Erken Cumhuriyet Döneminde Devletin Sanayi Politikalarının Yönetim ve İşletme Tarihi Perspektifinden İncelenmesi: Sümerbank Tekstil Fabrikaları Örneği

Year 2025, Volume: 49 Issue: 3, 571 - 605, 15.09.2025

Mustafa Bayram , Emine Şener

Abstract

Anadolu’da tekstil, tarihi köklere sahip uzun bir geçmişe sahiptir. Özellikle Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde önemli bir ekonomik faaliyet olan dokumacılık, üretim ve ticaretin temel alanlarından biri hâline gelmiş ve ülke ekonomisine büyük katkılarda bulunmuştur. Ancak, 18. yüzyıldan itibaren Avrupa’daki Sanayi Devrimi ile tekstil üretiminde yaşanan makineleşme süreci geleneksel üretim biçimlerinin rekabet gücünü azaltmış ve Türkiye tekstil üretimi konusunda geride kalmaya başlamıştır. Cumhuriyetin ilanıyla birlikte Türkiye, ekonomik kalkınma ve toplumsal modernleşme hedefleri doğrultusunda sanayileşmeye büyük önem vermiştir. Bu süreçte sanayileşme politikaları çerçevesinde tekstil sektörü stratejik bir alan olarak değerlendirilmiş ve Türkiye adına hayati bir rol oynamıştır. Devletin öncülüğünde kurulan Sümerbank aracılığıyla bu sektördeki yatırımlar hızlandırılmış ve kalkınma süreci planlı bir biçimde yönetilmiştir. Sümerbank çatısı altında kurulan tekstil fabrikaları, Türkiye’nin tekstil üretimindeki kapasitesini artırmış, istihdama katkılar sağlamış, sosyal ve kültürel dönüşümün de aktörleri olmuşlardır. Bütün bu bilgiler ışığında bu çalışmanın amacı, Türkiye’de erken Cumhuriyet döneminde kurulan üç tekstil fabrikasının karşılaştırmalı vaka analizi yöntemiyle değerlendirilmesidir. Bu bağlamda fabrikaların kuruluş amaçları, üretim faaliyetleri, istihdam oranları, sosyal yapı ve sosyal yaşam şeklinde kriterler belirlenmiş ve bu kriterlere dayanarak, devlet merkezli sanayileşme modelini somut biçimde yansıtan üç fabrika -Kayseri Bez Fabrikası, Aydın-Nazilli Bez Fabrikası, Konya-Ereğli Bez Fabrikası- vaka olarak alınmıştır. Veriler, arşiv belgeleri, gazete haberleri ve literatür taraması gibi ikincil kaynaklardan elde edilmiştir. Belirlenen kriterlere göre fabrikaların analizi sonucunda, Kayseri Bez Fabrikası’nın üretim kapasitesi ve bölgeye ekonomik katkılarıyla öne çıktığı, Aydın-Nazilli Bez Fabrikası’nın sosyal modernleşme ve işçi refahı alanında örnek uygulamalar sergilediği, Konya-Ereğli Bez Fabrikası’nın da bölgesel kalkınma ve sanayi altyapısının geliştirilmesinde aktif rol oynadığı tespit edilmiştir. Temelinin atılacağı yerden, üretimde kullanacağı makine ve teçhizatlarına kadar özenle seçilip kurulan bu fabrikalar, yalnızca birer sanayi kuruluşu olmaktan öte Türkiye Cumhuriyeti’nin modernleşme ve kalkınma hedeflerini sağlam bir zemine oturtan toplumsal projelerdir. Fabrikalar bulundukları bölgelerde yarattıkları ekonomik dinamizm ile istihdam olanakları yaratmış ve toplumsal refah düzeyini artırarak modern yaşamı teşvik etmiştir.

Keywords

Yönetim Tarihi , İşletme Tarihi , Sanayileşme , Sümerbank , Erken Cumhuriyet Dönemi.

Investigation of the Industrial Policies of the State in the Early Republican Period from the Perspective of Management and Business History: The Case of Sümerbank Textile Factories

Abstract

Textile production in Anatolia has a long and rich history. Weaving, especially durng the Seljuk and Ottoman periods, became a key area of economic activity, contributing significantly to trade and the broader economy. However, with the Industrial Revolution in Europe in the 18th century, the mechanization of textile production reduced the competitiveness of traditional methods, and Turkey began to fall behind. Following the proclamation of the Republic, Turkey attached great importance to industrialization in line with its goals of economic development and social modernization. Within this framework, the textile sector was considered as a strategic area and played a vital role for Turkey. Through the state–led establishment of Sümerbank, investments in this sector were accelerated and managed through planned industrial policies. Factories founded under Sümerbank not only increased production and employment but also became agents of social and cultural transformation. In the light of all this information; this study aims to evaluate three textile factories established in the early Republican period through a comparative case analysis. The selected cases—the Kayseri Factory, the Aydın- Nazilli Factory, and the Konya-Ereğli Factory—were chosen based on criteria including their establishment purposes, production activities, employment levels, and social impacts. Data were gathered from secondary sources such as archival documents, newspaper articles, and academic literature. The analysis reveals that the Kayseri Factory stands out for its production capacity and economic contributions, the Aydın-Nazilli Factory exhibits exemplary practices in the field of social modernization and worker for its worker welfare and role in social modernization, and the Konya-Ereğli Factory for fostering regional development and industrial infrastructure. These factories, meticulously planned and implemented, were more than industrial ventures; they were also social projects aligned with the Republic’s broader modernization objectives. They provided employment, stimulated regional economies, and promoted modern lifestyles by enhancing social welfare.

Keywords

History of Management , History of Business , Industrialization , Sumerbank , Early Republican Period.

References

• Ahmad F (1995). Modern Türkiye’nin Oluşumu. Çev. Y Alogan, İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Akçakayalıoğlu C (1992). Atatürk ve Türk Kurtuluş Savaşı. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 9(25), 37-66.
• Akpolat Y (2010). Erken Cumhuriyet Döneminde Türk Devrimini Anlamlandırma ya da Devrime İdeoloji Bulma Çabaları. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(44), 103-148.
• Akşam (10/10/1937). Nazilli basma fabrikası dün Atatürk tarafından altın bir anahtarla açıldı. Sayı: 6819. Son erişim tarihi, 09/06/2024.
• Anadolu (09/10/1937). Nazilli halkı büyük sevinç içindedir. Sayı: 7327. Son erişim tarihi, 11/06/2024.
• Arbaç İ (2024). Türkiye’de 1934-1938 Yılları Arasında Yapılan Birinci Beş Yıllık Sanayi Planının Gerçekleştirilmesinde Sovyetler Birliği’nden Alınan Kredi Ve Teknik Yardımların Katkıları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (64), 58-71.
• Arıtan Ö ve Sayar Y (2009). İzmir Sümerbank basma sanayi yerleşkesi ve dönüşüm süreçleri. Ege Mimarlık, 3(70), 20-25.
• Asgar A ve Tuna S (2018). Birinci Sanayi Planı Kapsamında Kurulan Sümerbank Dokuma Fabrikalarında Beslenme, Giyim, Kreş ve Okul Olanakları (1935-1950). Atatürk Yolu Dergisi, 16, 165-202.
• Atay F R (1965). Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi [Atatürk Özel Sayısı]. Ankara: Başnur Matbaası.
• Aytemur J Ö (2010). Türkiye’de yönetim düşüncesinin erken dönemleri: Sümerbank (1930-1945). İstanbul: Libra Yayıncılık.
• Aydın K ve Hanağası U B (2017). Sosyoloji ve siyasal araştırmalarda karşılaştırmalı yöntem. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (33), 57-86.
• Aykaç A (2021). Devletin İşçisi Olmak: Nazilli Basma Fabrikası’nda İşçi Sınıfı Dinamikleri. İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Bigat B (2017). Kuruluşu ve ilk yıllarında Nazilli Sümerbank basma fabrikası. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi.
• Boratav K (2006). Türkiye’de Devletçilik (1929-1939). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları. Bulut M (2003). 1929 Dünya ekonomik buhranı ve Türkiye’de devletçiliğe geçiş. Bilig, (26), 77-101.
• Burhan N (1989). Türkiye’de Devletçilik Üzerine Düşünceler (1923-1950). Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, (32), 30-39.
• Cumhuriyet (02/10/1932). “Rus heyeti ’nin bir kısmı İstanbul’a geldi”, Sayı, 3020. Son erişim tarihi, 11/06/2024.
• Cumhuriyet (17/01/1934a). Sümerbank mühendisleri Konya ereğli’sinde. Sayı: 5007. Son erişim tarihi, 13/06/2024.
• Cumhuriyet (21/05/1934b). İktisat savaşında yeni bir zafer. Sayı: 3605. Son erişim tarihi, 14/06/2024.
• Cumhuriyet (24/11/1934c). Yerli fabrikalardan sonra un ve şeker gibi pamuklu da %100 Türkleşecek. Sayı: 3782. Son erişim tarihi, 15/06/2024.
• Cumhuriyet (26/02/1935a). Kayseri bez fabrikası. Sayı: 4237. Son erişim tarihi, 15/06/2024.
• Cumhuriyet (06/05/1935b). Ereğli fabrikası’nın bina kısmı bitti. Sayı: 3940. Son erişim tarihi, 15/06/2024.
• Cumhuriyet (09/09/1935c). Kayseri’de bayındırlık işleri çok ilerledi. Sayı: 4066. Son erişim tarihi, 17/06/2024.
• Cumhuriyet (12/09/1935d). Kayseri fabrikası’nın ekonomideki önemi. Sayı: 4069. Son erişim tarihi, 17/06/2024.
• Cumhuriyet (13/09/1935e). Kayseri fabrikası’nın açılış merasimi. Sayı: 4070. Son erişim tarihi, 17/06/2024.
• Cumhuriyet (14/09/1935f). Kayseri’de güzel bir eser meydana çıkarıldı. Sayı: 4071. Son erişim tarihi, 17/06/2024.
• Cumhuriyet (18/09/1935g). Sovyet dış işleri komiserliğinin bir diyevi. Sayı: 4075. Son erişim tarihi, 19/06/2024.
• Cumhuriyet (14/01/1936a). Ereğli dokuma fabrikası. Sayı: 4193. Son erişim tarihi, 20/06/2024.
• Cumhuriyet (16/01/1936b). Nazilli fabrikasının inşaatı süratle ilerliyor. Sayı: 4278. Son erişim tarihi, 23/06/2024.
• Cumhuriyet (05/04/1937a). Başvekilimiz ereğli fabrikasını da açtı. Sayı: 4630. Son erişim tarihi, 23/06/2024.
• Cumhuriyet (06/04/1937b). Başvekilimizin beyanatı, ereğli bez fabrikası bir millet fabrikasıdır. Sayı: 4631. Son erişim tarihi, 26/06/2024.
• Derin H (1940). Türkiye’de Devletçilik. İstanbul: Çituri Biraderler Basımevi.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı (2024a). Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon No: 30-18-1-2, Kutu No: 35, Dosya No: 26, Sıra No: 11. Son erişim tarihi, 18/09/2024.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı (2024b). Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon No: 30-18-1-2, Kutu No: 56, Dosya No: 55, Sıra No: 18. Son erişim tarihi, 18/09/2024.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı (2024c). Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon No: 30-18-1-2, Kutu No: 63, Dosya No: 25, Sıra No: 6. Son erişim tarihi, 19/09/2024.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı (2024d). Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon No: 30-18-1-2, Kutu No: 59, Dosya No: 86, Sıra No: 11. Son erişim tarihi, 19/09/2024.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı (2024e). Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon No: 30-18-1-2, Kutu No: 65, Dosya No: 31, Sıra No: 11. Son erişim tarihi, 21/09/2024.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı (2024f). Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon No: 30-18-1-2, Kutu No: 67, Dosya No: 69, Sıra No: 8. Son erişim tarihi, 21/09/2024.
• Dikmen N (2010). Osmanlı Dış Borçlarının Ekonomik ve Siyasi Sonuçları. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 19(2), 137-159.
• Dilek D (2021). Sosyal Fabrikanın Çalışanları Üzerindeki Etkisi: Nazilli Sümerbank Basma Fabrikası. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi.
• Doğan H vd. (2011). Çağdaş İşletmelerin Sosyal Sorumluluk Anlayışı Ekseninde Sümerbank Nazilli Basma Fabrikası Örneği ve Cumhuriyet Kültürünün Yerleşmesindeki Rolü. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 3(1), 183-200.
• Erdal İ (2023). İzmir İktisat Kongresi Sonrasında Kurulan Anonim Şirketlerin Finans Sorunları ve Kamu İktisadi Teşekkülünün Kuruluş Süreci: Sümerbank Örneği. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 22(35), 47-65.
• Erdem E (2016). Sanayi Devriminin Ardından Osmanlı Sanayileşme Hamleleri: Sanayi Politikalarının Dinamikleri ve Zaafiyetleri. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi (48), 17-44.
• Eren A (2019). Birinci sanayi planı kapsamında kurulan Sümerbank dokuma fabrikalarında sosyal ve kültürel uygulamalar (1935-1950). (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Eroğlu H (1988). Atatürk ve Devletçilik. Belleten, 52(204), 833-848.
• Eşiyok A (2009). Sanayi Planlarından 1947 Türkiye İktisadi Kalkınma Planı’na: Bir Dönüşümün Kısa Bir Öyküsü. Memleket Siyaset Yönetim, 4(11), 86-131.
• Erturun İ (2024). Sümerbank Nazilli Basma Fabrikası’nı Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Okumak. Çalışma ve Toplum, 4(83), 1543-1584.
• Ford R ve Yoho K (2020). The government’s role in creating an innovation ecosystem: the Springfield armory as hub in the Connecticut river Valle. Journal of Management History, 557-579.
• Goloğlu M (1972). Devrimler ve Tepkileri. Ankara: Başnur Matbaa.
• Güçlü F (2015). Yıkılan Bir Cumhuriyet Kurumu Sümerbank. Ankara: Ürün Yayınları.
• Güler H (2011). Türkiye’nin Erken Dönem Sanayileşme Serüveni. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4 (1), 63-87.
• Gür B (2006). Sanayi Planlarının Hazırlanmasında Temel Teşkil Eden Raporlar. Öneri Dergisi, 7(25), 209-219.
• Gür B (2020). 19. Yüzyıl Osmanlı Sanayileşmesinin İstanbul’daki İzleri: Geçmişten Günümüze. İçinde: A Satan (der), Haluk Hoca’nın İzinde Prof. Dr. Ahmet Haluk Dursun’a Armağan, İstanbul: Yeditepe Yayınları. 193-242.
• Haber (21/10/1934). Dokuma fabrikası’nın Konya ereğli’sinde temeli atıldı. Sayı: 923. Son erişim tarihi, 01/07/2024.Hiç S (1994). Türkiye Ekonomisi. İstanbul: Filiz Kitapevi.
• İnalcık H (2008). Türkiye tekstil tarihi üzerine araştırmalar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İnan A (1972). Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin Birinci Sanayi Planı 1933. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• İnce S vd. (2016). Türkiye’nin tekstil sektörünü kuran Sümerbanklılar: bir okudular bin dokudular. İstanbul: Doğan Burda Dergi Yayıncılık.
• İşmal Ö E (2023) Burslu Öğrencisinin Gözünden Sümerbank: Mustafa Kemal Atatürk’ün Büyük Eseri ve Mirası. Yedi, 15-30.
• Johnson C (1982). MITI and the Japanese miracle: the growth of industrial policy, 1925-1975. CA: Stanford University Press.
• Kalaycı İ (2009). Atatürk’ün Kalkınma Modeli (AKM): Günümüz Sanayisi İçin Kazanımlar. Maliye Dergisi, (156), 152-176.
• Kandeğer B (2023). Erken Cumhuriyet Döneminde Devletçilik Düşüncesi ve Kadro Hareketi1. Cumhuriyetin 100. Yılında Türkiye’de Siyaset ve İdeolojiler Üzerine Tartışmalar, 65.
• Kansu C A (1965). Halk Dokumacısı. Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi (Atatürk Özel Sayısı). İstanbul: Başnur Matbaası.
• Kasalak K (2012). Teşvik-i Sanayi Kanunları ve Türkiye’de Sanayileşmeye Etkileri. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27, 65-79.
• Kazgan G (2021). Tanzimat’tan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kepenek Y ve Yentürk N (1997). Türkiye Ekonomisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Koç C (2000). İzmir İktisat Kongresi’nin Türk ekonomisinin oluşumuna etkileri. Atatürk Dergisi, 3(1), 146-167.
• Kütükoğlu M S (2013). Balta Limanı’na Giden Yol Osmanlı-İngiliz İktisadi Münasebetleri 1580- 1850. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• MetinAveÜnalS(2022).Yarı-MonarşıḋenBaşkanlığaTürkıẏe’deHükümet Sıṡ temıṅ ıṅ Evrıṁ ı.̇ Memleket Siyaset Yönetim, 17(38), 479-514.
• Milliyet (13/08/1932). Sovyet mütehassıslar rıhtımda. Sayı: 2337. Son erişim tarihi, 03/07/2024.
• Milliyet (21/11/1934). Başvekil ereğli’de ökonomik varlığını anlattı. Sayı: 3156. Son erişim tarihi, 03/07/2024.
• Mumcu A (1985). Cumhuriyetin ilk dönemlerinde laiklik. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 1(2), 513-526.Maclean M vd. (2016). Conceptualizing historical organization studies. Academy of Management Review, 41(4), 609-632.
• Özder F (2017). Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı Ekseninde Atatürk Dönemi Türk-Sovyet Ekonomik ve Ticari İlişkileri. Atatürk Yolu Dergisi, 15(60).
• Özyurt H (1981). Atatürk dönemi, birinci ve ikinci beş yıllık sanayileşme planları ve Türk ekonomisindeki yapı değişikliğine etkileri (1933-1938). Istanbul Journal of Sociological Studies, (19), 119-148.
• Polatoğlu M G (2017). İkinci Beş Yıllık Sanayi Planı (1938-1942). Atatürk Dergisi, 6(1), 55-87.
• Polatoğlu M G (2021). Türkiye’nin kalkınmasında Sümerbank ve etkinliği (1933- 1987). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 37(104), 261-306.
• Rowlinson M vd. (2014). Research strategies for organizational history: A dialogue between historical theory and organization theory. Academy of Management Review, 39(3), 250-274.
• Quataert D (2020). Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü. Çev. T Güney, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sarıçoban G (2020). Atatürk döneminde 1923-1929 Türkiye ekonomisi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (44), 222-236.
• Semiz Y ve Toplu G (2019). Cumhuriyet Döneminde Devlet Tarafından Kurulan İlk Sanayi Kuruluşu Kayseri Sümerbank Bez Fabrikası. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (45), 29-59.
• Semiz Y ve Toplu G (2023). Sümerbank Ereğli Pamuklu Dokuma Fabrikası (1934- 1997). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (57), 85-112.
• Son Posta (24/08/1935). Türk sanayii genişliyor, dün bir fabrikanın daha temeli atıldı. Sayı: 1812. Son erişim tarihi, 06/07/2024.
• Son Posta (11/09/1936). Nazilli’nin çehresi şimdiden değişti: mensucat fabrikası’nın makineleri geliyor. Sayı: 2196. Son erişim tarihi, 06/07/2024.
• Son Posta (04/04/1937a). Başvekil mühim bir nutuk söyledi: ereğli mensucat fabrikası da bugün açılıyor. Sayı: 2393. Son erişim tarihi, 14/07/2024.
• Son Posta (10/10/1937b). Nazilli fabrikası Atatürk’ün yüksek huzurile dün açıldı. Sayı: 2585. Son erişim tarihi, 14/07/2024.
• Sırma Ş (2022). Türkiye’de Sıtma Mücadelesinin İşçileşme Üzerindeki Etkisi: Sümerbank Nazilli Basma Fabrikası Örneği. Hak İş Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 11(30), 196-216.
• Sümer N E (1970). İstikbâle Bakan Sümerbank. Ankara: Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi.
• Sümerbank Genel Müdürlüğü (1973). Cumhuriyetin 50. Yılında Sümerbank 1933- 1973. Ankara: Tisa Matbaacılık ve Yayıncılık.
• Sümerbank Komisyonu (1935). Sümerbank 1934 Senesi İdare Meclisi Raporu ve Bilanço Murakıp Raporu Bilanço Kar ve Zarar Hesabı. Ankara: Ulus Matbaası ve Yayıncılık.
• Şahinkaya S (2025). Cumhuriyet iktisadında makas değişimi. Telgrafhane Yayınları.
• Tan (04/04/1937a). Yedi büyük fabrika’nın temeli İnönü’nün uğurlu eliyle atıldı. Sayı: 703. Son erişim tarihi, 18/07/2024
• Tan (03/05/1937b). Nazilli fabrikasının inşaatı bitiyor. Sayı: 732. Son erişim tarihi, 18/07/2024.
• Tekeli İ ve İlkin S (2009). Uygulamaya Geçerken Türkiye’de Devletçiliğin Oluşumu. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınevi.
• T C Resmî Gazete (11/06/1933a). Kanun No: 2262, Sayı: 2676. Son erişim tarihi, 05/07/2024.
• T C Resmî Gazete (11/07/1933b). Kanun No: 2262, Sayı: 2420. Son erişim tarihi, 05/07/2024.
• Toprak Z (1988). Sümerbank. İstanbul: Creative Yayıncılık.
• Ulus (17/09/1935). Türk devletçiliğinin utkusu Kayseri kombinası dün büyük törenle açıldı. Sayı: 5080. Son erişim tarihi, 23/07/2024.
• Ulus (04/04/1937a). Ana endüstriye başladık: memleket müdafaası bugünden sonra daha emin temellere istinat etmiş olacaktır. Sayı: 5632. Son erişim tarihi, 23/07/2024.
• Ulus (10/10/1937b). Atatürk altın anahtarla fabrikayı bizzat açtılar. Sayı: 5821. Son erişim tarihi, 27/07/2024.
• Ünver S vd. (1964). Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi Atatürk Özel Sayısı (Cilt 4). Ankara: Sümerbank Kültür Yayınları.
• Varlı A (2012). Kadro Dergisi Üzerinden Bir Deneme: “Milli İktisat’tan Devletçiliğe”. Öneri Dergisi, 10(37), 166-174.
• Yavuzçehre P S ve Çezik U K (2015). Sümerbank’tan Sümerpark’a: Alışveriş Merkezine Dönüşen Kamusal Alanlar. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 30(1), 23-53.
• Yeni Asır (22/01/1937). Nazilli kombinasının inşaatı. Sayı: 945. Son erişim tarihi, 28/07/2024.
• Yıldırım N (2006). Atatürk’ün İktisadi Egemenlik İlkesinin Kalkınma Politikaları “İlk Hedef: Akdeniz’di İkinci Hedef: İktisat”. Ankara: Platin Yayınları.Yurtoğlu N (2017). Cumhuriyet döneminin öncü bir sanayi kuruluşu: İzmit selüloz ve kâğıt fabrikaları müessesesi (1936-1960). Atatürk Yolu Dergisi, 15(60), 341-372.
• Yülek M ve Gür B (2022). State management of industrialization and social engineering in the early Turkish republic: the case of Sümerbank and its textile plants. Journal of Management History, 388-408.
• Zürcher E J (2004). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. Çev. Y Saner, İstanbul: İletişim Yayınları.