ASIR SONU OSMANLI EDEBİYATINI YENİDEN DÜŞÜNMEK: SERVET-İ FÜNÛN ŞİİR TELAKKİSİNDE ÖZNELLİK VE DÜNYEVİLEŞME

Yıl 2020, Cilt: 16 Sayı: Özel Sayı-1, 142 - 161, 07.12.2020

Deniz Aktan Küçük

Öz

Servet-i Fünûn dergisi, özellikle 1896 sonrasında, Tevfik Fikret’in Recaizâde Mahmut Ekrem’in tavsiyesiyle derginin edebî kısmının yazı işleri müdürü olmasının ardından, edebî yenileşme taraftarları için bir merkez haline gelir. Recaizâde Mahmut Ekrem bununla birlikte Talîm-i Edebiyat (1882), III. Zemzeme (1885), Takdîr-i Elhân (1886), Pejmürde (1895) ve Takrizat (1898) gibi kuramsal çalışmalarıyla Servet-i Fünûn edebî hareketinin oluşumuna da katkı sağlar. Bu çalışmalarda ortaya koyulduğu şekilde, Recaizâde Mahmut Ekrem’in aynı zamanda Tanrı merkezli paradigmayla da uzlaşan özne merkezli, dünyevi şiir kuramı, yeni bir edebiyat (Edebiyat-ı Cedide) inşa etme sürecinde Servet-i Fünûn hareketi tarafından da kabul görür. Ancak bu kabulün ardından Servet-i Fünûn çevresi Recaizâde Ekrem’in çizdiği öznellik sınırlarının da ötesine geçerek, Ekrem’in şiir kuramına Tanrı’yı şiirden tamamen çıkararak meydan okur. Bu anlamda, Servet-i Fünûn şiir telakkisi Osmanlı düşün ve şiirini belirleyen Tanrı-merkezli paradigmanın asır sonunda yerini özne ve öznenin dünyevi deneyimini merkeze alan bir başka paradigmaya adım adım nasıl bıraktığını görmeyi de mümkün kılar.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Şiiri, Recaizâde Mahmut Ekrem, Servet-i Fünûn, dünyevileşme, öznenin merkezîleşmesi

Kaynakça

• Akay, H. (1998). Servet-i Fünûn Şiir Estetiği: Cenab Şahabeddin’in Gözüyle. İstanbul: Kitabevi.
• Beiser, F. C. (2006). The Romantic Imperative: The Concept of Early German Romanticism. Cambridge ve Londra: Harvard University.
• Calinescu, M. (2010). Modernliğin Beş Yüzü: Modernizm, Avangard, Dekadans, Kitsch, Postmodernizm. (S. Gürses, Çev.). İstanbul: Küre.
• Ercilasun, B. (1981). Servet-i Fünûn’da Edebî Tenkit. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Ferry, L. (2012). Homo Esteticus: Demokrasi Çağında Beğeninin İcadı. (D. Çetinkasap, Çev.). İstanbul: Pinhan.
• Gencer, B. (2012). İslâm’da Modernleşme: 1839-1939. Ankara: Doğu-Batı.
• Kaplan, M. (2007). Tevfik Fikret: Devir-Şahsiyet-Eser. İstanbul: Dergâh.
• Kurt, Ç. (2008). Edebiyatı Yeniden Şekillendirmek: Ahmed Şuayb’ın Edebiyat Eleştirisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
• Lee, S. (2006). A World Abandoned by God: Narrative and Secularism. Lewisburg: Bucknell University.
• Lukacs, G. (2003). Roman Kuramı. (C. Soydemir, Çev.). İstanbul: Metis.
• Mardin, Ş. (1998). “Tanzimat ve Aydınlar”. Makaleler III: Türkiye’de Din ve Siyaset içinde (272- 273). İstanbul: İletişim.
• Miller, J. H. (2000). The Disappearance of God: Five Nineteenth-Century Writers. Cambridge, Mass.: Harvard University.
• Paden, W. E. (2008). Kutsalın Yorumu. (A. Kurt, Çev.). Bursa: Sentez.
• Recaizâde Mahmut Ekrem. (1997). “Zemzeme (Üçüncü Kısım) Mukaddime”. Parlatır. İ., Çetin, N. ve Sazyek, H. (Haz.). Bütün Eserleri II içinde (281-288). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Recaizâde Mahmut Ekrem. (2008). Elhân–Takdîr-i Elhân: Her Güzel Şey Şiirdir. Arseven, T. (Haz.). Erzurum: Salkımsöğüt.
• Recaizâde Mahmut Ekrem. (2011). Ta’lîm-i Edebiyat. Kacıroğlu, M. (Haz.). Sivas: Asitan.
• Safranski, R. (2013). Romantik: Bir Alman Sorunsalı. (A. Nalbant, Çev.). İstanbul: Kabalcı.
• Taburoğlu, Ö. (2008). Dünyevi ve Kutsal: Modernlerin Maneviyat Arayışları. İstanbul: Metis.
• Taylor, C. (2007). A Secular Age. Cambridge MA ve Londra: Belknap Press of Harvard University.
• Tevfik Fikret. (1987). Dil ve Edebiyat Yazıları. Parlatır, İ. (Haz.) Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Tuğcu, E. (2013). Osmanlı’nın Son Döneminde Şiir Eleştirisi. İstanbul: İletişim.
• Wordsworth, W. ve Coleridge, S. T. (1991). “Preface. Brett, R.L. ve Jones”, A. R. (Haz.) Lyrical
• Ballads içinde (233-259). Londra, New York: Routledge.