Cahiliye Şiirinde Ağıt Yakan Kadın Sahnesi: Betimsel Bir İnceleme

Year 2022, , 525 - 539, 15.12.2022

Hafel Al Younes , Mucahit Ekinci

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1219598

Abstract

Bu çalışmada teselli, ölüyü yâd etme ve iç âleminde gizlediği farklı sahneleri içeren yas şiirinin bir parçası olarak kadınların ağıdı, kadınların ağıt şekli ve ağıt esnasında sergilediği davranışlardan olan kendisini dövme, elbisesini yırtma, saçını yolma, ayaklarını yere vurma ve diğer bazı ayrıntılar ele alınmaktadır. “Nedb” kelimesi Arapça sözlüklerde yukarıda zikredilen anlamlarla ifade edilmektedir. Yaslı kadının bir yakınını kaybederken derinden hissettiği acı, bu eylem için kiralanan ve işini ustalıkla yapan birisinden çok daha fazladır. Fakat bu sanatın parıltısı, ağıt yakan kadınlarda abartı tezahürlerini yasaklayan İslâm’ın gelişiyle birlikte solmaya başladı. Çünkü ağıt esnasında sergilenen bazı davranışlar, toplumun insanları benimsemeye çağırdığı değerler ve ahlâkî idealler sistemine uymamaktaydı. Araştırma ayrıca genel olarak ağıt, özelde ise ağıt şiirine güçlü bir dayanak olan kadının yas tutmasında saklı bulunan bazı felsefî içerikleri de ele almaktadır. Erkek ağıdında görülemeyen duyguları barındıran kadın ağıdı, cahiliye toplumundaki belirgin gelenek ve göreneklere dayanmaktadır. Makalede son olarak çalışmada ulaşılan sonuçlara yer verilmektedir.

Keywords

Arap Dili, Cahiliye Şiiri, Ağıt, Kadın, Tasvir

مشهد المرأة النَّادبة في القصيدة الجاهليّة: دراسة وصفية

Abstract

يتناول البحثُ ندبَ المرأة فقط من قصيدة الرثاء التي احتفلت بمشاهد أخرى، من مثل العزاء والتأبين وما يدور في فلكها موضِّحاً شكلَ البكاء، وما يرافقه من لطمٍ وشقٍّ للجيوب وحلق للرؤوس وضرب بالنِّعال وجزئيات أخرى. هذه المعاني التي عرَّفتها المعجماتُ العربيَّة بالنَّدب الذي كان تعبيراً نفسياً عن خلجات الذات المكلومَة وقتَ وقوع الألم الذي شعرت بعمقه المرأةُ الثكلى أكثر ممَّا شعرت به النادبةُ المستَأجَرَةُ التي أتقنت صنعتَها، وبرعت فيها. إلاَّ أنّ بريقَ هذه الصَّنعة خَفَت وذَبُلَ مع مجيء الإسلام الذي نهى عن مظاهر المبالغة في ندب المرأة، لأنَّ بعضاً من مظاهرها يخلّ بمنظومة القيم والمثل الأخلاقية التي حضّ أبناءَ المجتمع على الأخذ بها. كما يتناول البحثُ بعضاً من المضامينِ الفلسفية في ندب المرأة التي تعدُّ عموداً مَكِينًا في قصيدة الرثاء عامة والنَّدب خاصةً، لِتَمَتُّعِها بشاعرية نادرة ندَّت عند الرجل وعزّت ، مُتَّكِئًا في ذلك كلِّه على أفكار ثابتة في جنبات المجتمع الجاهلي كانت أوتادًا اعتمدها البحث وسيخلص المقال إلى نتائجَ أظهرتها الدراسة.

Keywords

Arap Dili, Cahiliye Şiiri, Ağıt, Kadın, Tasvir

The Lamenting Woman Scene in the Pre-Islamic Poem: A Descriptive Study

Abstract

Keywords

Arap Dili, Cahiliye Şiiri, Ağıt, Kadın, Tasvir

References

• Abdullah Abdülcebbâr- Muhammed ‛Abdülmunʿim Hafâcî. Kıssatü’l-edeb fî’l-Hicaz. Mektebetü’l-Külliyâti’l-Ezheriyye, ts.
• Ahmed Muhtâr Ömer. Mu’cemü’l-lügati’l-‛Arabiyyeti’l-mu‛âsira. Dârü ʿÂlemi’l-Kütüb, 2008.
• Bağdâdî, Bahâuddîn. et-Tezkiretü’l-Hamdûniyye. Beyrut: Dârü Sâdır, ts.
• Bağdâdî, İbnu Ebi’l-İsbaʿ. Tahrîrü’t-tahbîr fî sanâati’ş-şiʿri ve’n-nesri ve beyâni iʿcâzi’l-Kurân. thk. Hifnî Muhammed Şeref. Cumhûriyetü’l-Müttehide: Menşûrâtü’l-Meclisi’l-aʿlâ li’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, ts. Beşîr Yemût. Şâʿirâtü’l-‛Arab fî’l-câhiliyye ve’l-İslâm. Beyrut: el-Mektebetü’l-Ehliyye, 1934.
• Beyhakî, İbrahim b. Muhammed. el-Mehâsin ve’l-mesâvî. tsh. Seyyid Muhammed Bedruddîn el-Halebî. Mısır: Matbaatu Dâri’s-Saâde, 1906.
• Câhiz, Ebû Osman ‛Amr b. Bahr. el-Beyân ve’t-tebyîn. thk. ‛Abdusselâm Harun. Darü’l-Fikr, ts.
• Câhiz, Ebû Osman ‛Amr b. Bahr. el-Buhalâ’. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 2. Basım, 1419/1998.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sihâh (Tâcü’l-luga ve sihâhü’l-‛Arabiyye). thk. Ahmed ‛Abdülğafûr ‛Attâr. Beyrut: Dârü’l-‛İlmi li’l-Melâyîn, 1990.
• Dîneverî, İbn Kuteybe. Edebü’l-kâtib. thk. Muhammed ed-Dâlî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Dîneverî, İbn Kuteybe. el-Meʿânî’l-kebîr fî ebyâti’l-meʿânî, thk. Sâlim Kerankevî-Abdurrahman b. Yahya b. Ali el-Yemânî. Haydarabat: Matbaatu Dâireti’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1949.
• Dîneverî, İbn Kuteybe. eş-Şiʿr ve’ş-şuʿarâ’. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2003.
• Divânü Lebîd b. Rabîa el-‛Âmirî. thk. Hamdû Tammâs. Dâru’l-Ma’rife, 2004.
• Divânü’l-Hüzeliyyîn. thk. Ahmed ez-Zeyn, vd. Kahire: Nushatun musavvaratun ʿan tabʿati Dâri’l-Kütüb, 1965.
• Endelüsî, Ebû Amr Ahmed b. Muhammed b. Abdirabbih. el-ʿİkdü’l-ferîd. thk. Ahmed Emin vd. Kahire: el-Hey’etü’l-ʿÂmme li Kusûri’s-Sakkâfe, 2004.
• Hamevî, Şihâbüddîn Ebû Abdullah Yâkût b. Abdullah er-Rûmî. Muʿcemü’l-büldân. Beyrut: Dâru Sâdır, 2. Basım, 1995.
• Himyerî, Neşvân b. Saîd. Şemsü’l-ʿulûm ve devâü kelâmi’l-‛Arab mine’l-külûm. thk. Hüseyin b. Abdullah el-ʿAmrî, vd. Dimaşk: Dârü’l-Fikr, 1999.
• Hûfî, Ahmed. el-Mer’etü fî’ş-şiʿri’l-câhilî. Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 2. Baskı, ts.
• Hüseyin Cumʿa. Er-Risâu fî’ş-şiʿri’l-câhilî ve sadri’l-İslâm. Dımaşk: Câmiatu Dımaşk, 1982.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükrim. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1993.
• İbn Nedim, Muhammed b. İshak. el-Fihrist. thk. Muhammed Avnî Abdürraûf, vd. Kahire: el-Hey’etü’l-ʿÂmme li Kusûri’s-Sakkâfe, 2006.
• İbn Tabâtabâ el-Alevî. ʿİyârü’ş-şiʿr. thk. Abdülaziz b. Nasır el-Mâniʿ. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, ts.
• İsfahânî, Ebü’l-Ferac. Kitâbü’l-eğânî. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 2008.
• Kayrevânî, İbn Reşîk. el-ʿUmde fî sanâati’ş-şiʿr ve nekdih. thk. en-Nebeviyyu Abdulvâhid Şa’lân. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 2000.
• Müberred, Ebû’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd. Kitâbü’t-teʿâzî ve’l-merâsî. thk. Muhammed ed-Dîbâcî. Dımaşk: Matbû‛âtu Mecmei’l-Lügati’l-‛Arabiyye, 1976.
• Muhammed Câd el-Mevlâ- Ali el-Becâvî- Muhammed Ebû-Fadl İbrahim. Eyyâmü’l-‛Arab fî’l-câhiliyye. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1988.
• Nahvî, Sa’leb. Dîvânü’l-Hansâ’. thk. Enver Ebû Süveylim. Dârü ʿAmmâr, 1988.
• Nüveyrî, Şihâbüddîn. Nihâyetü’l-ereb fî funûni’l-edeb. Kahire: Dârü’l-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 2. Basım, 1423/2002.
• Salâh Fadl. Şeferâtü’n-nass. Kahire: Dârü’l-Fikri li’d-Dirâsâti ve’n-Neşr, 1990.
• Vehb Rûmiyye. Şiʿrunâ’l-kadîm ve’n-nakdü’l-cedîd. Kuveyt: ʿÂlemü’l-Ma’rife, 1996.
• Yûnus, Hafel. es-Sûretu fî şiʿri Temîm b. Ubey b. Mukbil. Câmiatü’l-Baʿs, 2007.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ el-Hüseynî. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Kâmûs. thk. Komisyon. Küveyt: Matbaatu Hukûmeti’l-Kuveyt, 1969.