TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTSİZLİĞİNİN BELKEMİĞİ “ÂDEM’İN KABURGASI” MI?

Year 2014, Volume: 11 Issue: 41-42, 47 - 91, 15.12.2014

Adnan Bülent Baloğlu

Abstract

Kadın hakları, toplumsal cinsiyet adaleti ve eşitliği, feminist gündemin önemli meseleleri arasındadır. Bununla birlikte, kadın haklarının geliştirilmesi, kültür, din ve toplumda erkeklerle eşit konuma sahip olmalarının temin edilmesi o kadar da kolay değildir. Feminist teologlara göre, bu güçlüğün arkasındaki temel neden, “Havva’nın, Âdem’in kaburgasından yaratıldığı” mitidir. Bu mit yüzünden, tarih boyunca, kadınlar aşağılanmış ve tüm haklarından mahrum bırakılmışlardır. Bir diğer ifadeyle, Ataerkil düzen, kadınları boyunduruk altına alabilmek için din vasıtasıyla birtakım hükümler, iddialar, semboller vb. üretmiş ve eski mitleri kullanmıştır. Bu makalenin birinci amacı, Müslüman ve Hıristiyan feminist teologların, dinsel metinlerde anlatıldığı şekliyle, kadının yaratılması hikâyesinde “Âdem’in kaburgası” meselesini nasıl ele aldıklarını ortaya koymaktır. Bu husus, özellikle, Pakistan kökenli Amerikalı ilahiyatçı ve önde gelen feminist Kur’an araştırmacısı Riffat Hassan ile Amerikalı feminist araştırmacı ve Katolik teolog Rosemary Radford Ruether’in eserleri çerçevesinde incelenmektedir. Bunu yaparken, makalenin ikinci amacı, bu iki feminist yazarın, kendi kutsal metinlerinin kadın düşmanı ifadelerden azâde olduklarını,gerçekte toplumsal cinsiyet eşitliğine ve adaletine çağrı yaptıklarını ispatlamak için çeşitli delilleri nasıl kullandıklarını keşfetmektir. Son olarak, günümüz bağlamında konuyla alâkalı kendi düşüncelerimizi paylaşacağız. Kanaatimizce, Tevrat-İncil ve hadislerde geçen –Kur’an’da geçmiyor– “Âdem’in kaburgası” ifadesi kültürde ve toplumda kadın düşmanı tavırların nedeni olabilirse de, kadınların maruz kaldığı pek çok adaletsizliğin tek sorumlusu değildir.

Keywords

“Âdem’in kaburgası”, Havva, Kur’an-ı Kerim, Tevrat, İncil, Hadis, Yaratma, Feminist Teoloji, Toplumsal Cinsiyet Adaleti, Toplumsal Cinsiyet Eşit(Siz)Liği, Riffat Hassan

References

• AĞIRMAN, Cemal (2001). Kadının Yaratılışı: İlgili Ayetler Bağlamında Yeni Bir Yaklaşım. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• ALİ, Kecia (2006). Sexual Ethics and Islam: Feminist Reflections on Qur’an, Hadith, and Jurisprudence. Oxford: Oneworld Publications.
• ALİ, Zehra (2014). İslamî Feminizmler (Öykü Elitez, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• AMADOR, J.D.H. (1998). “Feminist Biblical Hermeneutics: A Failure of Theoretical Nerve”. Journal of the American Academy of Religion, 66 (1), 39-57.
• ARPAGUŞ, Hatice K. (2010). “Kur’an Perspektifinden Yaratılış İtibariyle Kadına Bakış”. Bilal GÖKKIR vd. (Ed.), Tarih’ten Günümüze Kur’an’a Yaklaşımlar içinde. http://www.tefsir.gen.tr/img/KTA02-hatice-k-arpagus.pdf adresinden erişildi.
• CHUNG, Miyon (2008). “Rosemary Radford Ruether’s Jesus: An Iconoclastic Liberator”. Torch Trinity Journal, 11 (1), 117-129.
• DAVIDSON, R. M. (1988). “The Theology of Sexuality in the Beginning: Genesis 1-2”. Andrews University Seminary Studies 26 (1), 5-21.
• DURMUŞOĞLU, Kadriye & KURT, Abdurrahman (2008). “Üç Kur’an Yorumunda Kadının Ötekiliği”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17 (2), 621-648.
• GÖRGÜLÜ, Ülfet (2014). Kadın ve Siyaset: İslam Toplumunda Kadının Siyasal Hakları Üzerine Fıkhî Bir İnceleme. İstanbul: İz Yayıncılık.
• GÜRKAN, Salime L. (2003). “Yahudi ve Kutsal Metinlerinde İnsan’ın Yaratılışı ve Cennet’ten Düşüş”. İslam Araştırmaları Dergisi, 9, 1-48.
• HAMMER, Juliane (2013). “Studying American Muslim Women: Gender, Feminism, and Islam”. Juliane HAMMER & Omid SAFI (Ed.), The Cambridge Companion to American Islam içinde. New York: Cambridge University Press.
• HASSAN, Riffat (1985). “Made from Adam’s Rib: The Woman’s Creation Question”. Al-Mushir, 22 (3), 124-155.
• HASSAN, Riffat (1990). “An Islamic Perspective”. Jean BECHER (Ed.). Women, Religion and Sexuality:Studies on the Impact of Religious Teachings on Women içinde (s. 93-128). Geneva: World Council of Churches Publications.
• HASSAN, Riffat (1995). “Members, One of Another: Gender Equality and Justice in Islam”. The Religious Consultation on Population, Reproductive Health and Ethics, (http://www.religiousconsultation.org/hassan.htm adresinden erişildi.
• HASSAN, Riffat (1999). “The Issue of Woman-Man Equality in the Islamic Tradition”. Kristen E. KVAM, Linda S. SCHEARING, Valarie H. ZIEGLER (Ed.), Eve and Adam içinde. Bloomington: Indiana University Press.
• HASSAN, Riffat (2000). “Is Family Planning Permitted by Islam? The Issue of Woman’s Right to Contraception”. Gisela WEBB (Ed.), Windows of Faith: Muslim Women Scholar-activists in North America içinde. New York: Syracuse University Press.
• HASSAN, Riffat (2001). “Challenging the Stereotypes of Fundamentalism: An Islamic Feminist Perspective”. The Muslim World, 91(1-2), 55-69.
• HASSAN, Riffat, (“Religious”) “Religious Human Rights in the Qur’an”. http://muslimcanada.org/emory.pdf adresinden erişildi.
• KESGİN, Salih. “Âyetleri Anlamada Hadis Algısının Etkisi”. 477-490 http://www.tefsir.gen.tr/img/KTA01-salih-kesgin.pdf adresinden erişildi.
• KÖYSÜREN, Aliye Ç. (2013). Kültürel ve Dini Algıda Toplumsal Cinsiyet. Ankara: Sentez Yayınları.
• MEADOR, Jan (2010). “Why God Used Adam’s Rib to Create Eve?”. http://janmeador. wordpress.com/teachings-2/why-god-used-adams-rib-to-create-eve/ adresinden erişildi.
• MILLER, Patti (2010). “Rosemary Radford Ruether: Fearless Leader and Changemaker for Progressive Catholic Feminism”. Conscience, 21(3).
• OKUYAN, Mehmet (2007). “Kadına Yönelik Şiddete Kur’an’ın Bakışı”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 23: 93-133. http://dergi.ilahiyat. omu.edu.tr/Makaleler/242470133_20072305064.pdf adresinden erişildi.
• PETERSON, Jefferis K. (1997). “Feminism, Homosexuality, and Hermeneutics: Exercises in Eisegesis”. http://scholarscorner.com/Critical/Feminist adresinden erişildi.
• QUDSIA, Mirza (2008). “Islamic Feminism & Gender Equality”. ISIM Review, 21, 30-31.
• RUETHER Rosemary R. (1977). Feminine Face of the Church. Philadelphia, Pennsylvania: The Westminster Press.
• RUETHER Rosemary R. (1997). “Created Second, Sinned First”. Conscience, XVIII (1), 21-24.
• RUETHER Rosemary R. (2001-02). “The War on Women”. Conscience, XXII (4).
• RUETHER Rosemary R. (2005). “Why Do Men Need the Goddess? Male Creation of Female Religious Symbols”. Dialog, 44 (3), 234-236.
• RUETHER Rosemary R. (2010). “Ecofeminism – The Challenge to Theology”. D. HESSEL & R.R. RUETHER (Ed.), Christianity and Ecology: Seeking the Well Being of Earth and Humans içinde. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
• RUETHER Rosemary R. (2012). Women and Redemption: A Theological History. Minneapolis: Fortress Press.
• SHAYEGAN, Daryush (2012). Yaralı Bilinç (Haldun Bayrı, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• SHAYEGAN, Daryush, (2013). Melez Bilinç (Haldun Bayrı, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• SIMKINS, A. Ronald (2009). “Gender, the Environment, and Sin in Genesis”. Susan CALEF & Ronald A. SIMKINS (Ed.), Women, Gender and Religion. Journal of Religion & Society, Supplement Series 5, 45-61.
• STRAUCH, Alexander (2010). Men and Women, Equal Yet Different: a Brief Study of the Biblical Passages on Gender. Littleton: Lewis&Roth Publishers.
• ŞEFKATLİ TUKSAL, Hidayet (2000). Kadın Karşıtı Söylemin İslam Geleneğindeki İzdüşümleri, Ankara: Kitabiyat Yayınları.
• TOHIDI, Nayereh (2007). “Muslim Feminism and Islamic Reformation: The Case of Iran”, Rosemary Radford Ruether (Ed.), Feminist Theologies: Legacy and Prospect içinde. Minneapolis: Fortress Press.