmiştir. Bu aktörlerin en dikkat çekeni ise İslâmi cemaatlerdir. Bu bağlamda İslâmi cemaatler imparatorluklardan demokrasilere kadar birçok farklı siyasal sisteme etki ederek iz bırakmışlardır. Bu çalışmada ise; İslâm’ın siyasallaşmasının kuramsal ve kavramsal kökenlerine inilmeye çalışmış ve Müslümanlar arasındaki ilk siyasal kırılmaları içeren genel bir bakış çizilmiştir. Bu eksende İslâm ve siyaset ilişkisi, İslâm’ın siyasallaşmasının temelleri ele alınmıştır. Ardından bu konunun Ortadoğu’daki pratiklerini ortaya koymak amacıyla, İslâmi cemaatlerin ortaya çıkışı ve söz konusu bu cemaatlerin siyasetle olan ilişkisi incelenmiştir. Bu ilişki çerçevesinde Ortadoğu’dan ve Afrika’dan önemli İslâmi cemaatlerin liderleri ve genel düsturları detaylandırılmış, nihayetinde ise siyasete yönelik etkilerine ampirik örnekler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İslâm, Siyaset, Devlet, İktidar, İslâmi Cemaat, Yönetim

Kaynakça

• ABBOUSHI, W.F., (1970). Political Systems Of The Middle East In The 20Th Century, Dodd Mead & Company, New york, s.3
• AKKOR, Mahmut (2012). ‘‘Dini Bir Müessesenin Sonu: Hilafetin İlgası’’, History Studies, Volume: 4/1, s.16.
• AL-ATHIR, İbn (1869-71). Usd al-Ghaba. Kahire.
• ARSLANOĞLU, İbrahim, ‘‘Türkiye’de Din ve Siyaset İlişkisi’’, Gazi Üniversitesi İnternet Veri Tabanı, w3.gazi.edu.tr/~iarslan/dinsiyaset.doc , (20.08.2014).
• BAKER, Raymond William (2003). İslâm Without Fear:Egypt and the New İslâmists, Harvard University Press, Massachusetts, Boston, s.23
• BULAÇ, Ali (2014). Din ve Siyaset, İnkılap Yayınları, s.24
• BODUR, Ezber (2003). ‘’Vahhabi Hareketi ve Küresel Terör’’, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl:1, Sayı:2, ss.7-8
• ÇAHA, Ömer (2006). ‘‘Muhafazakar Düşüncede Toplum’’, Liberal Düşünce Dergisi, Vol:1, No:9, s.23
• ÇAĞATAY, Neşet ve Çubukçu, İbrahim (1985). Agah, İslâm Mezhepleri Tarihi, Ankara Üniversitesi Basım Evi, , s.xı
• CEYLAN, Ayhan (2003). ‘‘ İslâm’da Siyasal İktidar (Velayet-i Amme)’’, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: VII, Sayı: 1-2, , s.103
• ÇELİK, Mehmet (2000)., ‘‘İslâm Tarihinde Dinin Politikaya Alet Edilmesinin İlk Örnekleri’’, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:10, Sayı:1, s.29.
• DURSUN, Davut (2006). Siyaset Bilimi, Beta Basım Yayın, 3.Baskı, s.25
• ERDOĞAN, Mustafa (1995). ‘‘Sekülerizm, Laiklik ve Din’’, İslâmi Araştırmalar, Cilt: 8, Sayı: 3-4, Yaz-Güz Dönemi Dönemi, , s.179.
• El BENNA, Hasan (1987). Dava ve Davetçinin Hatıraları (Hatıralarım), Beşir Eryarsoy (Çev.), İşaret Yayınları, İstanbul, ss.87-89
• El BENNA, Hasan (1969), Müslüman Kardeşler Teşkilatı, Akif Nuri Karcıoğlu (Çev.), Dava Yayınları, İstanbul, ss.53-54
• El-CABİRİ, Muhammed Abid (1991). Bünyetü’l-Akli’l-Arabi. Beyrut: el-Merkezu’s Sekafiyyu’l- Arabi.
• El-CABİRİ, Muhammed Abid, (1991). Tekvinu’l-Akli’l-Arabi. Beyrut: el-Merkezu’s-Sekafiyyi’l-Arabi. ELIAD, Mircea (tarih yok). The Encyclopedia of Religion. New York: Macmillan Publishing Company,,
• HALDUN, İbni (1989). Mukaddime, Cilt:1, Zakir Kadiri Ugan (çev.), MEB Yayınları, s.481.
• HEYWOOD, Andrew (2006). Siyaset. İstanbul: Liberte Yayınları.
• HEYWOOD, Andrew, (2012). Siyasetin Temel Kavramları. Ankara: Adres Yayınları,
• HURÇ, Ramazan (2003). ‘‘Siyaset Bilincinin Oluşumu Bağlamında Dört Halife’nin Seçim Sistemi’’, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:13, Sayı: 1, ss.415-416
• KARPAT, Kemal (2013). H., İslâm’ın Siyasallaşması, Timaş Yayınları, 5.Baskı, s.xiii
• KILIÇ, Cevdet (1999). ‘‘Felsefe Din, Vahiy Akıl İlişkisi Bağlamında Din Kavramı ve Günümüz Din Toplum İlişkileri’’, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 4, ss.110-111.
• KUTAY, Cemal (1977). Müslüman Kardeşler Hareketi, Kalem yayınları, Ankara, ss.26-46
• KURT, Abdurrahman (2008). ‘‘Sosyolojik Din Tanımları ve Dine Teolojik Bakış Sorunu’’, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt:17, Sayı:2, s.74.
• KUŞÇU, Yurdanur (2011). ‘’Suudi Arabistan’da Muhalefet Hareketleri’’, Ortadoğu Analiz, Cilt:3, Sayı:30, Ankara, s.83
• LAGENDIJK, Joost and WIERSMA, Jan Marinus (2008). Avrupa’nın Müslüman Komşuları: Türkiye, Bosna, Fas, Mısır, Selim Önal (Çev.), İletişim Yayınları, İstanbul, s.146
• LEWIS, Bernard (1992). İslâm’ın Siyasal Dili. İstanbul: Rey Yayıncılık.
• MANDAVILLE, Peter (2009). ‘‘How Do Religious Beliefs Affect Politics?’’, Global Politics, Jenny Edkins and Maja Zehfuss (eds.), Oxford: Routledge, ss. 97-98.
• MARDİN, Şerif (1999). Türkiye’de Din ve Siyaset, İletişim Yayınları, 6. Baskı, ss.194-199
• MENEKŞE, Ömer (2005). ‘‘İslâm Düşünce Tarihinde Devlet Anlayışı: Maverdi ve Nizamülmülk Örneği’’, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Sayı:3, s.195
• MUHAMMAD, Hamidullah (1990). İslâm Peygamberi, Cilt:2, Salih Tuğ (çev.), İrfan Yayınları, s.1112
• NASUHBEYOĞLU, Tayfun. ‘‘İslâm’da Siyasi Mezhebler’’, Pusula Derneği Yayını, http://pusuladernegi.org/wp-content/uploads/siyasi_mezhebler.pdf (11.09.2014), s.49
• ÖZTEKİN, Ali (1993). Siyaset Bilimine Giriş, Siyasal Kitabevi, s.16
• SARIKAYA, M. Saffet, ‘‘Dinde Marjinalleşmenin Pratik Boyutuna Dair Bazı Değerlendirmeler (İslâm Mezhepleri Tarihi Açısından Bir Çözümleme Denemesi)’’, e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, http://www.emakalat.com/index.php/emakalat/article/viewFile/4/6 (5.10.2014) ss. 27-30
• SARIKAYA, M. Saffet,, ‘‘Dini Zihniyetimizin Oluşumunda Dini Tarikat ve Cemaatlerin Olumsuz İz Düşümleri’’, Arayışlar Dergisi, http://www.msaffets.com/wpcontent/uploads/Dini-Zihniyet.pdf (7.10.2014), s.4
• SARIKAYA, M. Saffet (1998). ‘‘Cumhuriyet Dönemi Türkiye’sinde Dini Tarikat ve Cemaatlerin Toplumdaki Yeri’’, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:3, ss.93-94
• TIĞLI, İbrahim, (2011), ‘‘Mısır’da Sosyal Hareketler: Kifaye Hareketi ve Müslüman Kardeşler’’, Dünya Bülteni Araştırma Masası(DÜBAM), http://www.dunyabulteni.net/file/2011/ misirda-sosyal-hareketler.pdf, (11.10.2014), ss.43-44
• TURAN, Tufan ve TURAN, Esin Tüylü (2011). ‘‘Libya’nın Tarihi Gelişimi İçerisinde Sennusilik, Türk-Sennusi ve Türk Libya İlişkileri’’, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt:4, Sayı:19, s.193
• YÜCESOY, Hayrettin (1985). Sennusilik, Sufi Bir İhya Hareketi, Acar Matbaası, ss.11-12.
• WARMER, Daniel (1991). An Ethic of Responsibility in International Relations. Lynne Rienner Publishers,