İDARENİN ŞEMATİK TEMSİLİNDE SINIRLAR VE SORUNLAR

Year 2025, Volume: 49 Issue: 3, 499 - 540, 15.09.2025

Cengiz Ergün

Abstract

Türkiye İdaresini gösterdiği kabul edilen yerleşik şema, örgütün işleyiş haritasını sunan ayrıntılı bir organogramdan ziyade, idarelerin ortak niteliklerine göre kategorilere ayrıldığı bir tüzel kişilik sınıflandırma tablosu olarak formüle edilmiştir. Bu ortak nitelikler ise esasen merkezden ve yerinden yönetim ilkeleri, tüzel kişilik özellikleri ve idarelerin denetim ilişkilerindeki konumları üzerinden belirlenmektedir. Şema, on yıllardır yalnızca sınırlı değişikliklerle korunmuş yapısal açıdan ise neredeyse hiç yenilenmemiştir. Siyasal, hukuki ve toplumsal bağlamlarda yaşanan dönüşümlere rağmen aynı biçimde varlığını sürdürmesi, onun güncel idari yapıyı temsil etme iddiasını inandırıcılıktan uzaklaştırmaktadır. Örgüt şemaları doğrudan bilgi üretmez, ama bilgiyi düzenler, görselleştirerek temsil eder ve sorgulamaya açar. İdarenin parçalı yapısını bütünlük içinde sunarken; hangi unsurların dahil edileceği, hangilerinin dışarıda bırakılacağı ve hangi ilişkilerin ön plana çıkarılacağı gibi tercihler barındırır. Dolayısıyla yalnızca örgüt içindeki birimlerin hiyerarşik dizilimini gösteren teknik görsel araçlar değildirler; aynı zamanda örgütsel yapının nasıl kavrandığını, hangi kuramsal varsayımlara dayandığını, hangi epistemolojik ve normatif çerçeveye oturduğunu da yansıtırlar. Nihai bir şema iddiasında bulunabilmek için, farklı nitelikleri tanımlı tüm İdare türlerinin şemada gösterilmiş ve kaplamındaki İdarelerin de ilgili tür niteliklerini eksiksiz olarak içlemlemiş olması gerekir. Şemada sınıflandırılan türlerin kurucu nitelikleri (içlem) ile bu türlere dahil edilen somut parçalar (kaplam) arasında tutarlı bir eşleşme kurulmadığında temsil kabiliyeti zedelenir. İdare hukuk-kurgusal bir yapı olduğundan, şematik gösterimde öncelik normatif kurucu kaynaklara verilir. Ancak yazılı hukuk, tam bir nitelikler kümesi sunmadığı gibi kendisinden çıkarsanabilecek türler/üyeler kümesi de eksiktir. Bu nedenle şemanın temsil kapasitesi, İdare türleri arasındaki kurucu farkları, tüzel kişilik statülerini ve bütünlük bağlarını yeterince görünür kılamamaktadır. Gerçekte idari örgüt şemaları ne tam anlamıyla işleyiş haritası ne de kusursuz bir sınıflandırma tablosudur; İdarenin belirli bir zaman kesitindeki parçalı yapısını, hukuki ve kuramsal kabullere dayanarak temsil eden geçici görsel düzeneklerdir. Diğer yandan işlevsel ve güvenilir kaynaklar olmaları sağlanabilir. Bu da dayandıkları tanımların açıklığına, içlem-kaplam uyumuna, sınıflandırmanın doğrulanabilirliğine ve temsil edilen ilişkilerin tutarlılığına bağlıdır. Böylelikle şema, salt tarihsel bir belge olmanın ötesine geçerek, İdarenin yapısını kavramaya imkân tanıyan işlevsel ve analitik bir araca dönüşebilir.

Keywords

İdari Örgüt , Örgüt Şeması , Bütün-Parça , İçlem-Kaplam , Tür-Cins.

LIMITS AND CHALLENGES IN THE SCHEMATIC REPRESENTATION OF ADMINISTRATION

Abstract

The conventional chart representing the Turkish Administration is not a detailed operational organogram but a classification table of legal entities, grouping administrations by shared characteristics, mainly central and local governance principles, legal personality, and supervisory positions. Preserved for decades with minimal modifications, it has remained structurally almost unchanged, and its persistence despite political, legal, and social transformations undermines its credibility in representing the current administrative structure, making an update necessary. Administrative organizational charts do not directly generate knowledge, but they represent, organize, and render it open to critical scrutiny; while presenting the administration’s fragmented structure as a unified whole, they involve choices regarding which elements to include, exclude, or emphasize, and thus reflect not only how the organizational structure is understood and the theoretical assumptions it relies upon, but also the epistemological and normative framework within which it is situated. For a chart to claim definitiveness, all types of administration, as defined by their distinct qualities, must be shown, and the administrations included within their extension must fully embody these qualities; the chart’s representational capacity is compromised when a consistent correspondence is not established between the constitutive qualities (comprehension) of the classified types and the concrete components (extension) included in them. Since administration is a legal-fictional construct, priority is assigned to normative founding sources in its schematic representation; however, statutory law neither provides a complete set of qualities nor contains a complete set of types or members that can be inferred from it, and consequently the chart fails to adequately capture the foundational differences between administrative types, their legal entity statuses, and their cohesive bonds. While administrative organizational charts are neither complete operational maps nor flawless classification tables, they are temporary visual constructs representing the administration’s fragmented structure at a specific point in time, based on legal and theoretical assumptions, and nevertheless can serve as functional and reliable sources, depending on the clarity of their definitions, the alignment of comprehension and extension, the verifiability of the classification, and the consistency of represented relationships; in this way, a chart can transcend its role as a historical document and function as an analytical tool for understanding administrative structures.

Keywords

Administrative Organization , Organization Chart , Whole-Part , Comprehension-Extension , Species-Genus.

References

• Arnauld A ve Nicole P (2003). Logic or the Art of Thinking. Çev. Buroker J V, New York: Cambridge University Press.
• Aşkun İ C (1968). İşletmelerde Örgüt Şemaları ve Kılavuzları. Eskişehir İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Dergisi, 4(4), 91-113.
• AYM, E.1992/37, K.1993/18, T.27.04.1993.
• Balta T B (1972). İdare Hukuku I: Genel Konular. Ankara: A.Ü. Basımevi.
• Balta T B (t.y.). İdare Hukuku Ders Notları. Ankara: yay.y.
• Buroker J ve Nelson A (2022). Port Royal Logic. Stanford Encyclopedia of Philosophy. https://plato.stanford.edu/entries/port-royal-logic/. Son erişim tarihi, 10/05/2025.
• Chandler A D (1963). Strategy and Structure: Chapters in the History of the Industrial Enterprise. Mass.: MIT Press.
• Chandler A D (1999). The Visible Hand: The Managerial Revolution in American Business. Mass.: Harvard University Press.
• D12D, E.1978/7347, K.1979/893, T.19.03.1979.
• D5D, E.1995/4416, K.1996/1911, T.17.05.1996.
• D5D, E.2015/3966, K.2015/7853, T.13.10.2015.
• D12D, E.2019/3155, K.2019/6009, T.19.09.2019.
• D12D, E.2016/10741, K.2019/9573, T.03.12.2019.
• D12D, E.2019/2458, K.2020/3380, T.22.10.2020.
• D10D, E.2016/252, K.2021/73, T.19.01.2021.
• D2D, E.2021/14373, K.2021/475, T.09.03.2021.
• D12D, E.2019/2702, K.2021/2744, T.20.05.2021.
• DİDDK, E.2021/35, K.2021/1174, T.03.06.2021.
• D10D, E.2020/6445, K.2021/3677, T.29.06.2021.
• D10D. E.2016/3377, K.2021/5823, T.25.11.2021.
• Danıştay Başkanlığı (2024). 2023 Yılı İdare Faaliyet Raporu. Ankara: yay.y. Derbil S (1959). İdare Hukuku. Ankara: Yeni Desen Matbaası.Devlet Teşkilatı Merkezi Kayıt Sistemi (DETSİS). https://detsis.gov.tr/. Sor erişim tarihi, 10/06/2025.
• Duran L (1982). İdare Hukuku Ders Notları. İstanbul: İÜHF Yayınları.
• Ergün C (2025). İdari Örgüt Kuramı: Düşünsel Temellerden Normatif Düzenlemelere. Ankara: Yetkin Yayınları.
• Evangeliou C (1988). Aristotle’s Categories and Porphyry. Leiden: E.J. Brill.
• Frisch J C (1968). Extension and Comprehension in Logic. Laval Théologique et Philosophique, 24(2), 215-257.
• Frolov I (1991). Felsefe Sözlüğü. Çev. Aziz Çalışlar, İstanbul: Cem Yayınevi.
• Giritli İ (1975). Amme İdaresi Teşkilatı ve Personeli. İstanbul: Fakülteler Matbaası.
• Gözler K (2009). İdare Hukuku. Cilt I. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Gözler K (2011). 5018 ve 6085 Sayılı Kanunlarda Bazı İdare Hukuku Terimlerinin Yanlış Kullanımı Üzerine. AÜHF Dergisi, 60(4), 837-919.
• Gözübüyük Ş (1976). Kamu Yönetimi Hukuku. Ankara: TODAİE Yayınları. Gözübüyük Ş (1978). Türkiyenin Yönetim Yapısı. Ankara: Sevinç Matbaası. Gözübüyük Ş ve Tan T (2014). İdare Hukuku. Cilt I, Ankara: Turhan Kitabevi.
• Günday M (2011). İdare Hukuku. Ankara: İmaj Yayınevi.
• Heimsoeth H (2007). Felsefenin Temel Disiplinleri. Çev. Mengüşoğlu T, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Karahanoğulları O (2011). İdarenin Hukukla Kavranması: Yasallık ve İdari İşlemler. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Karahanoğulları O (2022). İdare Hukuku. Ankara: Turhan Kitabevi.
• McCallum D C ve Henshaw G H (1856). New York and Erie Railroad Diagram Representing a Plan of Organization. http://hdl.loc.gov/loc.gmd/g3301p.ct007696. Son erişim tarihi, 10/06/2025.
• Morgan G (1998). Yönetim ve Örgüt Teorilerinde Metafor. Çev. Bulut G, İstanbul: MESS Yayın.
• Newman W H (1979). Yönetim: İşletmelerde ve Kamu Yönetiminde Sevk ve İdare. Çev. Sürgit K, Ankara: TODAİE Yayını
• Onar S S (1952). İdare Hukukunun Umumi Esasları. İstanbul: Marifet Matbaası. Özay İ H (1966). Günışığında Yönetim. İstanbul: Alfa, Yayınları.
• Özlem D (2004). Mantık. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Özyörük M (1973). İdare Hukuku Dersleri. Ankara: yay.y.Peirce C S (1867). Upon Logical Comprehension and Extension. Proceedings of the American Academy of Arts and Sciences, 7, 416-432.
• Porphyrios (2022). Isagoge. Çev. Çotuksöken B, Ankara: BilgeSu.
• Rosenthal C (2013). Big Data in the Age of the Telegraph. McKinsey Quarterly, 1, 13-18.
• Seckler C (1960). Nazari ve Tatbiki Teşkilat ve İdare. Çev. Gönenç G, Ankara: TODAİE Yayını.
• Soysal M (1958). Yeni Bir Bakanlığın Kuruluşu. AÜHF Dergisi. 13(3), 276-285. TODAİE (Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü) (1963). T.C. Devlet Teşkilatı Rehberi. Ankara: TODAİE Yayını.
• TODAİE (Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü) (2015). Türkiye Cumhuriyeti Devlet Teşkilatı Rehberi Özel Kitap. Ankara: TODAİE Yayını.
• Ulusoy A D (2022). Türk İdare Hukuku. Ankara: Yetkin Yayınları.
• Vedel G (1968). Droit Administratif. Paris: Presses Universitaires de France.
• Wren D A ve Bedeian A G. (2018). The Evolution of Management Thought. NJ: Wiley, Hoboken.
• Yalçındağ S (1995). Yerinden Yönetim, Yerel Yönetim. Çağdaş Yerel Yönetimler. 4(2), 3-19.
• Yargıtay Başkanlığı (2024). 2023 Faaliyet Raporu, Ankara: yay.y. Yayla Y (2010). İdare Hukuku. İstanbul: Beta.
• Yıldırım T vd. (2015). İdare Hukuku. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık. Zabunoğlu Y K (2012). İdare Hukuku. Cilt I, Ankara: Yetkin Yayınları.