İktidar-Ulemâ İlişkileri Bağlamında İzzeddîn b. Abdüsselâm

Year 2021, , 211 - 233, 15.12.2021

Aygül Düzenli

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1034505

Cited By: 2

Abstract

Eyyûbîler döneminde yaşayan ve Memlük Devleti’nin kuruluş yıllarına da şahitlik etmiş olan İzzeddîn b. Abdüsselâm müderrisliğinin yanı sıra Emevî Camii hatipliği ve Dımaşk kadılığı gibi pek çok önemli görevi üstlenmiş büyük âlimlerdendir. Bu görevleri dolayısıyla o, halkla her zaman yakın bir münasebet içerisinde olmuş, sultanlar ve devlet görevlileri tarafından da büyük ilgi görmüş ve taltif edilmiştir. İzzeddîn b. Abdüsselâm’ın bu konumu ve şahsî özellikleri onun iktidar mensuplarıyla müspet ve menfi bazı münasebetler içerisinde bulunmasını da beraberinde getirmiştir. Bu çalışmada hem Eyyûbîler hem de onlardan iktidarı devralan Memlükler döneminde meydana gelen siyasî, sosyal ve dinî hadiselerle ilgili olarak İzzeddîn b. Abdüsselâm’ın sultan ve diğer devlet adamlarıyla münasebetleri kronolojik olarak ele alınmıştır. Böylelikle ulemânın iktidar üzerindeki etkinliğinin Eyyûbîlerden Memlüklere taşınmasında şahsî itibarı ve Şâfiî kimliğiyle ön plana çıkan İzzeddîn b. Abdüsselâm’ın bu süreçteki rolünü ortaya koymak hedeflenmiştir. Çalışma neticesinde İzzeddîn b. Abdüsselâm’ın hem mezhebî kimliği hem ilmî otoritesi hem de tavizsiz tutumuyla örneklik teşkil ettiği, bahsi geçen iki devlet arasında ilmî miras ve ulemânın anlayışı bakımdan köprü vazifesi gördüğü tespit edilmiştir. Ayrıca yönettikleri toplumla olan farklılıklarından dolayı ulemânın nüfuzundan istifade cihetine giden her iki devlet döneminde de onun ağırlıklı olarak idareyi yönlendirdiği, idarenin aynı şeyi onun üzerinden yapmasına müsaade etmediği anlaşılmıştır.

Keywords

İslâm Tarihi, İzzeddîn b. Abdüsselâm, Eyyûbîler, Memlükler, Ulemâ

ʿIzz al-Dīn Ibn Abd al-Salām and the Authority-Ulamā Relationships

Abstract

ʿIzz al-Dîn Ibn Abd al-Salâm, who lived in the Ayyûbid period and witnessed the foundation of the Mamluk State, was one of the great scholars who had many important duties such as the Umayyad Mosque orator and kâdî of Damascus as well as being the mudarris at the big madrasahs. Because of these duties, he always had a close relationship with the public and received great attention and respect from the Sultans and the members of the government. This position and his personal character brought him to have some positive and negative relations with the members of the government. This work emphasizes chronologically the relations of ʿIzz al-Dîn Ibn Abd al-Salâm with the sultan and other statesmen regarding the political, social and religious events that occurred during the period of the Ayyûbid and the Mamluks who took the power after them. Thus, I aimed to reveal the role of ʿIzz al-Dîn Ibn Abd al-Salâm, who stood up among others with both his personal reputation and Shafi’i identity in the transition of the ulama’s influence over the authority during the Ayyûbids to the Mamluks. As a result of the study, it was determined that he was an example with both his scientific authority and his uncompromising attitude. He also served as a bridge between the two states in terms of scholarly heritage and the understanding of the ulama. It is also understood that during these two periods of government, which benefited from the influence of the ulama due to their differences with the society they ruled, he mainly directed the authority and did not allow the authority to do the same thing through him.

Keywords

History of Islām, ʿIzz al-Dīn Ibn Abd al-Salām, Ayyūbids, Mamluks, Ulamā

References

• Algül, Adnan. İzzüddîn b. Abdüsselâm’ın İslam Hukuk Bilimindeki Yeri ve Önemi. İstanbul: Çıra Yayınları, 2017.
• Altıntaş, Ramazan. “ʿIz b. Abdüsselâm’ın İtikâdî Görüşleri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4 (Aralık 2010), 77-128.
• Altıntaş, Ramazan. “ʿIzzüddîn b. Abdisselâm’ın İki Akâid Risalesi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (Haziran 2001), 23-54.
• Apaydın, H. Yunus. “İbn Abdüsselâm İzzeddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/284-287. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Arpa, Abdulmuttalip. İzz. b. Abdusselam ve el-İşâre ile’l-İcâz fî Baʿzı Envâi’l-Mecâz Adlı Eseri. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Ayalon, David. “Memlûklü Ordusunda Bahriye Alayı”. çev. Ali Aktan. Türk Kültürü 326 (1990), 350-356.
• Ayalon, David. “al-Bahriyya”, The Encyclopaedia of Islam (New Edition). ed. H.A.R. Gibb vd. 1/944-945. Leiden: Brill, 1986.
• Ayaz, Fatih Yahya. Memlükler. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
• Ayaz, Fatih Yahya. “Türk Memlükler Döneminde Mısır Halkının Siyasî Olaylara Karşı Tutumu”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (Mart 2007), 45-94.
• Ayaz, Fatih Yahya – Düzenli, Aygül. “Makrîzî (ö. 845/1442) ve Mısır’da Eşʿarîliğin Yayılmasına Dair Tespitleri”. Kastamonu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (Haziran 2018), 25-39.
• Ayaz, Fatih Yahya - Alibekiroğlu Eren, Fatmanur. “Memlük Devletinde Sultan ve Emîrlerin Hanefîliğe İlgisi”. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi 5/1 (Aralık 2019), 284-296. https://doi.org/10.21733/ibad.632748.
• Aybakan, Bilal. “et-Tenbih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/447-449. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Baybars el-Mansûrî, Rükneddîn en-Nâsırî ed-Devâdâr el-Hıtâî. et-Tuhfetü’l-mülûkiyye fi’d-devleti’t-Türkiyye. nşr. Abdülhamîd Sâlih Hamdân. Kahire: Dârü’l-Mısriyye, 1987.
• Baybars el-Mansûrî, Rükneddîn en-Nâsırî ed-Devâdâr el-Hıtâî. Zübdetü’l-fikre fî târîhi’l-Hicre. nşr. Donald S. Richards. Beyrut-Berlin: Das Arabische Buch, 1998.
• Berkey, Jonathan P.. Ortaçağ Kahire’sinde Bilginin İntikali İslami Eğitimin Sosyal Tarihi. çev. İsmail Eriş. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
• Bozkurt, Nahide. “Mihne’nin Tarihsel Arka Planı ve Analizi”. Mihne Süreci ve İslami İlimlere Etkisi. ed. Mahfuz Söylemez. 11-27. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2012.
• Chamberlain, Michael. Ortaçağ’da Bilgi ve Sosyal Pratik: Şam:1190-1350. çev. Büşra Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
• Cihangir, Mahmut. “İzz Bin Abdüsselâm’ın Hayatı ve İlmi Kişiliği”. Edebali İslamiyat Dergisi 2/4 (Kasım 2018), 179-203.
• Cihangir, Mahmut. İzz bin Abdüsselam’ın Tefsirdeki Metodu. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Ebû Şâme, Şihâbüdddîn Abdurrahmân b. İsmail el-Makdîsî. Terâcimü ricâli’l-karneyni’s-sâdis ve’s-sâbiʿ-ez-Zeyl ʿale’r-Ravzateyn. nşr. es-Seyyid İzzet el-Attâr el-Hüseynî. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1974.
• Ergun, Nuray. Ayni Câlût Savaşı ve Neticeleri (658/1260). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• Haçkalı, Abdurrahman. İzzuddin b. Abdisselam’da Maslahat Nazariyesi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
• İbn Abdüzzâhir, Ebü’l-Fazl Muhyiddîn Abdullâh. er-Ravzü’z-zâhir fî sîreti’l-Meliki’z-Zâhir. nşr. Abdülazîz el-Huveytır. Riyad, 1976.
• İbn İyâs, Muhammed b. Ahmed. Bedâiʿu’z-zühûr fî vekâiʿi’d-dühûr. nşr. Muhammed Mustafa. 5 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme, 1982-1984.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullâh b. Abdulmuhsîn et-Türkî. 21 Cilt. Cîze: Hicr li’t-Tıbaʿa ve’n-Neşr, 1998.
• İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemâleddîn Yûsuf. en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kâhire. nşr. İbrahim Ali Tarhan. 12 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1956.
• İbnü’l-İmâd, Abdülhay b. Ahmed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. nşr. Abdülkâdir el-Arnaûd-Mahmûd el-Arnaûd. 10 Cilt. Dımaşk-Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1986-1993.
• İbn Vâsıl, Cemâleddîn Muhammed b. Sâlim. Müferricü’l-kürûb fî ahbâri Benî Eyyûb. thk. Cemâleddîn eş-Şeyyâl. 5 Cilt. Kahire, 1957.
• İğde, Muhyittin. “Mihne Sürecinde Ahmed b. Hanbel ve Taraftarları”. Mihne Süreci ve İslami İlimlere Etkisi. ed. Mahfuz Söylemez. 153-173. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2012.
• İzzeddîn b. Abdusselâm. Mülhâtü’l-İʿtikâd. nşr. İyâd Hâlid et-Tabbâʿ. Dımaşk, 1995.
• Kalaycı, Mehmet. Tarihsel Süreçte Eşarilik Maturidilik İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Kandemir, M. Yaşar. “Münzirî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/35-37. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Kavşut, Muhammet Sait. İzz b. Abdüsselam ve Ahlak Anlayışı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Kaya, Önder. “el-Melikü’l-Eşref, Mûsâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/64-66. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• Kopraman, Kâzım Yaşar. “Bahriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/512. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Kortantamer, Samira. Bahri Memlûklar’da Üst Yönetim Mensupları ve Aralarındaki İlişkiler. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1993.
• Kütübî, Muhammed b. Şâkir b. Ahmed. Fevâtü’l-vefeyât ve’z-zeyl ʿaleyhâ. nşr. İhsân Abbâs. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1973-1974.
• Lev, Yaacov. “Symbiotic Relations: Ulama and the Mamluk Sultans”. Mamluk Studies Review 13/1 (2009), 1-26.
• Lewis, Bernard. Ortadoğu. çev. Selen Y. Kölay. Ankara: Arkadaş Yayınları, 2006.
• Makrîzî, Ebû Muhammed Takıyyüddîn Ahmed b. Alî. Kitâbü’l-mevâʿiz ve’l-iʿtibâr bi-zikri’l-hıtat ve’l-ʿâsâr. 2 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• Makrîzî, Ebû Muhammed Takıyyüddîn Ahmed b. Alî. Kitâbu’s-Sülûk li-maʿrifeti düveli’l-mülûk. nşr. M. Mustafa Ziyâde-Saîd A. Âşûr. 12 Cilt. Kahire: Lecnetü’t-Te’lîf ve’t-Terceme ve’n-Neşr, 1956-1973.
• Nüveyrî, Ahmed b. Abdulvehhâb. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. nşr. M. Ziyâeddîn er-Reyyis - M. Mustafa Ziyâde. 29. Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1992.
• Nüveyrî, Ahmed b. Abdulvehhâb. Nihâyetü’l-ereb, nşr. Muhammed A. Şaîre - M. Mustafa Ziyâde. 30. Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1990.
• Okumuş, Ejder. Klasik Dönem Osmanlı Devleti’nde Din-Devlet İlişkisi. Ankara: Lotus Yayınevi, 2005.
• Özel, Ahmet. “İbn Dakîkulʿîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/407-409. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Özaydın, Abdülkerim. “Aynicâlût Savaşı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/275-276. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Özbek, Süleyman. “Yakın Doğu Türk-İslam Tarihinin Akışını Değiştiren bir Meydan Savaşı: Ayn Calud”. Türkler. 5/217-228. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Özkan, Mustafa. Dört Halife ve Emevîler Döneminde Din-Devlet İlişkisi. Ankara: Araştırma Yayınları, 2015.
• Özkan, Mustafa. Emevîler Döneminde İktidar-Ulemâ İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2008.
• Safedî, Salâhaddîn Halîl b. Aybek. Kitâbü’l-Vâfî bi’l-Vefeyât. nşr. Helmut Ritter vd. Wiesbaden-Beyrut: Neşriyâtu’l-İslâmiyye, 1962-2004.
• Sallâbî, Alî Muhammed. İz Bin Abdusselam Sultanu’l Ülema ve Bayiu’l-Ümera. İstanbul: Ravza Yayınları, 2017.
• Sever, Mehmet. Bahrî Memlükler Dönemi Mezhep Hareketleri (1250-1382). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Sevim, Ali. “İbnü’l-Adîm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/478-479. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Sübkî, Tâcüddîn Abdulvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. Tabakâtü’ş-Şâfiʿiyyeti’l-Kübrâ. thk. Mahmûd Muhammed et-Tânâhî-Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 10 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1964-1976.
• Süyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebû Bekir. Hüsnü’l-muhâhara fî ahbâri Mısr ve’l-Kâhire. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 2 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1967.
• Şeşen, Ramazan. “Eyyûbîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/20-31. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• Şeşen, Ramazan. Eyyûbîler. İstanbul: İSAM Yayınları, 2012.
• Yalçın, Mehmet Fatih. Bahrî Memlükler Döneminde Dımaşk Kâdılkudâtları (1266-1382). Konya: Aybil Yayınları, 2015.
• Yaşar, Serkan. Abbâsîlerin İlk Döneminde İktidar ile Ulemâ Arasındaki İlişkiler. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Yılmaz, Harun. Zengi ve Eyyubi Dımaşk’ında Ulema ve Medrese (1154-1260). İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Yiğit, İsmail. Memlûkler. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2015.
• Yûnînî, Ebü’l-Feth Kutbüddîn Mûsâ b. Muhammed. Zeylü Mir’âti’z-zamân. 4 Cilt. Haydarâbâd-Dekken: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, 1954-1961.
• Yücesoy, Hayrettin. “Mihne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/26-28. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. el-İber fî Haberi men gaber. thk. Ebû Hacer M. Saîd b. Besyûnî Zağlûl. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1985.