PROTO-KEMALİST BİR HAREKET OLARAK İTTİHATÇILIK

Year 2021, Issue: 61, 116 - 144, 01.12.2021

Mustafa Altunoğlu

Abstract

III. Selim ile başlayan Osmanlı-Türk modernleşmesi, Tanzimat, II. Abdülhamid, Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemlerini birbirine bağlamaktadır. Her dönem şüphesiz kendine özgü dinamiklere sahiptir. Buna karşılık, reformcu bir stratejinin içselleştirilmesi bakımından Tanzimat’ı, II. Abdülhamid döneminden ayırt etmek çok da kolay değildir. Aynı şekilde Meşrutiyet dönemi, devletin bekasını mümkün kılacak adımları atmak adına ortaya koyduğu reformcu pratik ile yeni Türk devletinin kuruluş felsefesinin belirlenmesinde önemli bir ufku temsil etmektedir. Ayrıca, Meşrutiyet döneminin Osmanlı-Türk modernleşmesinin sıralanan önemli uğrakları içinde özel bir yere sahip olduğunu vurgulamak gerekir. Türkiye’deki siyasal yaşamı analiz ederken, Meşrutiyet döneminin öncü aktörlerini ve söz konusu aktörler arasındaki ilişkileri dikkate almak gerekmektedir. Ortaya çıktıkları ilk günlerden başlayarak Jön Türklerin deneyimleri hem İttihatçı hareketin üyeleri hem de Cumhuriyet’in kurucu kadrolarını etkisi altına almıştır. Bu etkiyi merkeze alarak, İttihatçılar ile Kemalistler, özellikle Mustafa Kemal, arasındaki ilişkiyi analiz etmek bu çalışmanın temel hedefidir. İttihatçılar ve Kemalistler sosyal arka planları, dünya görüşleri, birbirleriyle ilişkileri ve yaşadıkları siyasi deneyim ışığında karşılaştırıldığında pek çok ortak nokta tespit edilebilmektedir. Bu ortaklığı mutlaklaştırmadan ve elbette iki grup arasındaki farklılıkları görmezden gelmeden, Kemalizmin, büyük oranda Osmanlı-Türk modernleşmesinin, özellikle, İttihatçılığın yaşadığı deneyimin bir ürünü olarak tarih sahnesindeki yerini aldığı iddia edilebilir. Kemalizm, İttihatçılığın günün koşulları içinde bir yandan eriyip diğer yandan yeni bir kalıba dökülmüş halidir.

Keywords

Tanzimat Dönemi, Kemalizm, Jön Türkler, İttihat

References

• Adıvar, H. E. (2009). Mor Salkımlı Ev. İstanbul: Can Yayınları.
• Ahmad, F. (1995). İttihat ve Terakki 1908-1914. Çev. N. Yavuz. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Ahmad, F. (2010). “1914-1918 Savaşı Sırasında Jön Türk Politikasının İkilemleri”. Tarık Zafer Tunaya Anısına Yadigar-ı Meşrutiyet. Haz. M. Ö. Alkan. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Ahmad, F. (2019). İttihatçılıktan Kemalizme. Çev. F. Berktay. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Akşin, S. (2006). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki. Ankara: İmge Yayınları.
• Atay, F. R. (2008). Çankaya. İstanbul: Pozitif Yayınları.
• Ateş, S. (2009). Tunalı Hilmi Bey Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Aydın. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ateş, T. (2011). “Kemalizm ve Özgünlüğü”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt II Kemalizm. Der. A. İnsel. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aydın, S. (2014). “İki İttihat-Terakki: İki Ayrı Zihniyet, İki Ayrı Siyaset”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt II Kemalizm. Der. A. İnsel. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Babacan, H. (2014). Mehmed Talât Paşa. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Bein, A. (2013). Osmanlı Uleması ve Türkiye Cumhuriyeti Değişimin Failleri ve Geleneğin Muhafızları. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Birgen, M. (2006). İttihat ve Terakki’de On Sene İttihat ve Terakki’nin Sonu. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Birgen, M. (2009). İttihat ve Terakki’de On Sene İttihat ve Terakki Neydi?. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Birinci, A. (1990). Hürriyet ve İtilaf Fırkası. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Bora, T. ve Sen, B. (2009). “Saklı bir Ayrışma Ekseni: Rumelililer-Anadolulular”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, 9. ss. 348-355. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Can, O. (1984). “Cumhuriyet Tanzimat’ın Devamı mıdır?”. Saçak. Sayı: 34/5. ss. 20-35.
• Çavdar, T. (2001). Talat Paşa. Ankara: İmge Yayınları.
• Çiçek, H. (2004). Dr. Bahattin Şakir İttihat ve Terakki’den Teşkilat-ı Mahsusa’ya Bir Türk Jakobeni. İstanbul: Kaynak Yayı.
• Duru, K. N. (1957). “İttihat ve Terakki” Hatıralarım. İstanbul: Sucuoğlu Matbaası.
• Efendi, A. M. (2017). Felâtun Bey ve Râkım Efendi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Ekrem, R. M. (2017). Araba Sevdası. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Emil, B. (2009). Mizancı Murat Bey: Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Eyicil, A. (1988). Doktor Nazım Bey. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Gazi, K. M. (2015). Nutuk. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Georgeon, F. (2012). Sultan Abdülhamid. Çev. A. Berktay. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Hanioğlu, M. Ş. (1981). Bir Siyasal Düşünür Olarak Doktor Abdullah Cevdet ve Dönemi. İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• Hanioğlu, M. Ş. (1986). Osmanlı’dan İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük (1889-1902). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Hanioğlu, M. Ş. (2001). “İttihat ve Terakki Cemiyeti”. TDV İslam Ansiklopedisi içinde. https://islamansiklopedisi.org.tr/ittihat-ve-terakki-cemiyeti.
• Hanioğlu, M. Ş. (2006). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Zihniyet, Siyaset ve Tarih. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Hanioğlu, M. Ş. (2009). “İttihatçılık”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 9 Dönemler ve Zihniyetler içinde. Der. T. Bora ve M. Gültekingil. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Hanioğlu, M. Ş. (2011). Atatürk An Intellectual Biography. Princeton: Princeton University Press.
• Iacovella, A. (1999). Gönye ve Hilal İttihat-Terakki ve Masonluk. Çev. T. Altınova. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kadri, H. K. (1991). Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Hatıralarım. Haz. İ. Kara. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kansu, A. (1995). 1908 Devrimi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (2001). Yaban. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karaömeroğlu, M. A. (2011). “Tek Parti Döneminde Halkçılık”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt II Kemalizm. Der. A. İnsel. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karpat, H. K. (1961). "Young Turks Again" Challenge. 9(6). ss. 17-20.
• Karpat, K. (2002). Osmanlı Modernleşmesi Toplum Kuramsal Değişim ve Nüfus. Çev. A. Zorlu Durukan ve Kaan Durukan). Ankara: İmge Yayınları.
• Karpat, K. (2014). Osmanlı’dan Günümüze Elitler ve Din. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kasaba, R. (1999). “Eski ile Yeni Arasında Kemalizm ve Modernizm”. Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik. Ed. S. Bozdoğan ve R. Kasaba. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kieser, H-L. (2021). Talat Paşa İttihatçılığın Beyni ve Soykırımın Mimarı. Çev. Ayten Alkan. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Köker, L. (2004). Modernleşme, Kemalism ve Demokrasi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kuntay, M. C. (2020). Üç İstanbul. İstanbul: Oğlak Yayınları.
• Kuran, A. B. (2012). Osmanlı İmparatorluğu’nda İnkılap Hareketleri ve Milli Mücadele. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Küçükkılınç, İ. (2016). Jön Türkler ve Kemalizm Kıskacında İttihadçılık. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Mardin, Ş. (1991). Türk Modernleşmesi Makaleler IV. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2000). Türkiye’de Toplum ve Siyaset Makaleler I. Der. M. Türköne ve T. Önder. İstanbul: İletişim Yayınları.