ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI’NIN MARİFETNAME’SİNDE ANASIRI-I ERBAA (DÖRT UNSUR) GÖRÜŞÜ

Year 2014, Issue: 33, 104 - 122, 01.12.2014

İbrahim Ethem Karataş

Abstract

İslam felsefesinde anasır-ı erbaa olarak bilinen unsurlar teorisi, antik Yunan’da ortaya çıkmış, sonra da Süryaniler aracılığıyla İslam dünyasına aktarılmıştır. Bu miras fikirler, müslüman filozofların hemen hemen tamamının felsefi sisteminde yer almıştır. XVIII. yüzyıl Osmanlı alimlerinden Erzurumlu İbrahim Hakkı da, ansiklopedik nitelikteki Marifetname adlı eserinde, kainatın var oluş konusunu işlerken anasır-ı erbaa görüşüne yer vermektedir. İbrahim Hakkı, kainatın ortaya çıkışı konusunda meşşai filozofların, özellikle de İbn Sina’nın felsefi modelini takip eder. Ona göre sudûr neticesinde ortaya çıkan kainat, ay altı ve ay üstü alemi olarak ikiye ayrılır. On akıl ve felekler, ay üstü alemine ait ulvi (semavi) varlıklar iken ateş, hava, su ve topraktan oluşan dört unsur, ay altı alemine ait süfli (aşağı) cisimlerdendir. Dört unsur, dünyadaki varlıkların yapıtaşlarıdır. Bu unsurlardan ay üstü alemdeki varlıkların etkisiyle sırayla madenler, bitkiler, hayvanlar ve insanlar ortaya çıkmıştır.

Keywords

Sudûr, Hava, Su, Toprak, Ateş, Tekamül

Erzurumlu İbrahim Hakkı’s Views on the Idea of Four Elements which took place in the Marifetname

Abstract

Anasır-ı erbaa theory that has been inherited to the Islamic philosophy from ancientGreek have been used by almost all Muslim philosophiers in their philosophy. In thesame way XVIII. century Ottoman scholar Erzurumlu İbrahim Hakkı, gives place thefour elements theory in his encyclopedical work Marifetname while explaning theexistence of the universe. İbrahim Hakkı accepts peripatetic philosophers philosophicalmodel about the emergence of the universe, especially Avicennas model. According tohim the universe that emerged from God through the emanation is divided into tworealms: celestial world and sublunary world. While ten intelligences and havenly bodiesare supreme beings, the elements formed from fire, air, water and earth are lowersublunary beings. Four elements are the substratum of creatures at world. Of theseelements emerged in turn mines, plants, animals and humans with the impact of celestialworld.