DİJİTAL ÇAĞDA İSLAMİ TARİKAT VE CEMAATLERİN KENTSEL SİYASET ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

Yıl 2024, Cilt: 20 Sayı: 67 - Dijital Çağda Siyaset, 126 - 145, 16.12.2024

Abdulmenaf Turan , Yekbun Mehmetağaoğlu

Öz

Bu çalışmada, Türkiye’deki İslami tarikat ve cemaatlerin kentsel siyasetteki etkileri incelenmektedir.
Özellikle modernleşme süreciyle birlikte, bu grupların toplumsal yapılar üzerindeki etkileri ve
kentsel alandaki rolü vurgulanmaktadır. İslam dininin yayılmasında ve İslami yaşam tarzının içselleştirilmesinde
kuruldukları günden bu yana birer sosyolojik gerçeklik olarak kabul edilen tarikatlar
ve modernleşme süreci ile yaygınlaşan cemaatler sosyal yardımlaşma ve dayanışma, manevi
rehberlik, toplumsal entegrasyon işlevlerine ek olarak 1950’li yıllardan itibaren bu işlevlerini genişleterek
siyaset üzerinde etkili olmaya başlamışlardır. Makale, dinî yapıların kentsel alanlardaki toplumsal
dinamikleri nasıl şekillendirdiğini ortaya koymaktadır. Özellikle büyük şehirlerde, cemaatler
ve tarikatlar, mahalle düzeyinde güçlü sosyal ağlar kurarak toplumsal hareketliliği artırmış ve yerel
siyasette etkin bir rol oynamışlardır. Bu gruplar, çeşitli sosyal hizmetler sunarak yoksul kesimlerin
ihtiyaçlarını karşılarken aynı zamanda siyasi iktidarlarla ilişkiler geliştirmişlerdir. Dijitalleşme süreci
ile bu geleneksel yapılar hem işlev alanlarını genişletmiş hem de kullandıkları dijital araçlarla
toplumsal değişimin dinamiklerini etkileyerek belirleyici roller üstlenmişlerdir. Kentsel siyasetteki
etkileri, yerel seçimlerde belirleyici olmalarının yanı sıra, toplumsal katılım ve mobilizasyon süreçlerinde
de önemli bir rol oynamaktadır. Sonuç olarak Türkiye’deki dinî cemaatler ve tarikatlar,
sadece dinî bir olgu olmanın ötesinde, kentsel siyasetteki etkileri ve sosyal yapıyı biçimlendiren
dinamikleriyle dikkat çekici bir aktör konumundadır. Bu grupların hem toplumsal hem de siyasi
alanlardaki varlıkları, Türkiye’nin kentsel yapısına ve sosyal ilişkilerine yön veren önemli bir faktör
olarak öne çıkmakta ve incelenmeyi hak etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tarikat, Cemaat, Kentsel Siyaset, Dijitalleşme, Yerel Seçimler

Kaynakça

• Adıgüzel, Y. (2014). Dayanışma Ağları Üzerinden Eskişehir’de Siyaset ve Göçmenlik Algısı. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 3(27), 2014, 73-94.
• Akça, İ. (2011). 1980’lerden Bugüne Türkiye’de Siyaset ve Hegemonya: Bir Çerçeve Denemesi. İktisat Dergisi, (515-516), 2011, 25-36.
• Akıncı, A., Acar, O. (2020). Modern Türkiye’de İslami Cemaatlerin Kimlik Bunalımı. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 40, 2020, 17-34.
• Arıcan, S., Arıcı, H. (2021). Sosyal Medyanın Gençlerin Din Algısına Etkileri. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(2), 2021, 1062-1106.
• Büyükkara, M.A. (2015). Çağdaş İslâmî Akımlar. Klasik Yayınları: İstanbul.
• Çakır, R. (2019). Türkiye›de Din-Siyaset İlişkilerinde Yepyeni Bir Dönem. https://www.youtube. com/watch?v=5VO1MBUvtJk adresinden alındı (Erişim Tarihi, 14 Ağustos 2024).
• Çelik, M. (2020). Dini Cemaatlerin Dijital Medya ile İmtihanı. Ekim 1, 2024 tarihinde https:// www.islamvemedya.com/dini-cemaatlerin-dijital-medya-ile-imtihani/922/ adresinden alındı (Erişim Tarihi, 14 Ağustos 2024).
• Efe, A. (2017). Kolektif Dindarlık Türü Olarak Tarikat/Cemaat Dindarlığı. Journal of Islamic Research, Sayı: 28(3), 2017, 290-301.
• Güner, A. (1986). Tarikatlar. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Işık, M. (2023). Türkiye’de Cemaat-Siyaset İlişkisi: İskenderpaşa Cemaati Üzerinden Bir Analiz. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (34), 2023, 59-72.
• Karabulut, M. (2016). Osmanlı İmparatorluğu’nda 19. Yüzyılda Değişim Süreci, Sosyal ve Kültürel Durum. Mecmua (2), 2016, 49-65.
• Karpat, K. (1976). The Genesis of the Gecekondu: Rural Migration and Urbanization. European Journal of Turkish Studies. European Journal of Turkish Studies. http://www.ejts.org/ document54.html adresinden alındı (Erişim Tarihi, 14 Ağustos 2024).
• Karpat, K. (2001). Türk Göçü: Tarih, Siyaset ve Ekonomi. Türk Dünyası Araştırmaları, 3(2), 2001, 1-23.
• Karpat, K. (2010). Türk Demokrasi Tarihi Sosyal, Kültürel, Ekonomik Temeller. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kirman, M. A. (2006). Türkiye’de Toplumsal Değişme, Din ve Kimlik: Dinî Cemaatlerin Dönüşümü ve Tanımlanma Sorunu. Demokrasi Platformu, 2(5), 2006, 141-163.
• Maviş, N. (2023). Refah Partisi, Yerel İktidar, Halkla Etkileşim ve Politikaların Dönüşümü. Nevşehir Hacıbektaş Veli Üniveristesi SBE Dergisi, 13(2), 2023, 905-923.
• Ocak, A.Y. (1997). İslam, Tasavvuf ve Tarikatlar. Türkiye Günlüğü, 45, Mart/Nisan, 1997, 5-10.
• Okumuş, S. (2023). Dijitalleşme ve Dini Pratikler: Bir Literatür Taraması. TAM Akademi Dergisi, 2(1), 2023, 101-122.
• Sever, M. (2019). 1980 Sonrasında Türkiye’de Toplumsal Değişme. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 2(3), 2019, 2-10.
• Şal, H., Göze, D. (2024). Yerel Yönetimlerde Sosyal Yardımlar ve Yoksullukla Mücadele: İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve İlçe Belediyeleri Örnekleri. Uluslararası Akademik Birikim Dergisi, 7(3), 2024.
• Şen, A.F., Şen, Y.F. (2023). Türkiye’de Dijital Siyaset: Siyasal Partilerin Dijital Demokrasi Pratikleri. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:10 (2), Ekim, 2023, 490-509.
• Şimşek, V. (2020). İslam Medeniyetinin Temelleri ve Tarihi Gelişim Süreci. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Sayı: 45, Bahar: 2020, 280-290.
• Tekeli, İ. (1998). Türkiye’de İç Göç Sorunsalı Yeniden Tanımlanma Aşamasına Geldi. Türkiye’de İç Göç Konferansı (s. 7-21). İstanbul: Türkiye Ekonomik Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları.
• Torun, İ. (2020). Tarikat ve Cemaatlerin Siyasetle İlişkisi. Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (17), 2020, 83-94.
• Türkdoğan, O. (1999). Türk Toplumunda Yeni Dinî Hareketler ve “Cemaatlaşma”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Özel Sayı: Cumhuriyetin 75. Yıldönümüne Armağan. Ankara Üniversitesi Basımevi, 1999, s. 65–90.
• Türkiye Diyanet Vakfı/TDV. (2024) “Tarikat”. İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi. org.tr/arama/?q=tarikat&p=m (Erişim Tarihi, 14 Ağustos 2024).
• Ustamahmut, H. (2022). Din ve Devlet İlişkileri Bağlamında Cemaatlerin Laikliğe Bakışı: İsmailağa Cemaati Örneği. Din Sosyolojisi Araştırmaları, 2(3), 2022, 20-46.
• Yıldırım, E. (2020). Gelenekselden Tekno-Dijital Cemaatlere. https://www.lacivertdergi.com/ dosya/2020/11/18/gelenekselden-tekno-dijital-cemaatlere (Erişim Tarihi, 14 Ağustos 2024).
• Yıldız, C. K. (2024). https://politikaakademisi.org/2024/03/25/turkiyedeki-islami-cemaat-vegruplarin- 2024-yerel-secimlerinde-oy-verme-egilimleri-uzerine-ongorusel-bir-analiz/ (Erişim Tarihi, 14 Ağustos 2024).