SİYASALIN KURUCU UNSURU OLARAK İSLAM: SAİD HALİM PAŞA’NIN BİLİM VE SİYASET FELSEFESİ

Year 2022, Issue: 62, 242 - 258, 03.01.2022

Halit Ahmet Kahraman

Abstract

Çalışmanın amacı, Said Halim Paşa’nın Osmanlı/Müslüman bilim ve siyaset felsefesindeki özgün konumunu ortaya çıkarmaktır. Çalışmada Paşa’nın bilim ve siyaset felsefesine dair fikirleri ayrı ayrı ele alınmıştır. Said Paşa’nın sosyal bilimler felsefesinin merkezinde yerel deneyimler yer almaktadır. Buna göre sosyal dünyaya ait gerçeklikler içinde bulunduğu çevreden ayrı düşünülemez. Ayrıca Paşa’nın nedensellik üretme bakımından tek bir nedene dayalı(nomolojik) bakış açısı yoktur. Paşa, soyut/normatif ve somut/materyal unsurları nedensellik ve sonuç ilişkilerinin içinde değerlendirmektedir. Buna ek olarak Paşa, çağdaşı olduğu dönemin bilim anlayışının teorik ve kavramsal seviyede kaldığını belirtmektedir. Oysa ona göre pratikten teoriye hareket edilmelidir. Siyaset felsefesi açısından ise Said Halim Paşa’nın yaklaşık yüz yıl önce ortaya koyduğu fikirler, Osmanlı/Müslüman deneyimi üzerinden küresel siyaseti anlamak ve açıklamak için kullanılmıştır. Paşa’nın siyasal alandaki özgürlük, ahlak, siyasal partiler, şeriat ve ulusal egemenlik ilişkisini nasıl ele aldığı incelenmiştir. Paşa’nın özgürlük anlayışı klasik liberalizmden görev kavramı ile ayrışırken siyasal partiler politik alandan dışlanmıştır. Diğer taraftan Osmanlı/Müslüman toplumunda yaşanan siyasi ve toplumsal sorunların nedenlerinden birinin arkasında ahlaki çöküntü olduğunu söyler. Ona göre ahlakın temel referans noktası İslam, aynı zamanda siyasalın da kurucu unsurlarındandır. Çalışmada, Paşa’nın fikirleri sadece doğrudan aktarılmamış, onun fikirleri üzerinden siyasal alan anlamlandırılmaya çalışılmıştır. Bunun ardından bazı siyaset felsefesi yazarları ile Paşa'nın görüşleri karşılaştırılmış ve bir takım güncel siyasi sorunların çözümlenmesinde kullanabilecek görüşleri dile getirilmiştir.

Keywords

Said Halim Paşa, Sosyal Bilimler Felsefesi, Siyaset Felsefesi, İslam, Sekülerlik, Doğu-Batı ikilemi.

References

• Ağcan, M. A. (2020). “The Postsecular and Rethinking the Political”. Journal of Economy Culture and Society. 1-15.
• Berktay, F. (2016). Politika’nın Çağrısı. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Bostan, M. H. (2019). “Said Halim Paşa ve Fikirleri”. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergisi. 53-90.
• Bülbül, K. (2011). “Said Halim Paşa’yı Yüz Yıl Sonra Yeniden Okumak”. TYB Akademi. 125-140.
• Gordon, S. (2015). Sosyal Bilimler Tarihi ve Felsefesi. İstanbul: Küre Yayınları.
• Göle, N. (2012). Seküler ve Dinsel: Aşınan Sınırlar. İstanbul: Metis Yayınları.
• Gülenç, K. (2016). Frankfurt Okulu, Eleştiri, Toplum ve Bilim. İstanbul : Ayrıntı Yayınları.
• Habermas, J. (2011). “The Political”: The Rational Meaning of a Questionable Inheritance of Political Theology”. E. Mendieta, & J. VanAntwerpen içinde. The Power of Religion in the Public Sphere (s. 15-33). New York: Columbia University Press.
• Işık, V. (2019), Said Halim Paşa Külliyatı. İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Kant, I. (2010). “Yaygın Bir Söz Üstüne: “Teoride Doğru Olabilir, Ama Pratikte İşe Yaramaz” [Teori ve Pratik]”. H. Çörekçioğlu içinde, Kant Felsefesİnİn Politik Evreni (s. 17-56). İstanbul: İstanbul bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Nal, S. (2019). “Sait Halim Paşa’nın Egemenlik Anlayışı ve Öngördüğü Hükümet Sistemi”. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 144-158.
• Paşa, S. H. (2003). Bütün Eserleri. İstanbul: Anka Yayınları.
• Şeyhun, A. (2010). Said Halim Paşa Osmanlı Devlet Adamı ve İsalmcı Düşünür(1865-1921). İstanbul: Everest Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (2003). İslamcılık Akımı. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Yıldız, M. C. (2011). “Said Halim Paşa’da Üç Tarz-ı Siyaset: Batılılaşma, İslamcılık ve Milliyetçilik”. TYB Akademi, 45-57