“TARİH BİLİNCİ” OLARAK MUHAFAZAKÂRLIK ve TÜRK MUHAFAZAKÂRLIĞINDA TARİH ALGISI

Yıl 2006, Cilt: 2 Sayı: 8, 79 - 101, 15.03.2006

Hamit Emrah Beriş

Öz

Tarih, muhafazakâr siyasal ve kültürel dilin kurulmasında oldukça merkezî bir yere sahiptir. Muhafazakârlığın tarihe verdiği önem, mevcut toplumsal kurumların büyük ölçüde tarihsel deneyimin ürünü olmasından kaynaklanır. Muhafazakâr düşünürler için geçmişte şimdiki zaman bir bütünsellik ve süreklilik taşır. Bu nedenle muhafazakârlar toplumsal sürekliliğin korunması için kurumsal yapıların, toplumsallıkların ve alışkanlıkların kuşaktan kuşağa aktarılması gerektiğini savunurlar. Oysa Türk muhafazakârlığının doğuşuna neden olan "Türk devrimi”, tarihi bir kopuş tezi çerçevesinde ele alır. Tarihten, Cumhuriyet'in Osmanlı'nın devamı değil, ondan tamamen farklı yeni bir devlet olduğu argümanını desteklemek amacıyla yararlanılır. Buna karşılık Yahya Kemal Beyatlı ve Ahmet Hamdi Tanpınar isimlerinde somutlaşan kültürel muhafazakar çizgi, Cumhuriyet'in tarihi bir kopuş argümanına dayandıran yaklaşımına karşı çıkar. Beyatlı-Tanpınar çizgisi, tipik bir muhafazakar anlayışla tarihi ele almada süreklilik ve bütünlük fikrine dayanır. Bu bakımdan modernleşme projesine yönelik muhalefet, tarihe vurgu yapılarak dile getirilir ve pozitif gelenekselciliğin savunusu üstlenilir. Aynı zamanda Cumhuriyetin seküler ve yurttaşlık bilincinin geliştirilmesine dayalı ulusal kimlik anlayışının karşısına, kökeni Osmanlı-İslâm bağlarında bulunan bir kimlik modeli çıkarılır. Sonuçta, tıpkı Kemalistlerin tarihten ideolojik bir aygıt olarak yararlanmalarında olduğu gibi muhafazakârlar da tarihe araçsalcı bir şekilde yaklaşırlar ve "şanlı mazi” kavramıyla özetlenebilecek bir tarih kurgularlar.

Anahtar Kelimeler

muhafazakarlık, tarih, tarih bilimi

Kaynakça

• Akman, Nuriye, “Mete Tunçay ile Söyleşi”, Zaman, 02.05.2004.
• Aydın, Suavi, "Cumhuriyet'in İdeolojik Şekillenmesinde Antropolojinin Rolü: Irkçı Paradigmanın Yükselişi ve Düşüşü", ed. Ahmet İnsel, Modern Türkiye'de Siyasî Düşünce: Cilt/2, Kemalizm, İletişim Yay., İstanbul, 2001.
• Ayvazoğlu, Beşir, "Türk Muhafazakârlığının Kültürel Kuruluşu”, ed. Ahmet Çiğdem, Modern Türkiye'de Siyasî Düşünce: Cilt/5, Muhafazakârlık, İletişim Yay., İstanbul, 2003.
• Banarlı, Nihad Sami, Bir Dağdan Bir Dağa, İstanbul, 1984.
• Beriş, Hamit Emrah, “Türk Sağı ve Liberalizm: Bir Fay Haritası Çıkarma Denemesi”, ed. Murat Yılmaz, Modern Türkiye'de Siyasî Düşünce: Cilt/7, Liberalizm, İletişim Yay., İstanbul, 2005.
• [Beyatlı), Yahya Kemal, Aziz İstanbul, Yapı Kredi Yay., İstanbul, 2005.
• [Beyatlı), Yahya Kemal, Çocukluğum, Gençliğim, Siyasî ve Edebî Hatıralarım, 3. Baski, İstanbul Fetih Cemiyeti Yay., İstanbul, 1986.
• [Beyatlı], Yahya Kemal, “Hikmet Feridun ile yapılan röportaj", 7 Gün, sayı 122, 10 Temmuz 1935.
• [Beyatlı), Yahya Kemal, Tarih Musâhabeleri, İstanbul Fetih Cemiyeti Yay., İstanbul, 1975.
• Bora, Tanıl, “Muhafazakârlığın Değişimi ve Türk Muhafazakârlığında Bazı Yol İzleri”, Toplum ve Bilim, sayı 74, Güz 1997.
• Bora, Tanil ve Burak Onaran, "Nostalji ve Muhafazakârlık: 'Mazi Cenneti'", ed. Ahmet Çiğdem, Modern Türkiye'de Siyasî Düşünce: Cilt/5, Muhafazakârlık, İletişim Yay., İstanbul, 2003.
• Bozdoğan, Sibel, “Türk Mimari Kültüründe Modernizm: Genel Bir Bakış”, ed. Sibel Bozdoğan-Reşat Kasaba, Türkiye'de Modernleşme ve Ulusal Kimlik, çev. Nuretti
• Elhüseyni, Tarih Vakfı-Yurt Yay., 2. Baskı, İstanbul, 1999.
• Burke, Edmund, Reflections on the Revolution in France, Gateway Edition, Los Angeles & Chicago & New York, 1995.
• Copeaux, Etienne, Tarih Ders Kitaplarında (1931-1993) Türk Tarih Tezinden Türk İslam Sentezine, çev. Ali Berktay, 2. Baskı, Tarih Vakfı-Yurt Yay., İstanbul, 2000.
• Cunbur, Müjgan, “Yahya Kemal Beyatlı'nın Eserlerinde Tarih ve Sanat”, Doğumunun Yüzüncü Yılında Yahya Kemal Beyatlı, Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara, 1994.
• Çiğdem, Ahmet, Taşra Epiği: “Türk” İdeolojileri ve İslâmcılık, Birikim Yay., İstanbul, 2001.
• Davison, Andrew, Türkiye'de Sekülarizm ve Modernlik: Hermenötik Bir Yeniden Değerlendirme, çev. Tuncay Birkan, İletişim Yay., İstanbul, 2002.
• Duman, Fatih, “Edmund Burke- Muhafazakârlık, Aydınlanma ve Siyaset", Muhafazakâr Düşünce, yıl 1, sayı 1, yaz 2004.
• Durgun, Şenol, Türkiye'de Devletçi Zihniyet ve Müzik, Alter Yay., Ankara, 2005.
• Ersanlı Behar, Büşra, İktidar ve Tarih: Türkiye'de "Resmi Tarih" Tezinin Oluşumu (1929-1937), 2. Baskı, Afa Yay., İstanbul, 1996.
• Frohnen, Bruce, Virtue and The Promise of Conservatism: The Legacy of Burke and Tocqueville, University of Kansas Press, Kansas, 1993.
• Göle, Nilüfer, “Modernleşme Bağlamında İslamî Kimlik Arayışı”, ed. Sibel Bozdoğan-Reşat Kasaba, Türkiye'de Modernleşme ve Ulusal Kimlik, çev. Nurettin Elhüseyni, Tarih Vakfı-Yurt Yay., 2. Baskı, İstanbul, 1999.
• İleri, Celal Nuri,Türk İnkılâbı, haz. Recep Durmaz, Kaknüs Yay., İstanbul, 2000 [1927).
• İrem, Nazım, "Cumhuriyetçi Muhafazakârlık, Seferber Edici Modernlik ve 'Diğer Batı' Düşüncesi" A.Ü.S.B.F.D., cilt 57, sayı 2, Nisan-Haziran 2002.
• İrem, Nazım, “Kemalist Modernizm ve Türk Gelenekçi Muhafazakârlığının Kökenleri", Toplum ve Bilim, sayı 74, Güz 1997.
• İrem Nazım, "Muhafazakâr Modernlik, "Diğer Batı' ve Türkiye'de Bergsonculuk", Toplum ve Bilim, sayı 82, Güz 1999.
• Kahraman, Hasan Bülent, "Yitirilmiş Zamanın Ardında: Ahmet Hamdi Tanpınar ve Muhafazakar Modernliğin Estetik Düzlemi", Doğu Batı, yıl 3, sayı 11, Mayıs, Haziran, Temmuz 2000.
• Kirk, Russell, “Süreklilik ve Değişim", çev. Faruk Çakır, Muhafazakâr Düşünce, yıl 1, sayı 4, Bahar 2005.
• Koçak, Orhan, “1920'lerden 1970'lere Kültür Politikaları", ed. Ahmet İnsel, Modern Türkiye'de Siyasî Düşünce: Cilt/2, Kemalizm, İletişim Yay., İstanbul, 2001.
• Köker, Levent, Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi, 3. Baskı, İletişim Yay., İstanbul, 1995.
• Mahçupyan, Etyen, Batı'dan Doğu'ya, Dünden Bugüne Zihniyet Yapıları ve Değişim, Patika Yay., İstanbul, 2000.
• Mannheim, Karl, ideoloji ve Ütopya, çev. Mehmet Okyayuz, Epos Yay., Ankara, 2002.
• Nisbet, Robert, Conservatism: Dream and Reality, University of Minnesota Press, Minneapolis, 1986.
• Nisbet, Robert, "Muhafazakârlık", ed. Tom Bottomore-Robert Nisbet, Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi, haz. Mete Tunçay-Aydın Uğur, çev. Erol Mutlu, 2. Baskı, Ayraç Yay., Ankara, 1997.
• OʻGorman, Frank, Edmund Burke: His Political Philosophy, Indiana University Press, Bloomington & London, 1973.
• Özipek, Bekir Berat, Muhafazakârlık: Akıl-Toplum-Siyaset, Liberte Yay., Ankara, 2004. Parla, Taha, Türkiye'de Siyasal Kültürün Resmî Kaynakları: Cilt 1, Atatürk'ün Nutuk'u, İletişim Yay., İstanbul, 1991.
• Popper, Karl R., Tarihselciliğin Sefaleti, çev. Sabri Orman, İnsan Yay., İstanbul, 1998.
• Sayarı, Binnaz, "Türkiye'de Dinin Denetim İşlevleri", A.Ü.S.B.F.D., Cilt XXXIII, Sayı 1-2, Mart-Haziran 1978.
• Şenler, Yaşar, Kültür ve Edebiyata Dair Görüşleriyle Yahya Kemal, Ötüken Yay., İstanbul, 1997
• Tanpınar, Ahmet Hamdi, Beş Şehir, MEB 1000 Temel Eser, İstanbul, 1969.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi, Huzur, 8. Baskı, Dergâh Yay., İstanbul, 1998.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi, Yahya Kemal, 4. baskı, Dergâh Yay., İstanbul, 2001.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi, Yaşadığım Gibi, 3. Baskı, Dergah Yay., İstanbul, 2000.
• Tunçay, Mete, Eleştirel Tarih Yazıları, yay. haz. H. Bahadır Türk-H. Emrah Beriş, Liberte Yay., Ankara, 2005.
• Ülken, Hilmi Ziya, Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi, 6. Baskı, Ülken Yay., İstanbul, 1998.
• Yıldız, Ahmet, Ne Mutlu Türküm Diyebilene: Türk Ulusal Kimliğinin Etno-Seküler Sınırları (1919-1938), İletişim Yay., İstanbul, 2001.