Kadınların Şekli ve Maddi Adalete Erişiminde Sosyal ve Ekonomik Hak Olarak Adli Yardım Hakkı

Year 2023, Volume: 47 Issue: 1, 288 - 324, 08.07.2023

Kadriye Bakırcı

Abstract

1948’den itibaren kabul edilen temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası ve bölgesel belgelerin pek çoğunda sivil bir hak olarak yer alan “kanun yoluna başvuru hakkı” veya “mahkemeye erişim hakkı”nın ve “adil ve aleni yargılanma hakkı”nın tarihsel geçmişi eski olmakla birlikte, bu hakları ve bunlardan öte hakları da kapsamına alan ve sosyal ve ekonomik hak olma niteliği de kazanmış olan adalete erişim hakkının tarihçesi yenidir. Öte yandan, toplumsal cinsiyet kalıp yargıları, ayırımcılık içeren kanunlar, birbiriyle kesişen veya birleşen ayırımcılıklar, prosedüre ve kanıta dayalı uygulamalar ve adli mekanizmalara erişimde kadınların karşılaştıkları coğrafi, fiziksel, ekonomik, sosyal ve kültürel engeller nedeniyle, kadınların adalete eşit erişimi konusunda özel düzenlemeler yapılmıştır. Bu nedenle kadınların adalete erişimi konusunun uluslararası belgelerde yer alması çok daha yenidir. Sözkonusu belgeler, kadına yönelik ayırımcılığın bazı kadınları farklı derecelerde veya erkeklere ve diğer kadınlara kıyasla daha farklı biçimlerde etkilediğine, etnik köken/ırk, yerel halktan veya azınlıktan olma durumu, renk, sosyo-ekonomik durum ve/veya sınıf, dil, din veya inanç, siyasi görüş, milliyet, medeni durum ve/veya annelik durumu, yaş, kentsel/kırsal yerleşim, sağlık durumu, engellilik, mülkiyet durumu, lezbiyen, biseksüel, trans birey ve interseks kimliği gibi birtakım faktörler nedeniyle kesişen ayırımcılığın kadınlar için adalete erişimi daha da zor hale getirdiğine de vurgu yapmaktadır. Genel olarak adalete erişim ve özel olarak kadınların adalete erişim hakkı pek çok hakkı içinde barındırır. Adli yardım hakkı bunlardan biridir ve adalete eşit erişimin sağlanmasında büyük önem taşımaktadır. Kadınların adli yardım hakkı, Avrupa Konseyi’nin Kadınlara Yönelik Şiddet ve Ev İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadele Hakkında Sözleşmesi ve BM Kadınlara Yönelik Her Türlü Ayırımcılığın Ortadan Kaldırılması Komitesi’nin Kadınların Adalete Erişimine İlişkin 33 No’lu Genel Tavsiye Kararı’nın (2015) yanısıra, yine Komite’nin Kadınlara Yönelik Toplumsal Cinsiyete Dayalı Şiddete İlişkin 35 sayılı Genel Tavsiye Kararı’nda (2017) da düzenlenmiş bulunmaktadır. Sözkonusu düzenlemeler, kural olarak kız çocuklarını da kapsamaktadır. Bu çalışmada genel olarak adalete erişim hakkı, kadınların adalete eşit erişim hakkı ve kapsamı özetlendikten sonra, kadınların adli yardım hakkı üzerinde yoğunlaşılacak ve konu uluslararası, bölgesel ve Türk hukuku düzenlemeleri ve AİHM içtihatları çerçevesinde analiz edilmeye çalışılacaktır. Sonsöz olarak yazar, herkes için adli yardıma eşit erişimin sağlanması için, yargılama öncesi hukuksal danışmanlık ve rehberlik hizmetlerini de kapsayan kanun yolu masrafları sigortasının sosyal güvenlik sistemine dahil edilmesini önermektedir.

Keywords

adalete erişim hakkı, kadınların adalete eşit erişim hakkı, adli yardım hakkı, kadınların adli yardım hakkı, güç koşullardaki veya özel ihtiyaçları olan grupların adli yardım hakkı

References

• Aras B (2016). Sahtecilik İddiası Bakımından Hukuk ve Ceza Mahkemesi Kararlarının Birbirine Etkisi. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 124, 361. http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2016-124-1578
• Bakırcı K (2015). İstanbul Sözleşmesi. Ankara Barosu Dergisi, 4, 133–204. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/398473
• Bakırcı K (2019). “ALTERNATİF” BİR UYUŞMAZLIK ÇÖZÜM YOLU (ARABULUCULUK) ARACILIĞIYLA “ALTERNATİF” İŞ HUKUKUNA DOĞRU. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 140, 355-392. http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2019-140-1825
• Bakırcı K (2020). Uluslararası Çalışma Örgütü’nün 190 sayılı Sözleşmesi ve 206 sayılı Tavsiye Kararı Işığında İŞ YAŞAMINDA ŞİDDET, TACİZ, MİSİLLEME VE EV İÇİ ŞİDDET. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 151, 29-60. http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2020-151-1940
• Council of Europe, Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms (1950). https://www.echr.coe.int/documents/convention_eng.pdf
• Council of Europe, The European Agreement on the Transmission of Applications for Legal Aid (1977). https://rm.coe.int/1680077322
• Council of Europe, Resolution (78) 8 on Legal Aid and Advice (1978). https://rm.coe.int/coe-rec-78-8-on-legal-aid-and-advice/1680a72d4d
• Council of Europe, Additional Protocol to the European Agreement on the Transmission of Applications for Legal Aid (2001). https://rm.coe.int/1680080624
• Council of Europe, Convention on Action against Trafficking in Human Beings (2005). https://rm.coe.int/168008371d
• Council of Europe, Convention on preventing and combating violence against women and domestic violence (2011). https://rm.coe.int/168008482e
• Council of Europe European Commission for the efficiency of justice (CEPEJ) (2016). European judicial systems: Efficiency and quality of justice. CEPEJ Studies No. 23. https://dspace.ceid.org.tr/xmlui/handle/1/1664
• European Union Agency for Fundamental Rights (FRA) (2016). European Court of Human Rights and the Council of Europe, Handbook on European law relating to access to justice. Luxembourg: Publications Office of the European Union. https://fra.europa.eu/en/publication/2016/handbook-european-law-relating-access-justice
• ILO Recommendation Concerning the Elimination of Violence and Harassment in the World of Work (No:206) (2019) https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---dgreports/---dcomm/---publ/documents/publication/wcms_721160.pdf
• UN Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women (1979). https://www.ohchr.org/sites/default/files/Documents/ProfessionalInterest/cedaw.pdf
• UN Convention on the Rights of the Child (1989). https://www.ohchr.org/sites/default/files/crc.pdf
• UN Declaration on the Elimination of Violence against Women (1993). https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/declaration-elimination-violence-against-women
• UN Committee on the Elimination of Discrimination against Women, General recommendation on women’s access to justice (2015). https://tbinternet.ohchr.org/Treaties/CEDAW/Shared%20Documents/1_Global/CEDAW_C_GC_33_7767_E.pdf
• UN Committee on the Elimination of Discrimination against Women, General recommendation No. 35 on gender-based violence against women, updating general recommendation No. 19 (2017). https://tbinternet.ohchr.org/Treaties/CEDAW/Shared%20Documents/1_Global/CEDAW_C_GC_35_8267_E.pdf
• UNICEF (2017). Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme ve İhtiyari Protokoller, Usûl Kuralları ile Çocuk Hakları Komitesi Genel Yorumları. https://www.unicef.org/turkiye/media/7941/file/%C3%87HDS%20ve%20%C4%B0htiyari%20Protokoller,%20Usul%20Kurallar%C4%B1%20ile%20%C3%87ocuk%20Haklar%C4%B1%20Komitesi%20Genel%20Yorumlar%C4%B1.pdf
• UN Principles and Guidelines on Access to Legal Aid in Criminal Justice Systems (2012). https://www.unodc.org/documents/justice-and-prison-reform/UN_principles_and_guidlines_on_access_to_legal_aid.pdf
• UNDP (2005). Programming for justice: access for all – A practitioner’s guide to a human rights-based approach to access to justice. Bangkok: UNDP. https://www.un.org/ruleoflaw/files/Justice_Guides_ProgrammingForJustice-AccessForAll.pdf