Dünya Metabolizmasında Yarık: COVID-19, Ekoloji ve Neoliberalizmin Diyalektik Birlikteliği Üzerine

Year 2021, Volume: 45 Issue: 4, 993 - 1018, 13.12.2021

Yelda Erçandırlı

Abstract

Bu çalışmanın amacı Marx ve Engels’in tarihsel materyalist toplum-doğa analizinden yola çıkarak COVID-19, ekolojik kriz ile neoliberalizm arasındaki diyalektik ilişkiyi incelemektedir. Tarihsel materyalizm, doğayı toplumsal pratikler içerisindeki dönüşümü ve özgül dinamikleri ile ele almakta, aynı zamanda, her türlü toplumsal faaliyetin doğa tarafından dönüştürüldüğünü varsaymaktadır. COVID-19, ekolojik, pandemik ve ekonomik kırılganlıkların nasıl iç içe geçtiğini daha önce hiç olmadığı kadar hissedilir kılmış; kapitalist üretim ilişkilerinin dayattığı toplum-doğa metabolizmasındaki yarık neredeyse tarihinin hiçbir döneminde bu kadar belirgin olmamıştır. Bu çalışma, COVID-19’un “altında yatan” sosyo-ekolojik nedenselliğe metabolik yarık teorisi ve neoliberal doğa tartışması kapsamında odaklanmakta ve bu kapsamda dünya metabolizmasındaki yarıkların üstesinden ancak üretim ilişkilerinin yapısında radikal bir değişim ile gelinebileceğini savunmaktadır. Bu nedenle çalışma bugün deneyimlediğimiz ekolojik ve pandemik krizlere karşı mücadelemizin nasıl olması gerektiği konusunda önemli ipuçlarını içermektedir.

Keywords

COVID-19,, Ekolojik kriz, Neoliberalizm, Metabolik yarık teorisi, Tarihsel Materyalizm

Thanks

Çalışmayı okuyan ve değerli katkılarını esirgemeyen Doç. Dr. Pınar Bedirhanoğlu'na teşekkürü bir borç bilirim.

References

• Altvater E (2006). The Social and Natural Environment of Fossil Capitalism. İçinde: L Panitch ve C Leys (der), Coming to Terms with Nature: Socialist Register 2007, Londra: Merlin Press, 37-60.
• Bakker K (2015). Neoliberalization of Nature. İçinde: T Perreault vd (der.), The Routledge Handbook of Political Ecology, New York: Routledge, 446-456.
• Bakker K (2010). The Limits of ‘Neoliberal Nature’: Debating Green Neoliberalism. Progress in Human Geography, 34(6), 715-735.
• Bakker K (2005). Neoliberalizing Nature? Market Environmentlism in Water Supply in England and Wales. Annals of the Association of American Geographers 95, 542-565.
• Banerjee N (2020). COVID-19, Public Health, and Climate Change: Q&A with Araon Bernstein. The Global Observatory, https://theglobalobservatory.org/2020/03/covid-19-public-health-climate-change-qa-with-aaron-bernstein/ Son erişim tarihi, 20/ 03/2020.
• Barnett C (2010). Publics and Markets: What’s Wrong with Neoliberalism. İçinde: S J Smith vd (der) The Sage Handbook of Social Geographies, Londra: SAGE, 269-296.
• Bhaskar R (2012). Materyalizm İçinde: T. Bottomore (der) Marksist Düşünce Sözlüğü, Çev. M.Tuncay, İstanbul, İletişim Yayınları, 423-428.
• Bendell J (2018). Deep Adaptation: A Map for Navigating Climate Tragedy. IFLAS Occasional Paper 2, www. lifeworth.com/deepadaptation.pdf, Son erişim tarihi, 25/10/ 2020. Bernstein S (2002). The Compromise of Liberal Environmentalism, New York: Columbia University Press. Burkett P (2011). Marksizm ve Ekolojik İktisat: Kızıl ve Yeşil bir Ekonomi Politiğe Doğru, Çev. E Günçiner, İstanbul: Yordam Kitap.
• Burkett P (2003). Doğa ve Tarihsel Materyalizm. Teori ve Politika, 31, Çev. E Özkaya, https://www.teorivepolitika.net/index.php/arsiv/item/349-doga-ve-tarihsel-materyalizm , Son erişim tarihi, 25/ 10/2020.
• Castree N (2010). Neoliberalism and the Biophysical Environment 1: What ‘Neoliberalism’ is, and What Difference Nature Makes to it. Geography Compass 4 (12), 1725-1733.
• Castree N (2009). Researching Neoliberal Environmental Governance: A Reply to Karen Bakker. Environment and Planning A 41, 1788-1794.
• Castree N (2008a). Neo-liberalising Nature: The Logics of Deregulation and Reregulation Environment and Planning A 40, 131–152.
• Castree N (2008b). Neo-liberalising Nature: Processes, Outcomes and Effects. Environment and Planning A 40, 153-173.
• Champ B (2020). COVID-19, Capitalism and Climate, International Socialists, http://www.socialist.ca/node/4144, Son erişim tarihi, 16/08/ 2020.
• Clark B ve York R (2015). Çatlaklar ve Değişimler: Çevre Krizinin Kökenine İnmek, İçinde: H. Tanıttıran (der), Marx, Doğa ve Yıkımın Ekolojisi, Çev. A Galip İstanbul: Kalkedon, 7-38.
• Çıtak N (2020). COVID-19 ve Sınıfsal Eşitsizlik, Türk Tabipleri Birliği COVID-19 Pandemisi Altıncı Ay Değerlendirme Raporu, https://www.ttb.org.tr/kutuphane/covid19-rapor_6/covid19-rapor_6_Part56.pdf, Son erişim tarihi, 1/11/2020.
• Çoban A (2018). Doğanın Metalaştırlması, Toplum ve Bilim 143, 209-241.
• Çoban A (2012). Ekolojik Tartışmalar Bakımından Marx’ın Düşüncesinin Değeri, Kurtuluş, 2, 93-104.
• Çoban A vd. (2015). Türkiye’de Doğanın Neoliberalleştirilmesi ve Bu Sürece Karşı Mücadeleler. İçinde: A Çoban (der) Yerel Yönetim Kent ve Ekoloji, Ankara: Imge, 399-456.
• Davidson N (2018). Neoliberalism as a Class-based Project. İçinde: D Cahill (der) The SAGE Handbook of Neoliberalism, Londra: SAGE, 55-68.
• Engels F (2014). Doğa’nın Diyalektiği. Çev. A Gelen, Ankara: Sol Yayınları.
• Engels F (2020). Konut Sorunu, Çev. E Özalp, İstanbul: Yordam Kitap.
• Foster J B ve Suwandi I (2020). COVID-19 ve Catastrophe Capitalism. Monthly Review, https://monthlyreview.org/2020/06/01/covid-19-and-catastrophe-capitalism/, Son erişim tarihi, 16/ 08/ 2020.
• Foster J B (2015). Marx ve Doğanın Evrensel Metabolizmasında Çatlak. H Tanıttıran (der), Marx, Doğa ve Yıkımın Ekolojisi, Çev. A Galip, İstanbul: Kalkedon: 7-38.
• Foster J B (2020a). The Return of Nature Socialism and Ecology. New York: Montly Review Press.
• Foster J B (2020b). “Engels’s Dialectics of Nature in the Anthropocene” Montly Review, https://monthlyreview.org/2020/11/01/engelss-dialectics-of-nature-in-the-anthropocene/, Son erişim tarihi, 15/12/ 2020.
• Foster J B (2014). Savunmasız Gezegen: Çevrenin Kısa Ekonomik Tarihi. Çev. H Ünder, Ankara: Epos Yayınları.
• Foster J B (2011). Doğanın Diyalektiği. İçinde: B Ollman ve T Smith (der), Yeni Yüzyılda Diyalektik Çev. Ş Alpagut, İstanbul: Yordam Kitap: 79-120.
• Foster J B (2001). Marx’ın Ekolojisi: Materyalizm ve Doğa, Çev. E Özkaya, Ankara: Epos Yayınları.
• Foster J B ve Clark B (2020). Capitalism and the Ecological Rift: Robbery of Nature. New York: Montly Review Press.
• Foster J B ve Burkett P (2016). Marx and the Earth. Boston: Brill.
• Harribey J M (2012). Ekolojik Marksizm mi, Marksist Ekoloji mi. İçinde: J Bidet ve S. Kouvelakis (der) Çağdaş Marksizm için Eleştirel Klavuz. Çev. Ş Alpagut, İstanbul: Yordam Kitap, 188-204.
• Kovel J (2005). Doğanın Düşmanı Kapitalizmin Sonu mu, Dünyanın Sonu mu? Çev. G Koca, İstanbul: Metis.
• Harvey D (2020). Anti-Capitalist Politics in the Time of Covid-19. http://davidharvey.org/2020/03/anti-capitalist-politics-in-the-time-of-covid-19/, 19/ 03/ 2020.
• Harvey D (2015). Neoliberalizmin Kısa Tarihi. Çev. A Onacak, İstanbul: Sel Yayınları.
• Harvey D (2012). Yaratıcı Yıkım Olarak Neoliberalizm. Atılım Sosyal Bilimler Dergisi, Çev. E Çamuroğlu Çığ ve Ü Çığ, 2 (2): 67-88.
• Heynen N ve Robbins P (2005). The neoliberalization of nature: Governance, privatization, enclosure and valuation. Capitalism, Nature, Socialism 16(1): 5–8. https://www.teorivepolitika.net/index.php/okunabilir-yazilar/item/349-doga-ve-tarihsel-materyalizm Son erişim tarihi, 15/10/ 2020.
• Hubber T M (2008). Energizing Historical Materialism: Fossil Fuels, Space and the Capitalist Mode of Production. Geoforum 40: 105-115.
• Gill, S (2002). Globalization, Market Civilization and Disciplinary Neoliberalism. İçinde: E Hovden ve E Keene (der), The Globalization of Liberalism, Londra: Palgrave, 123-147.
• Jessop B (2009). Kapitalist Devletin Geleceği. Çev. A Özcan Ankara: Epos Yayınları.
• Latour B vd. (2018). “Anthropologists Are Talking- About Capitalism, Ecology, and Apocalypse”, Journal of Anthropology, 83(3), 587-606.
• Latour B (2004). Politics of Nature, How to Bring the Sciences into Democracy, Çev. C Porter, Cambridge: Harvard University Press.
• Liebman A vd. (2020). To Die a Thousand Deaths: COVID-19, Racial Capitalism, and anti-Black Violence. Human Geography, DOI: 10.1177/1942778620962038
• M C Howard ve King J E (2008). The Rise of Neoliberalism in Advanced Capitalist Economies: A Materialist Analysis. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
• Magdaleno C (2020). Chomsky on COVID-19: The Latest Massive Failure of Neoliberalism, Euractiv. https://www.euractiv.com/section/economy-jobs/interview/chomsky-on-covid-19-the-latest-massive-failure-of-neoliberalism/, Son erişim tarihi, 16/08/ 2020.
• Malm A (2016). Fossil Capital: The Rise of Steam Power and the Roots of Global Warming. New York: Verso.
• Malm A (2018). The Progress of this Storm: Nature and Society in a Warming World, New York: Verso.
• Marx K (1976). Capital Cilt I. New York: Penguin.
• Marx K (2008). Grundrisse. Çev. S Nişanyan, İstanbul: Birikim Yayınları.
• Marx K (2012a). Kapital Cilt I, Çev. M Selik ve E Özalp, İstanbul: Yordam Kitap.
• Marx K (2012b). Kapital Cilt III. Çev. M. Selik ve E Özalp, İstanbul: Yordam Kitap.
• Marx K ve Engels F (2018). Alman İdeolojisi. Çev. O Geridönmez ve T Ok, İstanbul: Kor Yayınları.
• Navarro V (2020). The Consequences of Neoliberalism in the Current Pandemic. International Journal of Health, 50(3), 271-275.
• Mercille J ve Murphy E (2015). Deepenning Neoliberalism, Austerity, and Crisis, Londra: Palgrave Macmillan.
• O’Connor M (der) (1994). Is Capitalism Sustainable? Political Economy and the Politics of Ecology. Londra: The Guilford Press.
• Ollman B (2011). Niçin Diyalektik? Niçin Şimdi. Yeni Yüzyılda Diyalektik, B Ollman ve T Smith (der), Çev. Ş Alpagut, İstanbul: Yordam Kitap, 21-47.
• Ollman B (2012). Yabancılaşma: Marx’ın Kapitalist Toplumdaki Yabancılaşma Anlayışı. Çev. A Kars, İstanbul: Yordam Kitap.
• Olson C ve Lenzmann F (2016). The Social and Economic Consequences of the Fossil Fuel Supply Chain. MRS Energy & Sustainability, 3, 1-32.
• Peck J (2010). Constructions of Neoliberal Reason. Oxford: Oxford University Press.
• Rainforest Action Network (2019). Banking on Climate Change Fossil Fuel Finance Report Card 2019. https://www.ran.org/bankingonclimatechange2019/, Son erişim tarihi, 15/10/2020.
• Roubini N (2020). Coronavirus Pandemic has Delivered the Fastest, Deepest Economic Shock in History. The Guardian. https://www.theguardian.com/business/2020/mar/25/coronavirus-pandemic-has-delivered-the-fastest-deepest-economic-shock-in-history, Son erişim tarihi, 15/ 10/2020.
• Saad-Filho A (2020). From COVID-19 to the End of Neoliberalism. Critical Sociology, https://doi.org/10.1177/0896920520929966, Son erişim tarihi, 15/ 10/2020.
• Saad-Filho A ve Ayers A (2020). ‘A Ticking Time-Bomb’: The Global South in the Time of Coronavirus. Journal of Australian Political Economy, 85, 84-93.
• Saito K (2020). Karl Marx’ın Ekososyalizmi: Sermaye, Doğa ve Ekonomi Politiğin Yarım Kalmış Eleştirisi. Çev. D Saygı, Ankara: Efil Yayınları.
• Sanyal S (2020). COVID-19, Marxism, and the Metabolic Rift. Red Flag: A Publication of Socialist Alternative, https://redflag.org.au/node/7315, Son erişim tarihi, 30/ 08/ 2020.
• Smith N (2017). Eşitsiz Gelişim: Doğa, Sermaye ve Mekânın Üretimi. Çev. E Soğancılar, İstanbul: Sel Yayınları.
• Tanuro D (2020). Eight Theses on Covid-19. https://socialistresurgence.org/2020/03/15/eight-theses-on-covid-19/, Son erişim tarihi, 15/08/ 2020.
• Wallace R (2020). Capitalist Agriculture and Covid-19: A Deadly Combination. Climate & Capitalism, https://climateandcapitalism.com/2020/03/11/capitalist-agriculture-and-covid-19-a-deadly-combination/, Son erişim tarihi, 20/09/2020.
• Wallace R (2016). Big Farms Make Big Flu: Dispastches on Influenza, Agribusiness, and the Nature of Science. New York: Monhtly Review Press.
• Wallace R vd. (2020). COVID-19 and Circuits of Capital, Montly Review: Independent Socialist Magazine, https://monthlyreview.org/2020/05/01/covid-19-and-circuits-of-capital/, Son erişim tarihi, 16/20/ 2020.
• Wissenburg M (2001). Sustainability and the Limits of Liberalism, İçinde: J Barry ve M Wissenburg (der), Sustaining Liberal Democracy: Ecolgical Challenges and Opportunities, içinde, Londra: Palgrave Macmillan, 192-204.
• Wood E M (2008). Kapitalizm Demokrasiye Karşı: Tarihsel Maddeciliğin Yeniden Yorumlanması. Çev. Ş Artan, İstanbul: Yordam Yayınları.
• WWF (2020). Doğanın Yok Oluşu ve Pandemilerin Ortaya Çıkışı: İnsanların ve Gezegenlerin Sağlığını Korumak. Son erişim tarihi, 13/12/ 2020.
• Yates M D (2020). COVID-19, Economic Depression, and the Black Matter Protests. Monthly Review, https://monthlyreview.org/2020/09/01/covid-19-economic-depression-and-the-black-lives-matter-protests/, Son erişim tarihi, 25/10/ 2020.