‘Çağdaşlığın Simgesi ve Ulusun Faziletli Anası’ndan ‘Kendi Hayatının Öznesi Olan Özgür Kadın’a: 2000’li Yılların İlk Yarısında TBMM’de ve Feminist Kampanyalarda Kadın Hakları Söylemi

Year 2016, Volume: 40 Issue: 1, 185 - 208, 15.04.2016

İnan Özdemir Taştan

Abstract

Türkiye’de 2000’li yılların ilk yarısı kadın hakları açısından önemli yasal reformlara tanıklık etmiştir. 2001 yılında 4721 sayılı yeni Medeni Kanun, 2004 yılında 5237 sayılı yeni Türk Ceza Kanunu kabul edilmiş, her iki yasada da daha önce bu kanunlarda yer alan cinsiyetçi düzenleme ve ifadeler kaldırılarak kadın hakları açısından önemli hukuki adımlar atılmıştır. Yine bu dönemde 2001 ve 2004 yıllarında Avrupa Birliği’ne uyum süreci kapsamında Anayasa’da yapılan değişikliklerle, anayasaya ilk defa kadın-erkek eşitliğine ilişkin ifadeler ve devlete de bu konuda pozitif ayrımcılık yapma yükümlülüğü getirilmiştir. Böylelikle bu dönem hem Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde (TBMM) hem de yasal düzenlemelerin kadınlar lehine gerçekleşmesi amacıyla aktif bir kampanya yürüten kadın örgütlerinde kadın haklarına ilişkin canlı bir tartışmaya tanıklık etmiştir.

Bu çalışmada kadın örgütlerinin kampanyalarında ve TBMM tartışmalarında şekillenen kadın hakları söylemi, Cumhuriyetin ilk yıllarında şekillenen Kemalist kadın hakları söylemiyle olan ilişkisi açısından analiz edilmeye çalışılmıştır. Çalışmada sonuç olarak, Kemalist kadın hakları söyleminin hem kadın örgütlerinin hem de milletvekillerinin söyleminde çeşitli şekillerde varlığını sürdürdüğü ancak feminist kadın hakları söyleminin de kendisine önemli bir alan açtığı görülmüştür. Kemalist söylem ağırlıklı olarak kadının çağdaş uygarlığın ve laikliğin simgesi olarak görülmesi ve “Türk kadınının” Kurtuluş Savaşı sırasındaki kahramanlıklarına yapılan atıflarla karşımıza çıkmaktadır. Bununla birlikte feminist kadın hakları söyleminin uluslararası anlaşmalara atıf yapan, pozitif ayrımcılığı vurgulayan ve kadını kendi varoluş serüveninin öznesi olarak gören boyutları da hem kadın hakları örgütlerinin kampanyalarında hem de TBMM tartışmalarında dile getirilmiştir.

Bugünden geriye bakıldığında, yasa yapıcının ve hükümetlerin söylemindeki bu feminist açılımın bir istisna olduğu ve geçtiğimiz on yılda önemli bir daralma yaşadığı söylenebilir. Türkiye tarihinin en büyük boyutlarına ulaşan kadın hakları ihlalleri etrafında önemli bir söylemsel mücadele yaşanmaktadır. Bu durum, feminist kadın örgütleri, iktidar temsilcileri ve TBMM tartışmalarının bu söylemsel mücadelenin incelenebileceği ve yeni çalışmaların yapılabileceği alanlar olmaya devam ettiğini göstermektedir.

Keywords

Kadın hakları, Kemalist söylem, feminist söylem, Türkiye Büyük Millet Meclisi, kadın örgütleri

References

• Akşit E E (2005). Kızların Sessizliği: Kız Enstitülerinin Uzun Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Anıl E vd. (2005). Turkish Civil and Penal Code Reforms from a Gender Perspectıve: The Success of Two Nationwide Campaigns, İstanbul: Kadının İnsan Hakları Yeni Çözümler Derneği Yayınları.
• Arat Z F (1998). Kemalizm ve Türk Kadını. İçinde: 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Aydemir E (2011). Evlilik mi Evcilik mi? Erken ve Zorla Evlilikler: Çocuk Gelinler USAK Rapor No: 11-08, Ankara: USAK Yayınları.
• Bora A ve Günal A (2002). Önsöz. İçinde: A. Bora ve A. Günal (der), 1990’larda Türkiye’de Feminizm, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çağatay N ve Nuhoğlu Soysal Y (1990). Uluslaşma Süreci ve Feminizm Üzerine Karşılaştırmalı Düşünceler. İçinde Ş. Tekeli (yay. haz.) Kadın Bakış Açısında 1980’ler Türkiye’sinde Kadın, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çoban-Keneş, Hatice (2014). Yeni Irkçılığın Bileşeni Olarak Cinsiyetçilik: Irkçılığın Cinsiyetçilikle Eklemlenmesi. Fe Dergi, 6(2): 62-80.
• Durakbaşa A (1998). Cumhuriyet Döneminde Modern Kadın ve Erkek Kimliklerinin Oluşumu: Kemalist Kadın Kimliği ve ‘Münevver Erkekler’. İçinde: 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Durakbaşa A ve İlyasoğlu A (2001). Formation of Gender Identities in Republican Turkey and Women’s Narratives as Transmitters of ‘Herstory’ of Modernization. Journal of Social History, Fall 2001, 195-203.
• Ecevit Y (2004). Türkiye de Demokratik Gelişimin Önemli Araçları Olarak Kadın Örgütleri. Ka-Der’in 13 Eylül 2004 tarihinde Boğaziçi Üniversitesi’nde düzenlediği Türkiye ve AB’de Kadınlar: Ortak Bir Anlayışa Doğru Uluslararası Sempozyumu bildirisi. http://www.turkhukuksitesi.com/showthread.php?t=2740, Son erişim tarihi: 20.01.2016.
• Göle N (2004). Modern Mahrem, İstanbul: Metis Yayınları.
• Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (2015). Türkiye’de Kadına Yönelik Aile İçi Şiddet Araştırması, Ankara: Elma Teknik Basım Matbaacılık.
• Human Rights Watch (2011). “Kocandır, Döver de, Sever de”: Türkiye’de Aile İçi Şiddet ve Korumaya Erişim, New York: Human Rights Watch.
• İnan M R (1991). Atatürk ve Türk Kadını Tarihte Türk Kadını, İstanbul: Arkın Kitabevi.
• Kadıoğlu A (1998). Cinselliğin İnkârı: Büyük Toplumsal Projelerin Nesnesi Olarak Türk Kadınları. İçinde: 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Kandiyoti D (1997). Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar, Çev. Aksu Bora vd., İstanbul: Metis Yayınları.
• Karal D ve Aydemir E (2012). Türkiye’de Kadına Yönelik Şiddet. USAK Rapor No: 12-1, Ankara: USAK Yayınları.
• Koyuncuoğlu T (1998). Medeni Kanun ve Kadın Hakları. İçinde: 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• KSGM (2009). Türkiye’de Kadına Yönelik Aile İçi Şiddet, Ankara: TC Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü.
• Radikal (13.09.2004). Kadınlar Meclis’e Yürüdü. Akt. http://www.turkhukuksitesi.com/showthread.php?t=3469&page=2 Son erişim tarihi: 27.01.2016.
• TCK Ankara Kadın Platformu (2004). Türk Ceza Kanunu Kadınlara Neler Getiriyor. http://cafekadin.blogcu.com/turk-ceza-kanunu-kadinlara-neler-getiriyor/3603715 Son erişim tarihi: 26.01.2016.
• Tekeli Ş (1982). Kadınlar ve Siyasal Toplumsal Hayat, İstanbul: Birikim Yayınları.
• Timisi N ve Ağduk Gevrek M (2002). 1980’ler Türkiye’sinde Feminist Hareket: Ankara Çevresi. İçinde: A Bora ve A Günal (der), 1990’larda Türkiye’de Feminizm, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zihnioğlu Y (2003). Kadınsız İnkılap: Nezihe Muhiddin, Kadınlar Halk Fırkası, Kadın Birliği, İstanbul: Metis Yayınları.
• Zihnioğlu Y (2007). Türkiye’de Solun Feminizme Yaklaşımı. İçinde: T. Bora ve M. Gültekingil (der.). Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 8: Sol, İstanbul: İletişim Yayınları, 1108-1145.
• TBMM Tutanakları:
• TBMM Zabıt Ceridesi (1926). 57. İçtima, TBMM Devre II, Cilt 22, İçtima Senesi III, 17.02.1926
• TBMM Zabıt Ceridesi (1934). 12. İnikat, Cilt 25, Devre IV, Cilt 25, İçtima Senesi IV, 05.12.1934
• TBMM Tutanak Dergisi (2001). 11. Birleşim, Dönem 21, Yasama Yılı 4, Cilt 73, 24.10.2001
• TBMM Tutanak Dergisi (2004a). 83. Birleşim, Dönem 22, Yasama Yılı 2, Cilt 48, 04.05.2004
• TBMM Tutanak Dergisi (2004b). 120. Birleşim, Dönem 22, Yasama Yılı 2, Cilt 60, 15.09.2004
• TBMM Tutanak Dergisi (2004c). 121. Birleşim, Dönem 22, Yasama Yılı 2, Cilt 60, 16.09.2004
• TBMM Tutanak Dergisi (2005). 100. Birleşim, Dönem 22, Yasama Yılı 3, Cilt 85, 18.05.2005