SAİD HALİM PAŞA DÜŞÜNCESİNDE DEĞİŞİM ve SÜREKLİLİK: MUHAFAZAKÂR-REFORMCU İSLÂMCILIĞIN OLUŞUMU

Year 2013, Volume: 10 Issue: 37, 67 - 102, 15.09.2013

Cevat Özyurt

Abstract

Bu makalede İslâmcı düşünürlerden Said Halim Paşa’nın sosyal ve siyasal düşüncesi sistematikleştirilerek analiz edilecektir. Ona göre, on dokuzuncu yüzyılın başlarında İslâm dünyası ve Osmanlı toplumu kimlik ve değerler alanında ciddi bir buhran yaşamaktadır. Onun entelektüel çabalarının ana amacı, buhranın nedenlerini anlamak ve buhrandan çıkışın yolunu bulmak olmuştur. Döneminin aydınlarından farklı olarak, yaşanan bunalımın sadece siyasal boyutlu olmadığına dikkat çekmektedir. Ona göre, sorunların kaynağında “bağnazlık” ve “taklitçilik” gibi iki zihniyet bulunur. Bu eğilimler, toplumun zaman, mekân, kültür ve din gerçekliğine uygun biçimde değişimine (tekâmülüne) engel olmaktadır. Toplumun kurtuluşunu, kendi değerlerine yönelmekte ve bu değerleri Batı’daki maddî kalkınma araçlarıyla sentezlemekte bulmaktadır. O toplumun İslâm medeniyetine bağlı kalarak ve Batı medeniyetinden faydalanarak tekâmülünün (modernleşmesinin) mümkün olduğu tezini savunmakla, Türkiye’de Genç Osmanlılarla başlayan “muhafazakâr reformcu”düşüncenin önemli halkalarından biri haline gelişmiştir. Çalışmada muhafazakâr ideolojinin sosyoloji yaklaşımı hakkında girişten sonra, Said Halim’in toplum ve devlet felsefesi; sosyal ve siyasal sorunlar hakkındaki analizleri; bu sorunlara getirdiği çözüm öneriler ele alınacaktır.

Keywords

Said Halim Paşa, Reformcu İslamcılık, İslamcılık Düşüncesi, Muhafazakâr Sosyoloji, Batılılaşma Eleştirisi, Sosyal Değişme, II. Meşrutiyet

References

• AHMED Muhittin (2004) Modern Türklükte Kültür Hareketi, Çev. Suat Mertoğlu, İstanbul, Küre Yayınları.
• BENETON, Philippe (2011) Muhafazakârlık, Çev. Cüneyt Akalın, İstanbul, İletişim Yayınları.
• BOSTAN, M. Hanefi (2008) “Said Halim Paşa”, (İç.) Türkiye’de Sosyoloji-I, Derl. M. Çağatay Özdemir, Ankara, Phoenix Yayınları, ss. 69-92.
• BÜLBÜL, Kudret (2006) Bir Devlet Adamı ve Siyasal Düşünür Olarak Said Halim Paşa: Ankara, Kadim Yayınları.
• (2011) “Said Halim Paşa’yı Yüzyıl Sonra Yeniden Okumak”, TYB Akademi Dergisi, Yıl 1, Sayı 3, ss.125-140.
• DOĞAN, Necmettin (2008) “Türk demokrasi Tarihini Anlamanın Bir Aracı Olarak Meşrutiyet”, Doğu Batı Dergisi, Sayı 45, ss. 133-148.
• GENCER, Bedri (2008) İslâm’ın Siyasallaşması, Ankara, Lotus Yayınları.
• GÜL, Adnan (2011) “Modern Bir Düşünür ve Devlet Adamı Olarak Said Halim Paşa”, TYB Akademi Dergisi, Yıl 1, Sayı 3, ss.101-123
• KARA, İsmail (1986) Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi-I, İstanbul, Risale Yayınları.
• (1994) İslâmcıların Siyasi Görüşleri, İstanbul, İz Yayıncılık.
• KAYALI, Kurtuluş (2001) Türk Düşünce Dünyasında Yol İzleri, İstanbul, İletişim Yayınları.
• (2005) Düşüncenin Coğrafyası-I, Ankara, Deniz Kitabevi.
• MENDRAS, Henri (2009) Sosyolojinin İlkeleri, Çev. Buket Yılmaz, İstanbul, İletişim Yayınları.
• NISBET, Robert (2013) Sosyolojik Düşünce Geleneği, Çev. Yusuf Kaplan, İstanbul, Paradigma Yayınları.
• SAİD HALİM PAŞA (1983) Toplumsal Çözülme: Buhranlarımız, İstanbul, Burhan Yayınları.
• (1986) “İslâm’da Siyasi Teşkilat”, (İç.) (1986) Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi-I, Haz. İsmail Kara, İstanbul, Risale Yayınları, ss. 79-113.
• (2012) Buhranlarımız ve Son Eserleri, Haz. M. Ertuğrul Düzdağ, İstanbul, İz Yayıncılık.
• SAFA, Peyami (t.y.) Türk İnkılâbına Bakışlar, İstanbul, Remzi Kitabevi.
• ŞEYHUN, Ahmet (2010) Said Halim Paşa: Osmanlı Devlet Adamı ve İslâmcı Düşünür, Çev. Derya Göçer, İstanbul, Everest Yayınları
• TUNAYA, Tarık Zafer (2007) İslâmcılık Akımı, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• (2010) Türkiye’nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• YILDIRIM, Ergün (2012) “Türkiye’de İslâmcılığın Siyasal Evrimi: Devleti Kurtarmak, Devleti Kurmak ve Devleti Değiştirmek”, TYB Akademi Dergisi, Yıl 1, Sayı 4, ss. 167-175.